Nieuws

Een betere wereld door sport

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg13 nr3. Lees hier meer artikels over ‘sport’.

“Building a better world through sport.” De slogan van de Olympische Beweging zegt meteen waar het bij de Olympische Spelen om draait: de wereld beter maken door sport. Weinig sporters zijn er zich van bewust dat ze via hun sportvereniging deel uitmaken van die wereldwijde beweging en dat ze zo de olympische waarden excelleren, respect en vriendschap onderschrijven. Maak kennis met het olympisme, de filosofie achter de Spelen.

Wendy Serraris

Een duik in de geschiedenis

De Olympische Spelen danken hun naam aan de stad Olympia, waar de oorspronkelijke Spelen in de klassieke oudheid plaatsvonden. Immigranten die zich op die plek vestigden, kozen die naam ter herinnering aan de berg Olympus en ter ere van de oppergod Zeus, die op Olympus leefde en heerste.

Sport was belangrijk bij de oude Grieken. Trainen voor een goede conditie was nodig bij het voeren van oorlog, maar was ook een manier om de goden te eren. Over de oorsprong van de Olympische Spelen bij de oude Grieken bestaan er heel wat mythen en legenden, maar hoe het precies is gegaan, weet men niet. Vanaf 776 voor onze jaartelling worden de namen van de winnaars van de Spelen genoteerd en bijgehouden. Dat jaartal wordt als het begin van de Olympische Spelen gezien. Het is trouwens ook het begin van de Griekse tijdrekening.

Het doel van de Spelen was om mannen de gelegenheid te bieden hun vaardigheden te tonen en om de relaties tussen de verschillende steden of stadstaten te bevorderen. De Spelen waren dan ook van fundamenteel belang, alles moest ervoor wijken, zelfs oorlogen werden tijdelijk stilgelegd. Dat heette de olympische vrede. Aanvankelijk was dat voor de duur van de Spelen, nadien zelfs tot drie maanden, om iedereen de kans te geven veilig naar en van de Spelen te reizen. Wie aan de Spelen deelnam, mocht geen gewapende conflicten beginnen, geen rechtszaken aanspannen, geen executies uitvoeren … Overtreders kregen een fikse boete. Ook nu nog huldigen de Spelen het idee van de olympische vrede.

Helemaal in het begin bestonden de Spelen alleen uit een loopwedstrijd van 600 voet of 192 meter. Later kwamen er verschillende disciplines bij. Het werden er uiteindelijk zoveel dat de Spelen niet langer één dag maar vijf dagen duurden. De Spelen waren uitsluitend een mannenzaak. Getrouwde vrouwen mochten zelfs niet komen kijken, ongehuwde vrouwen wel. Mogelijk was dat omdat de sporters naakt aan de wedstrijden deelnamen, zoals ze ook naakt in de gymnasia oefenden. Bedoeling was de schoonheid van het lichaam zo goed mogelijk te laten uitkomen.

Vrouwen hadden wel hun eigen spelen, de Heraia, wedstrijden ter ere van de godin Hera. Net als de mannen liepen de vrouwen 600 voet, maar aangezien ze kleinere voeten hadden, was dat geen 192 maar 160 meter. En de vrouwen waren wel gekleed.

De winnaars van de Spelen werden met een krans van olijftakken gelauwerd, omdat de mythe ging dat Herakles, zoon van Zeus, de allereerste olympische winnaar daar ook mee had gekroond. In hun thuisstad kregen de spelers na hun overwinning vaak een goddelijke status. Ze ontvingen een levenslange toelage, gratis eten en andere privileges.

Tijdens de Romeinse overheersing van Griekenland ging men de Spelen minder belangrijk vinden en toen het christendom zijn intrede deed, werden ze door de Romeinse keizer Theodosius I verboden, aangezien ze als heidense feesten werden beschouwd. We spreken dan over het jaar 393. Met andere woorden, de eerste versie van de Olympische Spelen heeft meer dan duizend jaar bestaan. (lees verder onder de foto)

De moderne Olympische Spelen

Zo’n duizend vijfhonderd jaar later, in 1896, vinden de eerste moderne Olympische Spelen plaats, nieuw leven ingeblazen door Pierre de Coubertin, een Franse historicus en pedagoog. Hij richtte het Internationaal Olympisch Comité, het IOC, op en hoopte landen met elkaar te verbroederen via de sport en zo een steentje aan de wereldvrede bij te dragen.

