Protestacties tijdens wedstrijden
Neutraliteit of vrije meningsuiting?
Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg13 nr3. Lees hier meer artikels over ‘sport’.
Sportwedstrijden en protestacties, het blijft een gevoelige combinatie en veel sportbonden poneren de absolute neutraliteit om de bal in het midden te houden. Maar soms lukt dat niet en zijn protestacties zo invloedrijk dat ze tot debatten en mentaliteitswijzigingen in de samenleving leiden. Twee voorbeelden uit de praktijk om dat te illustreren.
Jérémy Celen
De Albanese adelaar
In de negentigste minuut van het Wereldkampioenschap voetbal op 22 juni 2018, dat in Rusland plaatsvond, scoort een zekere Xherdan Shaqiri de winning goal voor de Zwitsers tegen het Servische voetbalelftal. We herinneren ons de setting waar we het doelpunt zagen, nog levendig; een zachte zomeravond eind juni in de lokale snackbar, met een eigenaar die vond dat we iets te uitbundig met de wedstrijd meeleefden. Hij maande aan tot kalmte, maar wat er gebeurde, bleek achteraf historisch.
Niets bijzonders, zal je denken, zo gaat dat nu eenmaal vaak in voetbal. Maar het was de viering van Shaqiri die de gemoederen hoog deed oplopen. Shaqiri, een Zwitser met Kosovaarse roots, maakte met zijn handen het gebaar van de ‘Albanese adelaar’, tot ontsteltenis van de meegereisde Servische fans. De dubbelkoppige adelaar is een verwijzing naar de Albanese vlag en naar het conflict tussen Servië en Kosovo. Een politiek geladen gebaar dus. De Servische voetbalbond diende een klacht in en de FIFA, de Wereldvoetbalbond, lanceerde een onderzoek.
Tezelfdertijd barstte in Zwitserland een enorm publiek debat los. Sociale media en nieuwskanalen stonden bol van de opiniestukken, debatten en commentaren. Want het was toch bizar dat een Zwitserse speler, door zijn afkomst, zo’n storm kon veroorzaken.
Onderzoekers verdiepten zich tussen maart en oktober 2018 in discriminatie op basis van achternaam op de Zwitserse huizenmarkt. Hun bevindingen verschenen bij The Loop, een online platform voor politieke research. De onderzoekers reageerden op immo-advertenties voor appartementen en gingen na of ze een uitnodiging voor bezichtiging ontvingen. Ze merkten dat men actief discrimineerde tegen mensen met een Turkse of Albanese achternaam.
Na de avond van 22 juni stelden de onderzoekers een sterke afname van de discriminatie op basis van afkomst vast. Maar om zeker te zijn, analyseerden ze data van Google met betrekking tot zoektermen, Wikipedia en tweets over spelers. Ook daar vormt 22 juni een keerpunt. Drie maanden na de wedstrijd kregen Kosovaarse immigranten zes procent meer uitnodigingen om appartementen te bezichtigen dan ervoor. Mensen met een Turkse achternaam zagen dan weer geen verschil in de mate van discriminatie.
De onderzoekers concludeerden dat bekendheden, zoals voetballers, een merkbare invloed op de publieke opinie hebben en dat binnen alle leeftijden, genders, klassen en achtergronden. Bekende personen lijken zo meer impact te hebben dan sensibiliseringscampagnes, die vaak te zeer voor eigen parochie preken en moeilijk nieuw publiek bereiken. Eind december 2018 verkozen de Zwitsers Doppeladler bovendien als woord van het jaar. (lees verder onder foto)
Knielen op het veld
In augustus 2016 knielden verschillende spelers van de National Football League, de competitie van American football in de Verenigde Staten, tijdens het traditionele volkslied dat voor iedere sportwedstrijd weerklinkt. Het gold als een aanklacht tegen racisme en politiegeweld, in het kader van de Black Lives Matter-protesten en -betogingen. Onder de knielende spelers Colin Kaepernick. Hij argumenteerde dat hij niet wilde rechtstaan voor de vlag van een natie die mensen van kleur actief onderdrukt.
Het was tekenend voor de Amerikaanse polarisatie dat onder fans, politici en de hele bevolking zowel positieve als negatieve reacties op die acties volgden. De toenmalige Amerikaanse president Donald Trump riep zelfs op om alle knielende NFL-spelers te ontslaan. Het gebaar kreeg navolging over de hele (sport)wereld en ook de Rode Duivels knielden tijdens interlands regelmatig uit solidariteit net voor het wedstrijdbegin.
Kaepernicks sportcarrière liep sindsdien niet van een leien dakje. Hij is al enkele jaren op zoek naar een nieuwe club. Binnen de hiërarchische organisatie van het American football wordt Kaepernick niet als een positief voorbeeld gehanteerd, maar eerder als een afschrikmiddel om jonge, nieuwe spelers niet te laten afwijken van de regels. Het wordt niet getolereerd om als speler statements te maken. De clubeigenaars en sportbond bepalen wat al dan niet kan. Wie daarvan afwijkt, wordt het leven moeilijk gemaakt.
Een studie uit 2023 van Ethan Poskanzer en Alexandra Rheinhardt, verschenen in het academisch tijdschrift Organization Science, volgde de verdere carrière van de eerste vijftig NFL-spelers die knielden. Heel wat van die spelers verlieten hun club omdat ze er te weinig steun voelden. Dat gebeurde op verschillende manieren: hun contract liep af, het werd ontbonden of spelers gingen met pensioen. Toch valt het volgens de onderzoekers op dat knielende spelers elders vaak een betere aanbieding kregen. Ook trokken ze vaker naar een ploeg waar de coach en eigenaar positief tegenover de protestacties stonden.
De Amerikaanse sportjournalist Dave Zirin beschrijft het ‘Kaepernick-effect’ treffend als een signaal van nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen. Hij omschrijft de acties van Kaepernick en zijn teamgenoten als ‘kanaries in de kolenmijn’. Het publieke debat dat zich voltrok nadat het knielen in miljoenen huiskamers was te zien, maakte heel wat los in de Amerikaanse samenleving.
Na nieuwe dodelijke incidenten, waaronder de dood van de zwarte Amerikaan George Floyd, kwamen tijdens de zomer van 2020 de grootste protesten ooit in de Verenigde Staten op gang. Zirin geeft aan dat het knielen een groter bewustzijn over raciale ongelijkheid creëerde, waardoor nieuwe incidenten automatisch meer mensen op de been brachten. Zo bleek ook dat er de afgelopen jaren op de werkvloer bij onder meer Google, Amazon en Walmart een grotere bereidheid tot protestacties was rond thema’s als immigratie en klimaat.
Gamechanger in de samenleving
De impact van protestacties tijdens sportwedstrijden op maatschappelijke discussies kan zeer groot zijn. Het onder de aandacht brengen van thema’s die voorheen onder de radar bleven, maakt dat die kwesties plots het middelpunt van het publieke debat worden.
Ook blijken er nadien blijvende effecten van die protestacties merkbaar te zijn, zoals een toename van sociaal protest en mentaliteitswijzigingen ten aanzien van minderheden. Op die manier kan sport een gamechanger in de samenleving zijn.
Meer lezen?
