Nieuws

In de foyer van de Vooruit praten Koen Schoors en Sibo Kanobana druk na over het debat dat ze zonet voerden op de Nacht van de Vrijdenker. De ene is econoom die gelooft dat de grote transities (digitalisering, AI, circulaire economie) ons uiteindelijk naar een betere wereld zullen leiden. De andere is expert in postkoloniale studies en houdt dat optimisme kritisch tegen het licht: wie wint er precies bij die beloofde vooruitgang, en wie blijft achter?

Bert Goossens

We zijn hier op de Nacht van de Vrijdenker, een jaarlijkse hoogmis van het kritisch denken. Wat betekent vrijzinnig humanisme voor jullie persoonlijk?

Koen Schoors: Ik beschouw mezelf zeker als vrijzinnig. Ik ben wel gelovig opgevoed. Ik vind dat je je veel vragen kan stellen bij religieuze structuren en instituties. Maar een aantal waarden die aan mensen worden meegegeven, sluiten eigenlijk dicht aan bij het humanisme: behandel de ander als jezelf, niet stelen, proberen het goede te doen … Ik denk dat we soms dichterbij elkaar staan dan we denken.

Ik denk dat mensen van nature op zoek zijn naar een soort religiositeit of zingeving. Maar na het verdwijnen van religie, en in België het verdwijnen van de kerken, merk je een zingevingsprobleem. Dat vult het humanisme nog niet altijd voldoende op, en dan grijpen mensen naar andere dingen. Rituelen zijn daarbij belangrijk: volwassen worden, overlijden, geboorte … Mensen blijven rituele wezens. Daar is invulling voor nodig. Dus het is goed dat er zoiets als het huisvandeMens bestaat.

Sibo Kanobana: Ik herken me daar ook in. Het is een ideaal dat ik ook uitdraag. Ik ben net als Koen katholiek opgevoed, maar heb religie later achter mij gelaten.
Ik noem het geen ‘zingeving’, maar ‘narratief’. We hebben verhalen nodig. Met de secularisering is veel van dat gemeenschappelijke verhaal verdwenen. Ik denk dat we nood hebben aan een verhaal over wie we zijn en waar we naartoe willen. Op dit moment zijn we dat aan het zoeken.
Kritiek op religie zie ik niet als een doel op zich.

We mogen humanisme of secularisme niet verwarren met anti-religiositeit. Voor mij gaat religie niet over geloven op zich, maar over verhalen. En we hebben nieuwe verhalen nodig. En rituelen. We zijn bezig nieuwe rituelen aan het ontwikkelen, ook van onderuit, en we hebben dat echt nodig als bindmiddel.

Wat interessant is in de vrijzinnigheid is dat we kunnen wegstappen van het idee dat er één groot narratief moet zijn waarin iedereen in de pas loopt. Diversiteit is perfect. Het lijkt versnipperd, maar dat hebben we nodig. Dat brengt creativiteit en nieuwe ideeën.

Koen Schoors: Ik ga akkoord, maar één van de dingen waar ik me zorgen om maak, is dat religiositeit nu vaak opkomt in de extreme hoeken.

Sibo Kanobana:  Mensen zoeken opnieuw naar een dominant verhaal dat dan aan iedereen wordt opgelegd.

Koen Schoors: Ja, en dat is gevaarlijk: dat stuurt gedrag soms in een ongewenste richting. We moeten vermijden dat we teruggaan naar een extreme vorm van religie.

Sibo Kanobana: Daarom moet die versnippering eigenlijk gefaciliteerd worden.

Koen Schoors: Laat vele bloemen bloeien. We moeten vermijden dat één idee miljarden mensen weer in één kamp duwt. Religies zijn vele manieren om naar de wereld te kijken, maar machtsstructuren mogen dat niet domineren.

Sibo Kanobana: Dat is ook de kritiek op het christendom: de verhalen en tradities zijn mooi, maar zodra het geïnstitutionaliseerd wordt en wordt opgelegd, wordt het destructief.