Die verbondenheid zien we ook terug in het logo van de Olympische Spelen, de vijf in elkaar grijpende ringen in verschillende kleuren. Die ringen symboliseren de vijf werelddelen en de eigenschappen passie, vertrouwen, overwinning, ethiek en sportiviteit. De zes kleuren – blauw, zwart, rood, geel en groen van de ringen en wit van de achtergrond – zijn gekozen omdat elke vlag van de deelnemende landen minstens een van die kleuren bevat. Het spreekt voor zich, aangezien daar zo over is nagedacht, dat het gebruik van het logo volgens strikte richtlijnen dient te gebeuren.

Ondertussen bestaan er al verschillende soorten Olympische Spelen: Zomerspelen vanaf 1896, Winterspelen sinds 1924, Paralympische Spelen vanaf 1960 en Jeugdspelen sedert 2010. Het Internationaal Olympisch Comité maakt deel uit van de Olympische Beweging. Net zoals de internationale sportfederaties, de organisatiecomités van de Olympische Spelen, de Nationale Olympische Comités en de daarbij aangesloten nationale sportfederaties en -verenigingen, inclusief alle mensen die daar sportief of op een andere manier actief zijn.

De Olympische Beweging wil via sport bijdragen aan de wereldvrede en meebouwen aan een vreedzame en betere wereld. De fundamentele principes en reglementen van de Olympische Beweging en het Internationaal Olympisch Comité zijn vastgelegd in het Olympisch Handvest of Charter. (lees verder onder de foto)

De Olympische Kunstcompetitie

Wat weinigen weten, is dat van 1912 tot 1948 niet alleen sport, maar ook kunst een onderdeel van de Olympische Spelen was. Jawel, kunst. Bij de kunstwedstrijden waren er verschillende disciplines: architectuur, literatuur, muziek, schilderkunst en beeldhouwkunst. De inzendingen moesten uiteraard wel door sport geïnspireerd zijn. Ook in die disciplines kon men een gouden, zilveren of bronzen medaille winnen.

Het eerste jaar dat er kunstenaars deelnamen, ging het goud in de literatuur naar de inzender van een gedicht, Ode aan de sport. Vreemd genoeg werd de medaille niet opgehaald. Bleek dat Pierre de Coubertin het onder een pseudoniem had ingediend. En zo won de oprichter van de moderne Olympische Spelen zelf ook een gouden medaille.

Helaas kwam er na de Spelen van 1948 een einde aan de kunstwedstrijden. Daar waren verschillende redenen voor. Het aantal inzendingen was vaak wisselvallig. Ook bleek er regelmatig sprake van partijdigheid te zijn. De jury voor de Olympische Kunstcompetitie werd door het organiserende land samengesteld en dat plaatste natuurlijk veel landgenoten in die jury. Het gevolg daarvan was dat er veelal kunstenaars uit het organiserende land in de prijzen vielen. Uiteindelijk besloot het Internationaal Olympisch Comité de kunstwedstrijden af te voeren, omdat het van mening was dat kunstenaars professionals zijn, terwijl het toen de regel was dat alleen amateurs of niet-professionele sporters aan de Spelen mochten deelnemen.

De oorspronkelijke bedoeling van Pierre de Coubertin was alleen niet-professionele spelers toe te laten, maar dat stuitte wel op protest, ook al omdat het niet altijd duidelijk is waar de grens ligt. Wanneer is iemand een amateursporter en wanneer een beroepsspeler? Op dat vlak zijn de Olympische Spelen intussen geëvolueerd. Vanaf de jaren zeventig mogen de verschillende sportfederaties zelf beslissen of professionele spelers mogen deelnemen of niet. En dus kan het per sportdiscipline verschillen.

Dat de Olympische Kunstcompetitie werd afgeschaft, betekent niet dat er tijdens de Spelen geen plaats is voor culturele activiteiten en kunstevenementen. Zo maakte de Franse streetartkunstenaar JR een aantal levensgrote kunstwerken in Rio de Janeiro voor de Olympische Spelen daar in 2016. Van onze eigen Belgische trots, beeldhouwster Hilde Van Sumere, staat het beeld Peace sedert de Spelen van 2008 in een park in Peking.

Basisprincipes van het olympisme

De officiële slogan van de Olympische Beweging luidt: citius, altius, fortius – Latijn voor sneller, hoger, sterker. Het olympisch credo is: deelnemen is belangrijker dan winnen. Samen met het Olympisch Handvest, dat de fundamentele principes en reglementen van de Olympische Beweging omvat, vormt dat alles het olympisme, een levensfilosofie die de kwaliteiten van lichaam, geest en wilskracht combineert.

