Nieuws

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg14 nr1. Lees hier meer recensies.

Vincent Declercq

De cover van Quo vadis, democratia? toont het gezicht van twee kwade mannen, dat van de Griekse filosoof Plato en dat van de Britse politicus Winston Churchill. Die zijn niet willekeurig gekozen. Plato stelde 2400 jaar geleden al dat de democratie de op één na slechtste bestuursvorm is en onvermijdelijk naar tirannie afglijdt. Churchill van zijn kant meende dat de democratie van alle ooit uitgeprobeerde bestuursvormen de minst slechte is. Wie van beide heren heeft gelijk?

Alain Leemans, handelsingenieur en filosoof, geeft ons stof tot nadenken in zijn boek, omdat het nauw aansluit bij de vele actuele vragen rond de heersende polarisatie in onze maatschappij en het onder druk komen te staan van de democratie.

Verkiezingen zouden de ultieme uitdrukking van de parlementaire democratie moeten zijn, maar de politieke partijen trokken de samenstelling van de kieslijsten naar zich toe. De democratie evolueerde naar een particratie. De partijen werden incontournable voor wie verkozen wil raken. Glijden wij dan verder af richting autocratie?

De auteur graaft diep en wil tot de essentie van onze democratie komen. Na enkele inleidende vaststellingen – zoals de kloof tussen burger en politiek en de haat-liefdeverhouding tussen burger en democratie – wordt dieper ingegaan op de sterktes van de democratie: welvaart creëren, vrijheid en gelijkheid garanderen, kansen tot ontplooiing bieden en als enige staatsvorm een dam tegen autocratieën opwerpen, enzovoort.

Maar zijn die sterktes tegelijkertijd én uiteindelijk ook niet de zwaktes die net tot onbestuurbaarheid en polarisatie kunnen leiden? Interne en externe bedreigingen zetten de democratie immers steeds verder onder druk. Chaos en exclusie zijn een onlosmakelijk onderdeel van de democratie en zijn ook nodig voor die democratie.

Alain Leemans geeft na zijn gedegen studie ook enkele aanbevelingen om de ‘ware’ democratie te herstellen, onder andere het inzetten op burgereducatie. De lezer zal het wellicht niet altijd met zijn visie eens zijn – en dat mag – maar de auteur spoort ons in ieder geval aan om kritisch te denken en een eigen mening over de materie te vormen.

Alain Leemans is handelsingenieur van opleiding. Na een veertigjarige carrière in het bedrijfsleven volgde hij de opleiding Wijsbegeerte en Moraalwetenschappen aan de Vrije Universiteit Brussel. Zijn proefschrift voor het behalen van de mastergraad handelde over de teloorgang van de democratie vanuit een filosofische én economische invalshoek. Het originele proefschrift heeft hij achteraf met bijkomende inzichten aangevuld, wat tot dit boek heeft geleid.

De filosofische benadering verklaart de vele verwijzingen naar Plato, Aristoteles, Spinoza en Kant, naar hedendaagse politieke filosofen als Chantal Mouffe, Jacques Rancière, Claude Lefort, Jean-Luc Nancy en Seyla Benhabib, alsook naar politicologen als Francis Fukuyama en Samuel Huntington. De vermelding ‘sterkte-zwakte analyse’ in de titel verwijst dan weer naar de economische invalshoek.

Leemans’ academische aanpak vereiste een uitgebreide documentatie en stond van meet af aan garant voor een kritische en objectieve analyse, wat de credibiliteit van het werk alleen maar ten goede komt. Het staat de vlotte leesbaarheid echter niet in de weg. Quo vadis, democratia? is een boek voor iedereen die oprecht met onze democratie is begaan.

Quo vadis, democratia?
Een ontologisch onderzoek naar het falen van de democratie
Een sterkte-zwakte analyse
Alain Leemans
StoryLand, 2024
ISBN 9789493381018