Nieuws

Ouders en de digitale wereld van hun kind

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg10 nr3

Wie ouder dan veertig is, heeft nog de tijd gekend dat je digitale media alleen in futuristische films zag. In de ogen van hedendaagse jongeren ongetwijfeld prehistorische tijden. En die zijn duidelijk voorbij. Als ouders die dat online gebeuren in hun eigen jeugd niet hebben meegemaakt, weten we niet altijd hoe we onze kinderen daarbij moeten begeleiden. Op die vraag zoeken we een begin van antwoord.

Wendy Serraris

Jongeren vandaag de dag zijn zogenoemde digital natives. Het zijn de generaties die met digitale media als smartphones en internet zijn opgegroeid en nooit anders hebben geweten. Het is je kleindochter van twee jaar die, als je haar op een iPad een spelletje voorschotelt, vanzelf met haar mollige vingertje over het scherm begint te swipen, alsof het in haar genetisch materiaal staat geschreven hoe ze met zo’n tablet moet omgaan. Het is je puberzoon die op zijn kamer online spelletjes met vrienden speelt en voor zijn huiswerk het wereldwijde web raadpleegt.

Plus en min, ook online

Internet heeft zonder enige twijfel tal van voordelen. Het is een onuitputtelijke bron van informatie, amusement, sociaal contact, enzovoort. Tegelijk zijn er ook wel wat nadelen aan verbonden. Mensen raken verslaafd aan sociale media. Naast waardevolle informatie vind je nogal wat fake news op internet en gevaarlijke, soms zelfs levensgevaarlijke challenges. Influencers praten jongeren een bepaalde levensstijl, kledingmaat of bepaald product aan. Cyberpesten, of pesten via elektronische media, ligt steeds op de loer. Net zoals doxing, het verzamelen en verspreiden van informatie over iemand, meestal met de bedoeling om die persoon te kwetsen of belachelijk te maken.

Als ouder vragen we ons af hoe we met die digitale wereld moeten omgaan, met zowel de pluspunten als de gevaren ervan. Hoe leren we onze kinderen enerzijds om er de voordelen van te benutten? En waartegen moeten we hen anderzijds beschermen en op welke manier?

Fundamenten van vroeger en nu

Laten we onszelf eerst en vooral de vraag stellen of er op alle vlakken écht zoveel verschil is met weleer. Als we vroeger na school thuiskwamen, namen we bijvoorbeeld ook vaak de telefoon om naar vrienden te bellen die we net hadden gezien, enkel en alleen om het gesprek verder te zetten. Nu sturen jongeren elkaar berichten via een of andere app op hun smartphone of computer. Daar waar kinderen in het verleden in de bibliotheek informatie voor school gingen opzoeken, surfen ze tegenwoordig op internet. Echter, wanneer kinderen destijds met hun vrienden ergens rondhingen, kon er ook al eens iets fout lopen.

Veel is dus hetzelfde, maar toch anders. De fundamenten die we onze kinderen bij hun opvoeding willen meegeven en bijbrengen, zijn dan ook grotendeels dezelfde als voorheen: kritisch denken, respect voor zichzelf en anderen, en een gezonde, uitgebalanceerde levensstijl. Laten we vanuit dat perspectief eens nader kijken naar datgene op internet waarnaar kinderen op zoek gaan of waarmee ze willens nillens in aanraking komen: influencers, fake news en sociale media zoals TikTok, Instagram en Facebook.

Kritisch zijn en denken

Influencers vinden we onder andere op YouTube, waar ze filmpjes posten. Ook op TikTok en Instagram zijn ze heel actief. Ze zijn vandaag de dag echte rolmodellen, vooral voor kinderen tussen acht en zestien jaar. Het is dan ook niet verwonderlijk dat zeker jonge kinderen uit zichzelf niet erg kritisch zullen zijn als zo’n influencer een bepaald product promoot, erg met zijn of haar uiterlijk bezig is, of een bepaald kledingmerk aanprijst. Als ouder is het dan eerst en vooral belangrijk dat je weet welke influencers je kind volgt. Kijk een keer mee en bespreek wat je ziet en hoort. Vraag aan je kind waarom hij of zij die persoon leuk vindt. Laat het nadien regelmatig vertellen over wat het heeft gezien en houdt dat kritisch tegen het licht.

