Wie verdedigt nog de open samenleving?
Sinds vorige week telt de wereld er nog maar eens een oorlog bij. Israël startte de oorlog met een aanval op Iran en lijdt nu onder de vergeldingsacties. Net als elke oorlog weten we wel waar het begint, maar niet waar en hoe dit zal eindigen. Het toont nogmaals hoe fragiel de vrede is waarvan we ze in Europa beschouwden als verworven. Niets is minder waar. Volgens de Global Peace Index zijn er vandaag 56 gewapende conflicten waarbij 92 landen zijn betrokken. Dit zijn veruit de hoogste aantallen sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog. Het spreekt voor zich dat in landen waar conflict heerst weinig plaats is voor kritische geluiden, verdraagzaamheid, dialoog, voor pluralisme, kortom voor een open samenleving.
“Maar ook in de landen die niet in oorlog zijn, zien we de open samenleving wegkwijnen.”
Maar ook in de landen die niet in oorlog zijn, zien we de open samenleving wegkwijnen. Volgens de jaarlijkse studie van Freedom House staat de vrijheid in de hele wereld onder druk. Meer nog, ze neemt elk jaar af en dit al sinds 2006. Hetzelfde geldt voor de democratie. Wereldwijd worden verkiezingen minder vrij en eerlijk en zien we de opgang van autocratisch leiderschap. Volgens datzelfde Freedom House wordt “de democratie in elke regio ter wereld aangevallen door populistische leiders en groepen die het pluralisme verwerpen en ongecontroleerde macht zoeken om het belang van hun aanhang te bevoordelen ten nadele van minderheden en andere ingebeelde vijanden”.
We zien met lede ogen aan hoe zelfs een van de oudste democratieën ter wereld aan het afglijden is. Aan hoog tempo is president Donald Trump de Verenigde Staten aan het omvormen in een land waar mensen naar willekeur worden opgepakt en gedeporteerd. Protesten tegen dit groeiend autoritair gedrag op universiteiten en op straat worden hardhandig neergeslagen. Maar ook in Europa gaat het achteruit. Als zelfs in Duitsland mensen die protesteren tegen de oorlog in Gaza worden opgepakt, is er echt reden om ons zorgen te maken.
“Bovendien worden in Europa mensenrechten aan de lopende band geschonden.”
Bovendien worden in Europa mensenrechten aan de lopende band geschonden. Er is de praktijk van zogenaamde pushbacks, waarbij mensen die proberen een land binnen te komen, met geweld of dwang worden teruggestuurd, zonder dat ze de kans krijgen om asiel aan te vragen of hun verhaal te doen. In juni vorig jaar kreeg Hongarije een fikse boete van 200 miljoen euro van het Europees Hof van Justitie wegens de jarenlange blokkering van asielaanvragen en in januari 2025 veroordeelde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens Griekenland wegens systematische pushbacks.
Uit cijfers van 11.11.11. blijkt dat er meer dan 120.000 illegale pushbacks aan de Europese buitengrenzen plaatsvonden in 2024. De Europese lidstaten kijken weg. De EU deelt zelfs nog extra middelen uit aan landen die deze pushbacks uitvoeren.
Eerder dan deze mensenrechtenschendingen aan te klagen, ondertekent de Belgische premier samen met onder andere Georgia Meloni een brief die oproept om de interpretatie van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens te herzien zodat de lidstaten een vrijgeleide krijgen om een nog strenger migratiebeleid te voeren.
Wie spreekt zich nog uit? Welke instanties baseren zich nog op de menselijke waardigheid of solidariteit om deze politieke wantoestanden te veroordelen? Terwijl ongeveer honderdduizend mensen op straat kwamen om een rode lijn te trekken tegen de volkerenmoord in Gaza, zegt de Belgische minister van Buitenlandse Zaken dat de positie van België er niet toe doet. België zou te klein zijn om Israël van gedachten te doen veranderen. Tegelijk wordt er meer en meer ingezet op defensie. Als we Trump volgen, zal ons land, net als alle andere landen van Europa, elk jaar tientallen miljarden pompen in nieuwe wapens. Ten koste waarvan? Gaat om dit te kunnen betalen onze sociale zekerheid dan maar op de schop? Welke samenleving willen we dan met al die wapens verdedigen?
“Kortom, waar is het humanisme gebleven?”
Kortom, waar is het humanisme gebleven? Wie wel nog gelooft in humanisme, vrijzinnig of niet, moet nu opstaan, en spreken. We moeten vandaag de verdediging opnemen van onze open samenleving, onze democratie, onze vrijheden, de solidariteit en de mensenrechten. Als Europa in de toekomst nog wil opkomen voor mensenrechten en democratie, dan moet het ophouden met enkel “bezorgd” te zijn als een “bevriend” land alle internationale regels overtreedt. Europa moet de kant van het internationaal recht kiezen, niets minder, maar ook niets meer. En het is aan de Belgische regeringen en de parlementen om de Europese Unie daarvan te overtuigen.
Wie belangen verkiest boven fundamentele waarden is niet onze volksvertegenwoordiger. Wie schrik heeft om die waarden op alle niveaus te verdedigen evenmin. Het is vandaag aan elke partij, elke vereniging en elke individu om de kant te kiezen van de mens. Liever laat dan nooit.
Raymonda Verdyck
Voorzitter van de Mens.nu, de koepelorganisatie van Nederlandstalige vrijzinnig humanistische verenigingen in Vlaanderen en Brussel
