Nieuws

Inspiratie voor de lessen niet-confessionele zedenleer

Verschenen in deMens.nu Magazine jg13 nr4, in het kader van het dossier ‘Stilstaan bij tijd‘. Meer ‘Doordacht’ hier.

Bert Goossens en Christophe Van Waerebeke

Gezegd

“Wat is de tijd? Een geheim – irreëel en almachtig.” – Thomas Mann, Duitse schrijver.

“Tijd is de orde waarmee we onszelf een plaats geven in de wereld.” – Maarten Van Dyck, filosoof, verbonden aan de Universiteit Gent.

“De dagen zijn misschien gelijk voor een klok, maar niet voor een mens.” – Marcel Proust, Franse schrijver.

“Het leven dat we ontvangen is niet kort, maar we maken het kort, en we hebben er niet te weinig van, maar we vergooien het.” – Seneca, Romeinse schrijver en filosoof.

Spreekwoorden

Spreekwoorden herbergen een eeuwenoude wijsheid, wordt gezegd. Vind jij dat deze gezegden een kern van waarheid bezitten of kan je een nuance aanbrengen?

• De tijd heelt alle wonden.
• De tijd kent geen genade.
• Tijd is geld.
• De tijd vliegt snel, gebruik hem wel.
• Er is een tijd van komen en een tijd van gaan.
• …

Rusteloos

In zijn boek Rusteloosheid: pleidooi voor een mateloos leven noemt filosoof Ignaas Devisch onze tijd ‘obees’: “We proppen alles vol en zijn niet langer in staat om te lummelen of werkelijk niets te doen.”

De eigenzinnige denker gaat verder: “Wie denkt dat rusteloosheid een ziekte is van deze tijd, heeft het mis. Al eeuwenlang zoekt de mens een uitweg voor een probleem dat hij zelf veroorzaakt: een te vol leven. Maar is die rusteloosheid werkelijk een probleem, of is het juist een van onze voornaamste drijfveren?”

Daarmee laat Devisch een ander geluid horen en gaat hij in tegen het idee dat we als samenleving moeten ‘onthaasten’.

Wat denk jij? Is rusteloosheid een ziekte van onze hoogtechnologische samenleving of gewoon eigen aan de mens?

Tijd voor filosofie

Denken over tijd wordt door de geschiedenis van het filosofisch denken heen vaak in verband gebracht met inspiratie en creativiteit. Vrije tijd of rust – scholè in het Grieks – wordt sinds Plato als de voorwaarde voor het denken en de verbeeldingskracht gezien.

Vandaag zien we onze (betaalde) arbeid vaak als de enige tijd die we zinvol besteden en is onze vrije tijd de tijd die ‘over’ is. Maar voor Aristoteles en de Griekse vrije mannen van zijn tijd is scholè juist de tijd waarin je je kan richten op wat echt zinvol is en wat het leven echt goed maakt. Voor Aristoteles is filosofie de meest zinvolle en plezierige invulling van de vrije tijd.

Leestips

Stil de tijd: pleidooi voor een langzame toekomst, Joke J. Hermsen, Arbeiderspers, 2010.

Denken op de plaats rust: ontwerp van een filosofische levenshouding, Henk van der Waal, Querido, 2012.

In de ban van de tijd, Maarten Van Dyck & Geert Roels, Universiteit Gent, 2017, digitaal boek.

Toekomstbesef

Volgens filosoof Daniel Dennett, auteur van onder meer Darwin’s Dangerous Idea, is het nadenken over de toekomst, ofwel het vooruitdenken in de tijd, een centrale factor in de ontwikkeling van het wetenschappelijk denken.

We kunnen de toekomst verschillende keren (her)beleven om uiteindelijk het beste scenario uit te kiezen en in praktijk te brengen. Zo worden ervaringen gelinkt aan verwachtingen en verwachtingen aan concrete plannen.

Vervang daarbij ‘ervaringen’, ‘verwachtingen’ en ‘plannen’ respectievelijk door de gerelateerde noties ‘experimenten’, ‘modellen’ en ‘voorspellingen’, en je komt uit op wetenschap, als externalisatie van dit denkproces.

Bron: Waarom wetenschap? Over ons verlangen naar verklaren, Arno Keppens, hier online bij het Humanistisch Verbond.

Hoe meten?

Hoe meet je het ontstaan van het (zichtbare) heelal? Via de berekening van de afkoeling van de kosmische achtergrondstraling, die kort na de oerknal vrijkwam.

Hoe meet je de leeftijd van een boom? Door het tellen van de jaarringen, de laag hout die elk jaar door de boom wordt aangemaakt. Aan de dikte van de jaarringen kan je de klimatologische geschiedenis van de boom aflezen.

Hoe meet je de leeftijd van een organisme of een historisch artefact? Via koolstofdatering, of door het meten van koolstof-14 die na de dood in het organisch materiaal overblijft, vooraleer het langzaam in stikstof-14 overgaat.

5,5 seconden

Gemiddeld ademt de mens 18 keer in en uit per minuut. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat langzamer ademen veel efficiënter is, omdat onze longen dan in staat zijn meer zuurstof te absorberen.

Het efficiëntste ademritme doet zich voor wanneer zowel de lengte van de ademhalingen als het totale aantal ademhalingen per minuut worden gesynchroniseerd tot de volgende symmetrie: inademingen van 5,5 seconden gevolgd door uitademingen van 5,5 seconden, wat bijna exact 5,5 ademhalingen per minuut oplevert.

Een opvallende ontdekking is dat ongeveer hetzelfde ademhalingspatroon voorkomt bij gebeden en religieus-spirituele recitaties over de hele wereld, van Indiase, Chinese en Japanse over Afrikaanse tot Hawaïaanse en inheems-Amerikaanse gebeden.

Bij de christelijke rozenkans – de gebedscyclus van de weesgegroetjes – is dat patroon nagenoeg exact hetzelfde: 5,5 seconden in en 5,5 seconden uit. De onderzoekers die die ontdekking deden, formuleerden er de volgende bedenking bij: “We geloven dat het bidden van de rozenkrans misschien ook zo populair is geworden omdat het synchroon ging lopen met de inherente cardiovasculaire (Mayer)ritmes, waardoor het een gevoel van welbevinden teweegbracht en wellicht ook een verhoogde ontvankelijkheid voor de religieuze boodschap.” Met andere woorden, bidden heeft een heilzame werking op het lichaam en welbevinden, in het bijzonder als het met 5,5 ademhalingen per minuut wordt gedaan.

Bron: Het nieuwe ademen: de weg naar een betere en sterkere ademhaling, James Nestor, Harper Collins, 2024.

Vrijzinnig humanisme in de klas: meer weten?

Ben je geïnteresseerd in niet-confessionele zedenleer? Als leerkracht, leerling of ouder? Neem een kijkje op nczedenleer.be, hét informatiepunt over het vak ncz met inspiratie en ondersteuning voor leerkrachten en leerlingen.

Lees ook ‘Een bank vooruit‘: leerkrachten niet-confessionele zedenleer vertellen over hun vak, verschenen in deMens.nu Magazine.