Je kan je kind ook uitleggen dat influencers vaak geld krijgen om, soms op verdoken manieren, reclame voor bepaalde producten en merken te maken. Zo leer je je kind zelf na te denken en niet zomaar alles te aanvaarden. Informeer je over de verschillende influencers en waarvoor ze staan. Sommigen kunnen je kind ook positief beïnvloeden. Zo is Dylan Haegens een influencer die zelf bewust bezig is met een gezonde balans tussen online en offline leven.

Fake news kom je op internet op vele manieren en in vele gedaanten tegen. Wanneer kinderen voor school op zoek gaan naar informatie, is het niet altijd meteen duidelijk of wat ze vinden op internet wel echt klopt. Ook op sociale media duikt veel informatie op die niet of niet helemaal correct is, denk maar aan de talrijke complottheorieën. Vandaag zien we daar het perfecte voorbeeld van: zo circuleren er momenteel allerhande complottheorieën over het coronavirus, over de manier waarop het zou zijn ontstaan en over de ontwikkeling en veiligheid van de vaccins.

Ook hier is het belangrijk om je kind te helpen om kritisch te zijn. Leer kinderen dat ze informatie niet zomaar moeten geloven omdat die op internet staat, maar breng hen bij dat ze alles best op verschillende websites dubbelchecken. Op de site internetmatters.org vind je heel wat wetenswaardigheden over fake news en hoe je kinderen daartegen kan wapenen.

Meer dan ooit met elkaar verbonden

En dan zijn er natuurlijk de sociale media … Dansjes posten op TikTok, foto’s plaatsen op Instagram, je leven delen op Facebook. Het zorgt ervoor dat we meer dan ooit met elkaar verbonden zijn. Daar waar we vroeger veel mensen uit het oog verloren, blijven we nu vaak op de hoogte van hun levensloop. Sociale media dagen kinderen uit om creatief te zijn en brengen hen digitale vaardigheden en mediawijsheid bij. Maar ook hier is niet alles altijd zo onschuldig. Kinderen kunnen door volwassenen met slechte bedoelingen worden benaderd. Cyberpesten is helaas dagelijkse realiteit. Kinderen zien de ogenschijnlijk perfecte levens van anderen en krijgen het gevoel dat ze zelf minder betekenen en/of hebben.

De accounts van je kind tegen onbekenden beschermen, is een eerste stap om moeilijkheden te voorkomen. Je kan ook de tijd begrenzen die het op internet mag doorbrengen. Zeker bij jongere kinderen kan dat nodeloze discussies vermijden en het kan hen bewustmaken van de tijd die ze aan bepaalde media spenderen. Tegelijk is het van belang er met je kind over te praten. Leg hem of haar de nettiquette uit: hoe ga je om met internet, wat zijn de richtlijnen en gedragsregels? Overloop met je kind situaties die potentieel problematisch of gevaarlijk kunnen zijn en bekijk samen hoe het daar het best op kan reageren. Bespreek de schone schijn die vaak op sociale media heerst. Zorg ervoor dat je kind weet dat het met vragen of bezorgdheden steeds bij jou terechtkan.

Telkens weer in gesprek gaan

Een aspect van sociale media waar vooral kinderen mee te maken krijgen, zijn de befaamde challenges. Het zijn filmpjes waarin jongeren, soms ook volwassenen, opdrachten of uitdagingen aangaan en anderen aanzetten om hetzelfde te doen. Dat kunnen grappige of gekke uitdagingen zijn. Denken we bijvoorbeeld aan de Ice Bucket Challenge uit 2014, waarbij de uitdaging erin bestond een emmer ijskoud water over zich heen te gieten, dat te filmen en op sociale media te plaatsen. Het hele gebeuren was in het leven geroepen om aandacht te vragen voor de dodelijke spierziekte ALS, een nobel doel dus.

