"Kiezen voor meer echtheid"

“Kiezen voor meer echtheid”

19 oktober 2021 / Actua/Interview/Magazine

Interview met Ann Van Sevenant

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg10 nr4.

Volgens filosofe Ann Van Sevenant is de postfaketijd aangebroken. In haar nieuwe publicatie bespreekt ze zestien denkers die erop aandringen dat we ons leven in handen nemen en niet blijven valsspelen. Ze behandelt thema’s uit verschillende domeinen – esthetica, antropologie, filosofie, religie, gender, kunsttheorie, poëzie – met nadrukkelijke aandacht voor levensechtheid.

Jan Van den Brande

Levensecht in het leven staan wil zeggen dat we op een vertrouwensvolle manier met elkaar omgaan, elkaar niet met de verkeerde dingen opzadelen. Een gesprek over echt en nep, met de Belgische filosofe en auteur Ann Van Sevenant.

Levensecht. Nep is geen optie is de titel van je nieuwe boek. Wat versta je precies onder levensecht en nep?

Ann Van Sevenant: Het uitgangspunt is het protest tegen de homo fraudens, tegen de valsspelers in onze samenleving – zeker als ze een leidinggevende functie hebben. Wanneer die laatsten te veel armslag krijgen, dan komen mensen onder druk te staan en raken ze wanhopig of ontmoedigd.

Als we niet oppassen, gaat er zoveel verloren in het zogenoemde postwaarheidtijdperk, en dus hebben we een bemoedigend perspectief nodig. Ik zet in op de postfaketijd en het individu dat tegen de stroom in durft te zwemmen, tegen de geestdodende hoofdstroom van de nepcultuur in.

Filosofen verzetten zich tegen onwaarachtigheid, leugen, hypocrisie of in één woord tegen wat nep is. Ze kunnen ons handvaten aanreiken om echt in het leven te staan. Daarom mag filosofie niet tot een argumentatieleer worden herleid.

Van Sevenant: Inderdaad. De filosofische leefwijze die mijn voorkeur geniet, vertrekt vanuit een innerlijke aandacht voor de dagelijkse dingen die zich in ons leven afspelen. Ze is gericht op het ontdekken van ons potentieel, met als bedoeling dat verder te ontwikkelen. Dat is geen solitaire bedoening, want het gaat om een oefening die ook de sociale cohesie bevordert. Het gaat dus niet om een losgeslagen vrijheid, maar om de durf jezelf op het spel te zetten.

Het onderliggende denkkader van het boek is het verschil tussen vormende, opbouwende fictie en vervormende, destructieve fictie.

Van Sevenant: Elk van de besproken denkers komt op voor een waarachtigere manier van leven. Dat kan naïef overkomen, maar niet voor wie het denken, spreken en handelen in overeenstemming probeert te brengen. Als je erin slaagt waarheidsgetrouw te handelen, ontdek je een vormend en opbouwend aspect in het bestaan dat je recht in de ogen kijkt, en vooral ook in de bereidheid je blik te veranderen.

Het is fijn als je daarin niet alleen staat. Dat is iets anders dan langzaam te sterven aan de destructieve fictie van het consumentisme, van de geformatteerde mens.

“Een perspectief bieden,

iets in het vooruitzicht stellen …”

Je bedoelt dat die levensvernietigend is.

Van Sevenant: Zal ik een voorbeeld geven van een opbouwende fictie? Volgens mij is de filosofie aan het revalideren. Filosofie als kritiek, het kritisch denken, is onmisbaar en ik kan dat niet genoeg benadrukken, maar even belangrijk is het bieden van alternatieve zienswijzen, van leefwijzen die aansporend werken.

Uit ervaring merk ik dat een perspectief bieden, iets in het vooruitzicht stellen, mensen aanmoedigt om samen te werken. Dat moet niet verloren gaan in onze prestatiesamenleving. Is enerzijds het filosofieonderwijs bedreigd, dan zetten we anderzijds in op het overleven van de filosofische leefwijze.

“… dat moedigt mensen aan

om samen te werken”

Je stelt dat een ideaal niet per definitie verdedigbaar is omdat het iets in het vooruitzicht stelt dat het gemeenschappelijk belang dient. Kan je dat verduidelijken?

Van Sevenant: Achter die uitspraak schuilt een problematiek: de formulering van het gemeenschappelijk belang. Door wie? En wat betekent dat in een multiculturele samenleving? Als je start met het formuleren van het gemeenschappelijk belang (vergelijk Immanuel Kant), kom je tot de constatering dat je andersheid marginaliseert (Hannah Arendt). Ook vanuit een genderperspectief valt veel te zeggen over wat het gemeenschappelijk belang is.

Wat ook opvalt in je boek, is het thema van de utopie zonder beloftestructuur.

Van Sevenant: “We bedenken dat we de utopie niet voorstellen als iets dat op realisering moet afstevenen in het tijdvak van het eigen leven, maar dat kunnen we niet vooropstellen, want sommige utopieën blijken onverslijtbaar. Alleen wie ze gerealiseerd wil zien tijdens zijn korte bestaan kan ze doen omslaan in het tegendeel”, om uit het boek te citeren.

De utopie wordt al eens voorgesteld als een wensdroom of fungeert als een te verwezenlijken ideaal. Maar ze is niet onvoorwaardelijk en altijd binnen een context te plaatsen. Elke generatie stuurt de utopie bij, hoewel dat vreemd klinkt, en zo blijft ze overeind. We kunnen haar niet herleiden tot één mensenleven. Als dynamisch principe blijft ze voortleven, ook in het zelfonderzoek, bijvoorbeeld als praktijk die wordt geassocieerd met introspectie, met het innerlijke zoeken naar antwoorden op levensvragen.

Dat klopt, maar ik leg vooral de nadruk op wat levensecht is, op wat daadwerkelijk in de wereld plaatsvindt. Op de relatie tussen ons en de wereld, tussen ons en de anderen.

“Wie aan zelfbekwaming doet, draagt bij tot de gemeenschappelijke verrijking”, schrijf je. Zelfontplooiing is onontbeerlijk voor de vorming van een (echte) gemeenschap. Ondanks de alomtegenwoordigheid van de ‘nepcultuur’ blijf je een groot vertrouwen hebben in de daadkracht en de mogelijkheid van de mens om zichzelf te ontwikkelen.

Van Sevenant: De uitspraak ‘nep is geen optie’ is een aansporing: er valt nog iets te redden. En tegelijk verraadt ze iets: we kunnen het ons niet lang meer veroorloven om destructief te werk te gaan. Dus: nep? Niet voor lang meer.

Wie het nakende einde proclameert, zorgt er eigenlijk alleen voor dat het sneller komt, en werkt destructie in de hand. En dan denk ik: nee, ik niet, ik doe niet mee, #notme. Want elke dag dienen zich nieuwe uitdagingen aan, ontmoeten we gelijkgezinden en andersgezinden, bekenden en onbekenden. Al zijn we in de minderheid die kiezen voor meer echtheid, we gaan ervoor. Het is nooit anders geweest.