Jullie hebben zonet een boeiende discussie gevoerd over de toekomst van onze maatschappij. Vat ik het goed samen met te stellen dat Koen de optimist is en Sibo de pessimist?

Koen Schoors: Ik zou zeggen: hij is sceptisch en ik kijk liever naar kansen en mogelijkheden.

Sibo Kanobana: Koen ziet de kansen, ik zie de risico’s. In deze tijd zijn mensen pessimistisch. Over het klimaat, ongelijkheid … Koen probeert daarop een antwoord te geven vanuit zijn expertise. En ik denk: goed, maar pas op, het kan ook misgaan.
Toch ben ik niet echt pessimistisch. Ik ben juist optimistisch omdat ik ervan overtuigd ben dat we als mens een ecosysteem vormen dat uiteindelijk terug tot een evenwicht zal komen. We zijn niet goed bezig op dit moment, door het gevoel dat er overvloed is en de bronnen onuitputbaar, maar uiteindelijk zal er een correctie komen.

Koen Schoors: Mag ik daar een metafoor bij geven?
Wie heeft corona verslagen? Niet technologie, maar corona zelf. De gevaarlijkste varianten verdwenen omdat ze te dodelijk waren. Ze werden weggeconcurreerd door de minder ziekmakende varianten.
Dat is de metafoor: we maken nu het klimaat kapot, maar we gaan de mensen die dat doen stilaan vervangen door mensen die dat minder doen. We gaan dit niet oplossen met een extern technisch plan, maar door de mens zelf, die zelf gaat beginnen veranderen.

Sibo Kanobana: Exact. We zouden onszelf kunnen extermineren, maar waarschijnlijk ontstaat er een andere versie van ons. Koen draagt daaraan bij vanuit zijn expertise, ik vanuit de mijne.
 
Jullie pleiten allebei voor een cultuuromslag om tot die meer egalitaire, duurzame samenleving te komen. Koen put veel hoop uit systemen als autodelen. Het is een discussie tussen jullie: dat is makkelijk in een stad als Gent, maar op het platteland ziet de realiteit er heel anders uit.

Koen Schoors: Maar veel kritiek komt van mensen die vastzitten in een idee. Verandering is moeilijk. Maar als ze uiteindelijk wél veranderen, worden ze vaak de grootste voorstanders.
Mensen overtuigen zichzelf soms dat ze niet moeten veranderen, maar als het gebeurt, zijn ze achteraf blij.

Sibo Kanobana: Mijn kritiek gaat vooral over het systeem: je kan niet verwachten dat mensen vanzelf veranderen. Het is cruciaal wat er in een gemeenteraad wordt beslist. Daar ligt volgens mij de sleutel.

Koen Schoors: Je hebt overheid nodig die een kader creëert. Die ook durven uitleggen: het gebruik van deelauto’s lost parkeerproblemen op. Leiders die soms vóór de bevolking durven gaan in plaats van erachteraan te lopen.
Neem nu het circulatieplan in Gent: dat was bij het invoeren enorm onpopulair, maar niemand wil nu nog terug naar vroeger. Je hebt mensen nodig die collectiviteit boven het winnen van verkiezingen zetten.

Sibo Kanobana: Dat is een probleem van ons politiek systeem.

Laatste kritische vraag: bereiken die systemen ook mensen die financieel of sociaal kwetsbaar zijn?

Koen Schoors: Ja, maar je hoeft niet rijk te zijn om mee te kunnen. Je hebt nu zonnepanelen als service: bedrijven installeren ze gratis en je betaalt minder dan voordien. Duizenden mensen doen dat al, maar velen weten niet dat het bestaat. Het narratief dat ‘groen’ asociaal is, klopt niet.

Sibo Kanobana: Maar het moet wel gefaciliteerd worden.

Meer lezen?

Koen Schoors – Alles wordt anders … en beter
Sibo Kanobana – Witte orde: Over ras, klasse en witheid