Olympisme blijft een loze belofte
Schending mensenrechten bij sportevents
Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg13 nr3. Lees hier meer artikels over ‘sport’.
Tegen de zomer van 2024 bereiden duizenden sporters zich voor op de Olympische Zomerspelen in Parijs. Tijdens de twee weken dat het evenement duurt, kan een mens even helemaal vergeten wat er in de wereld aan de hand is. Dan ligt de focus op de mooie olympische gedachte die landen en mensen verbindt door sport. Een moment lang niet denken aan de miljoenen slachtoffers die vallen in oorlogen, hongersnoden, onderdrukkingen en ander malheur.
Philipp Kocks
Ten dienste van de mensheid
Maar dat is voor eind juli. Want op dit moment, in de aanloop naar de Spelen, zijn er nog andere factoren die spelen. Toegegeven, dit keer zijn de Olympische Spelen wat minder in controverse gehuld, maar toch moet het Internationaal Olympisch Comité, het IOC, weinig moeite doen om weer eens iets fout te doen.
Het IOC gaat vaak prat op zijn verheven toewijding aan de samenleving. Het is lastig om niet cynisch te worden bij het lezen van het Olympisch Handvest, dat de neerslag is van de achterliggende filosofie, het olympisme. Handvest en filosofie beloven om sport in te zetten ten behoeve van de mensheid, de vrede en de menselijke waardigheid.
Een van de fundamentele principes in het Handvest luidt als volgt: “Het doel van het olympisme is sport ten dienste te stellen van de harmonieuze ontwikkeling van de mensheid, met als missie het bevorderen van een vreedzame samenleving die begaan is met het beschermen van de menselijke waardigheid.”
Ondanks die belofte blijken de Olympische Spelen in de praktijk vaak nadelig te zijn voor de meest gemarginaliseerde of kwetsbare groepen in de gaststeden. Bij de Spelen van Parijs in 2024 lijkt dat niet anders te zijn. Landen zullen waarschijnlijk wegkijken en de negatieve gevolgen van de Spelen negeren. Terwijl ze een nieuwe generatie atleten vieren die volgens het olympische motto ‘sneller, hoger, sterker’ leeft, omarmen ze tegelijkertijd ontheemding, gentrificatie en intolerantie. Met andere woorden, het is een loze belofte. (lees verder onder foto)
Sociale zuiveringsacties
In april 2024 protesteerden demonstranten in Parijs tegen de sociale gevolgen van de Olympische Spelen. Ze droegen spandoeken met de tekst: “Laat uitsluiting niet als erfenis achter.” Die protesten belichten het lot van de ontheemden, van wie velen in april uit hun tijdelijk onderkomen in een kamp in een voorstad ten zuiden van Parijs werden verdreven. Dat is een recent voorbeeld van hoe de Spelen worden gebruikt om kwetsbare groepen uit het straatbeeld te verwijderen en zo het imago van de gaststad op te poetsen.
Hoewel de Franse autoriteiten beweren dat die uitzettingen niets met de Olympische Spelen te maken hebben, werd er in juli 2023 een wet aangenomen die strenge straffen oplegt bij illegale bewoning. De getroffen gemeenschappen, vaak ontheemd door oorlog en vervolging, lopen nog grotere risico’s op geestelijke gezondheidsproblemen door hun onzekere levensomstandigheden en het verbreken van hun sociale en culturele banden. Dat vergroot hun kwetsbaarheid en de kans op psychische en fysieke klachten.
Het dwingen van mensen om hun enige toevluchtsoord te verlaten voor evenementen zoals de Olympische Spelen, hakt nog dieper in op het trauma dat velen al hebben ervaren.
Niet alleen vluchtelingen, maar ook daklozen, sekswerkers en drugsgebruikers worden getroffen. Mensenrechtenorganisaties waarschuwen ondertussen dat er een ‘sociale zuiveringsactie’ in de Franse hoofdstad plaatsvindt.
Inbreuken op de mensenrechten
De olympische belofte is wel degelijk een loze belofte. Waarom anders zouden landen die zware inbreuken op de mensenrechten plegen tot meermaals toe de kans krijgen om de Spelen te organiseren? Wat had het IOC dan gedacht? Dat landen die maar weinig belang aan de waardigheid van hun inwoners hechten, ineens goed zullen omgaan met de arbeiders en bewoners van de olympische stad van dienst?
En lessen worden er evenmin getrokken. De aanloop naar de Olympische Zomerspelen in Peking van 2008 werd gekenmerkt door een toename van mensenrechtenschendingen, waaronder inbreuken op de persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting en vereniging. De situatie van de arbeiders, die cruciaal waren voor de olympische infrastructuur, verslechterde, evenals de toestand van de inwoners, die plaats moesten maken voor nieuwe bouwprojecten. Bovendien verwijderde de Chinese overheid ‘ongewensten’ uit Peking, onder wie migranten, daklozen, activisten en sekswerkers.
En wat doet het IOC? Dat kent de Olympische Winterspelen van 2022 aan Peking toe. Wat in schril contrast staat met “het bevorderen van een vreedzame samenleving die begaan is met het beschermen van de menselijke waardigheid”. Hoe blind kan je zijn? (lees verder onder foto)
De rol van sponsoring
Sponsors uit de bedrijfswereld spelen een belangrijke rol in de economie van megasportevenementen. Bedrijven als Coca-Cola, Procter & Gamble en Visa investeren veel geld in die evenementen, aangetrokken door de wereldwijde aandacht die ze bieden. Die bedrijven zijn echter ook onder vuur komen te liggen, omdat ze betrokken zijn bij evenementen in landen met een slechte reputatie op het gebied van mensenrechten.