Helaas circuleren er ook minder onschuldige, soms zelfs ronduit levensgevaarlijke challenges. Een van de bekendste is de Blue Whale Challenge, waarbij kinderen werden aangespoord om opdrachten uit te voeren die in het begin nog onschuldig zijn, maar na een tijdje aanzetten tot zelfpijniging en zelfdoding. Er wordt gedreigd met het vrijgeven van persoonlijke informatie als er niet aan de vraag wordt voldaan. Ook hier zijn dezelfde principes van toepassing: je kind het gevoel geven dat het met alles bij jou terechtkan, is cruciaal. Zo zal het makkelijker naar je toestappen als het ongerust wordt, ook al heeft het in eerste instantie met de challenge meegedaan of is het bijvoorbeeld beschaamd. Op watwat.be kunnen kinderen informatie over dergelijke challenges vinden en worden ze gerustgesteld dat niemand hen iets kan maken als ze er niet in meegaan. Het kan als ouder ook nuttig zijn om dat te lezen en erover in gesprek te gaan met je kind.

Het draait vooral om de balans

En dan is er nog de algemene vraag: hoe vaak en hoe lang mag je kind zich met digitale media bezighouden? Er is heel wat informatie voorhanden over hoeveel schermtijd voor welke leeftijd wordt aangeraden, maar het blijft moeilijk om hier een algemene regel naar voren te schuiven. Het hangt er ook van af wat je kind op die digitale media doet. Een dochter die voor een presentatie op school een filmpje wil editen, is iets helemaal anders dan eentje die gedachteloos het ene na het andere YouTubefilmpje bekijkt.

Naast het gegeven wat ze tijdens de schermtijd uitvoeren, kan ook wat ze buiten schermtijd doen een rol spelen. Een kind dat buiten schermtijd maar wat rondhangt en zich verveelt als het niet online mag, kan het nodig hebben dat hij of zij goed wordt begrensd. Heb je een kind dat naast zijn of haar digitale bezigheden nog tal van hobby’s heeft en zich ook op andere manieren kan bezighouden en amuseren, dan zijn de risico’s kleiner als je wat losser met schermtijd omgaat. Het draait dus vooral om de balans.

Waar we ons als ouders zeker ook bewust van moeten zijn, is dat we zelf een rolmodel zijn. Kinderen imiteren wat ze hun ouders zien doen. Als we willen dat onze kinderen op een gezonde manier met internet omgaan, moeten we zelf het goede voorbeeld geven. Wie zelf een hele dag op sociale media vertoeft, mag verwachten dat zoon- of dochterlief dat ook zal willen doen. En die zoon of dochter zal het niet eerlijk vinden als hij of zij dat niet mag.

Af en toe een digitale detox, een tijdje de smartphone opzijleggen, bijvoorbeeld tijdens een vakantieperiode, en meer met het ‘echte’ leven connecteren, kan voor het hele gezin een aansporing zijn om te beseffen dat je ook op die manier waardevolle momenten kan beleven. Nog een aangename manier om daartoe te komen, is één avond per week inlassen waarop alle schermen worden uitgeschakeld en het gezin met elkaar praat, een wandeling maakt, spelletjes speelt, enzovoort.

Wanneer kinderen op internet actief zijn, kunnen er zich problemen en gevaren voordoen. Als ouders hoeven we niet lijdzaam toe te kijken, maar kunnen we ons kind hierin begeleiden. Op datzelfde internet zijn er talrijke concrete tips en tricks te vinden over hoe je je kind kan beschermen en kan opvoeden in mediawijsheid. Er zijn websites waar zowel ouders als leerkrachten en kinderen informatie vinden over mogelijke gevaren en valkuilen, maar vooral ook over veilig en verantwoord internetten. Dat is dan weer het grote voordeel van internet.

Meer weten?

• MediaNest, website voor ouders over mediaopvoeding.

• WAT WAT, website voor kinderen en jongeren waarop allerlei vragen over onder andere sociale media in eenvoudige bewoordingen worden besproken.

• Alles over veilig en verantwoord internetgebruik bij Child Focus.

• Vlaams Kenniscentrum Mediawijsheid.

• Informatie over privacy op internet op Ik beslis.

• Over fake news, cyberpesten, sexting, en nog veel meer, zie Internet Matters.

• Meer informatie over online privacy, veilig internet en internetvrijheid vind je bij VPNGids.nl.

• Kinderen en jongeren met een vraag, een verhaal en/of een probleem kunnen anoniem en gratis bij Awel terecht, via telefoon, mail, forum of chat.

• Wie vragen heeft rond zelfdoding, kan terecht op de Zelfmoordlijn via het gratis nummer 1813 of via de website zelfmoord1813.be