Sport moet ten dienste van een evenwichtige ontwikkeling staan. Dat gebeurt door sport te combineren met cultuur en educatie, en door respect voor universele ethische principes bij te brengen. De olympische waarden excelleren, respect en vriendschap staan daarbij centraal. Met excelleren bedoelt men de beste versie van jezelf nastreven, jezelf steeds verbeteren, zowel op het vlak van sport als in het leven. Respect behoor je te tonen voor jezelf en anderen, voor regels, voorschriften en omgeving. Fair play en de strijd tegen doping vallen daar ook onder. Onder vriendschap verstaat men solidariteit, teamgeest, vreugde en optimisme.

De Paralympische Spelen voegen daar nog een aantal andere waarden aan toe: moed, vastberadenheid, inspiratie en gelijkheid. Die waarden spreken voor zich. Moed om te bereiken wat je niet had verwacht, om zelfs te overtreffen wat je vroeger hebt bereikt. Vastberadenheid kan je vertalen als doorzettingsvermogen, ook bij tegenslag. Inspiratie betekent anderen inspireren, een voorbeeld voor anderen zijn. Gelijkheid wil zeggen dat iedereen gelijk is, ongeacht je beperking, gender, etniciteit enzovoort.

Bedoeling is het olympisme en zijn waarden via sport- en andere evenementen onder de aandacht van zowel sporters, coaches als publiek te brengen. Ook kinderen en jongeren door middel van sport onderwijzen en met die waarden laten kennismaken, behoort tot de doelstellingen. (lees verder onder de foto)

En in de realiteit

Mooie principes, dat wel, maar wie regelmatig het nieuws volgt, weet dat de realiteit helaas vaak niet zo rooskleurig is. Wereldvrede is ver te zoeken momenteel. Rusland en Wit-Rusland zijn wegens de oorlog tegen Oekraïne uitgesloten van deelname aan de Olympische Spelen in Parijs in de zomer van 2024. Ook eerder werd Rusland al geweerd vanwege een aantal dopingschandalen.

Russische en Wit-Russische sporters mogen wel individueel aan de Spelen deelnemen, maar onder neutrale vlag. Ze mogen met andere woorden hun land niet vertegenwoordigen. Dat statuut heet ‘independent olympic athletes’. Het is er voor staatlozen of voor wie in een land woont waarvan het nationaal olympisch comité is geschorst. In Parijs zullen de onafhankelijke deelnemers aantreden als ‘athlètes individuels neutres’.

Dat er toch Russische sporters mogen deelnemen, stuit op heel wat kritiek. De vraag rijst of er wel zoiets als een neutrale vlag bestaat. Zeker als het over Rusland gaat, lijkt die neutraliteit onbestaande. Topsporters zijn er vaak actief in het leger of de politie, in staatsinstellingen dus. Zich uitspreken tegen de oorlog wordt niet getolereerd. Het IOC besliste dat Russische en Wit-Russische sporters die onder neutrale vlag aan de Spelen in Parijs willen deelnemen, aan strenge voorwaarden moeten voldoen. Ze mogen niet onder contract van het leger of de veiligheidsdiensten in hun land staan en ze mogen geen openlijke steun aan de invasie en oorlog in Oekraïne hebben betuigd.

Rusland heeft inmiddels besloten om zijn eigen versie van de Olympische Spelen te organiseren, de Zomerspelen van de Vriendschap. Die zullen in september 2024 plaatsvinden. Het Internationaal Olympisch Comité kan daar niet om lachen. Volgens het IOC is het een flagrante schending van het Olympisch Charter. Het roept alle sportverenigingen op om niet in te gaan op een mogelijke uitnodiging van Rusland voor die Spelen.

Ook bij China worden regelmatig vraagtekens geplaatst, bijvoorbeeld toen het land in 2022 de Olympische Spelen mocht organiseren. Het lijkt niet te rijmen dat China Spelen mag organiseren die tot vrede moeten aanzetten, terwijl het zelf continu de mensenrechten schendt. Burgers zitten vast omdat ze hun mening uiten, de pers ligt aan banden, er is internetcensuur, enzovoort. In zo’n geval spreekt men van ‘sportswashing’. Het organiseren van een groots sportevenement wordt dan misbruikt om de aandacht van mensenrechtenschendingen af te leiden of om corruptieschandalen te verdoezelen. Het olympisme is in sommige landen helaas erg ver te zoeken.