De laatste tijd is het onderzoek uitgebreid naar de verantwoordelijkheid van bedrijven, waarbij sponsors ter verantwoording worden geroepen voor hun medeplichtigheid aan wat ‘sportswashing’ wordt genoemd – waarbij regimes sport gebruiken om de aandacht af te leiden van hun afschuwelijke staat van dienst op het vlak van mensenrechten. Het wordt steeds belangrijker voor sponsors om na te denken over de ethische implicaties van hun investeringen en een evenwicht te vinden tussen de wens naar wereldwijde zichtbaarheid en de noodzaak van maatschappelijk verantwoord ondernemerschap.(lees verder onder foto)
Activisme van sporters
Sporters zelf laten zich steeds vaker uit over politieke en sociale kwesties en erkennen hun macht als wereldwijde influencers om verandering teweeg te brengen. Op die manier kunnen atleten het verhaal veranderen en sportbestuursorganen dwingen om ongemakkelijke waarheden onder ogen te zien. Hoewel het ook anders kan aflopen: Peng Shuai, de tennisspeelster die internationaal de aandacht op seksuele intimidatie en misbruik in China vestigde, verdween sindsdien uit de openbaarheid.
Maar ook het bewust zwijgen van sporters kan schade veroorzaken. We maken even een sprong naar een ander sportevenement, namelijk Formule 1. Die miljardenbusiness komt wel op meerdere vlakken in opspraak, maar recent trok de autosport zelfs de aandacht van de niet-liefhebbers. Een van de tien teambazen werd ervan beschuldigd grensoverschrijdend gedrag ten aanzien van een medewerkster te vertonen.
Twee van de twintig coureurs van het team hebben zich over die zaak uitgesproken. De rest wenste geen commentaar te geven of verschool zich achter de woorden: “Ik ben hier om te racen, niet om uitspraken te doen.” Je zou daarmee akkoord kunnen gaan, sporters hoeven niet altijd een uitgesproken mening te hebben over iets waar ze weinig of niets mee te maken hebben. Ware het niet dat alle coureurs zich een paar jaar eerder met veel trots achter de campagne #WeRaceAsOne schaarden.
Vrij vertaald klonk die campagne zo: “We racen om te concurreren, we racen voor de opwinding, we racen omdat het in ons bloed zit. Maar om de wereld ten goede te veranderen, moeten we racen voor iets groters, voor eerstelijnswerkers, voor inclusie en gelijkheid, voor een duurzamere toekomst. We racen als één.” Een mooie boodschap, dat wel.
Het lijkt er steeds meer op dat sportevenementen zoals de Olympische Spelen, Formule 1 en het wereldkampioenschap voetbal niet langer alleen als vieringen van sportieve prestaties worden gezien, maar ook als complexe spektakels met belangrijke sociaal-politieke implicaties. Dat verschuivende perspectief vraagt om een diepere evaluatie van die evenementen, zowel op het vlak van logistiek en entertainment als wat betreft de ethische en humanitaire impact die ze op de gastlocaties hebben.
Milieuoverwegingen
De impact op het leefmilieu bij het organiseren van megasportevenementen is groot. De enorme bouwprojecten die nodig zijn om die events op touw te zetten, leiden vaak tot een aanzienlijke verstoring van het leefmilieu, zoals de vernietiging van habitats, milieuvervuiling en uitputting van hulpbronnen. Als reactie op de toenemende kritiek is er een beweging in de richting van duurzamere sportpraktijken ontstaan. Zo hebben de organisatoren van Parijs 2024 beloofd om ‘groene Spelen’ te organiseren, met onder meer aandacht voor het gebruik van bestaande locaties, het stimuleren van het openbaar vervoer en het minimaliseren van de CO2-voetafdruk.
De realiteit van die beloften blijft echter vaak achter bij de verwachtingen. Eerdere sportevenementen hebben laten zien dat verklaringen over duurzaamheid soms meer over public relations gaan dan over echte verandering. De uitdaging voor Parijs 2024 en alle toekomstige evenementen zal zijn om de milieuretoriek in actie om te zetten, door ervoor te zorgen dat duurzaamheid in elk aspect van de planning en uitvoering van het evenement wordt verweven. (lees verder onder foto)
Bewustwording via de media
De media spelen een essentiële rol in hoe sportevenementen wereldwijd worden gezien en gepercipieerd. Ze kunnen de schijnwerpers richten op kwesties als mensenrechtenschendingen en de ontheemding van lokale gemeenschappen, maar ze kunnen ook verhalen in stand houden die de belangen van organisatoren en sponsors van evenementen dienen. Een kritische en onafhankelijke aanpak door de media is cruciaal om ervoor te zorgen dat de verhalen van degenen die negatieve gevolgen van die evenementen ondervinden, net zo luid worden gehoord als de vieringen van de medaillewinnaars.
Bovendien hebben de sociale media de verspreiding van informatie gedemocratiseerd, waardoor activisten, atleten en bezorgde burgers verhalen en perspectieven kunnen delen die anders misschien gemarginaliseerd of genegeerd zouden worden. Die verschuiving heeft de potentie om bestuursorganen, sponsors en overheden meer verantwoording aan het publiek te laten afleggen.
Eindigen in schoonheid
Sport kan zo mooi zijn. Ze brengt mensen werkelijk dichter bij elkaar. Denken we maar aan het moment waarop België op het WK voetbal de halve finale haalde. Of toen Nafi Thiam goud behaalde op de zevenkamp tijdens meerdere Olympische Spelen.
Maar zijn die grote sportevenementen het waard? We moeten het antwoord schuldig blijven. We kunnen het er wel eens over zijn dat een grondige denkoefening en daaraan gekoppeld concrete acties nodig zullen zijn, willen we de belofte van een harmonieuze samenleving met aandacht voor de waardigheid van de mens waarmaken
