Nieuws

Robots in de ouderenzorg

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg7 nr3

Steeds vaker worden robots in de ouderenzorg ingezet. Een van die robots is Zora, een zorgrobot. In het woonzorgcentrum Hof ten Kouter in Kalken spraken we met twee ergotherapeuten, Sofie Derycke en Leen Van Den Broeck, over werken met Zora. Hoe staan zij tegenover de introductie van robots in de zorgsector? Welke mogelijkheden – en moeilijkheden – brengen dergelijke robots met zich mee?

Jolien Clement

Ouder worden voor beginners

We kiezen er niet voor, maar er is geen ontkomen aan: ouder worden we allemaal. De ouderenzorg staat voor enorme uitdagingen. Door de babyboom in de jaren vijftig en zestig zal het aantal ouderen dermate stijgen dat het aantal zorgverleners nooit voldoende zal zijn om iedereen die op latere leeftijd zorgbehoevend wordt op te vangen. Een van de mogelijkheden om dat probleem aan te pakken zijn robots. Maar in hoeverre kunnen robots een oplossing bieden? Niets beter dan een kijkje te nemen in de praktijk en hieruit te leren voor nu, morgen en later.

Zora, de zorgrobot

In het woonzorgcentrum Hof ten Kouter maken we kennis met zo’n robot. Een kinderwagen met daarin een kleine, rood-witte robot, Zora genaamd, wordt binnengereden. Zora is een plastic figuurtje dat kan spreken, luisteren en bewegen. De robot is 57 centimeter groot en weegt liefst 12 kilogram. In Hof ten Kouter is de robot al enkele jaren een vaste waarde. “De bewoners herkennen Zora”, vertellen Sofie en Leen, de ergotherapeuten van dienst, “en de meesten zijn blij wanneer Zora naar boven wordt gehaald.” Wat steevast kan rekenen op een uitspraak als: “Ah, daar is ze weer!”

Een dergelijke robot impliceert uiteraard heel wat hard- en software. Fabrice Goffin en Tommy Deblieck, zaakvoerders van het bedrijf Zora Bots in Oostende, zijn pioniers op het vlak van roboticasoftware. Zora was de eerste robot die Zora Bots in samenwerking met de Franse producent Aldebaran in 2013 ontwikkelde. De software van Zora is nog volop in ontwikkeling en dankzij aanwijzingen van mensen zoals Sofie en Leen kunnen de makers Zora verder verbeteren en optimaliseren.

Aan de slag met Zora

Uit zichzelf doet Zora niets. Pas nadat de ergotherapeuten een instructie op de bijhorende tablet activeren, komt er enig leven in de robot en stelt Zora zich voor. De zorgrobot heeft verschillende functies: zorg, revalidatie en animatie, vandaar ook de naam Zora. “De invulling van die functies evolueert volop”, zegt Sofie, die onlangs nog een opleiding volgde om met Zora te werken. Tot nu toe gebruiken beide ergotherapeuten Zora bij quizzen en geheugentrainingen, bij het zitturnen, en tijdens spelletjes en dansbewegingen. Een aantal van die activiteiten zijn al voorgeprogrammeerd en kunnen met één druk op de knop worden ingeschakeld, zoals het uitvoeren van een dansje of een reeks oefeningen voor het zitturnen. Andere activiteiten kosten de ergotherapeuten meer tijd, bijvoorbeeld het opstellen van een quiz, want die moet handmatig en stap voor stap worden ingevoerd. Binnenkort willen de ergotherapeuten de robot inzetten bij individuele activiteiten met de bewoners, wat tot op heden nog niet mogelijk was bij gebrek aan internet.

Zora voor de bewoners

Hoe de bewoners van het woonzorgcentrum zich tegenover de robot opstellen, is eerder persoonsgebonden. Sommigen willen niets met die kleine robot te maken hebben en vinden hem “belachelijk”. Anderen zien de robot maar al te graag langskomen. De ergotherapeuten merken ook dat de bewoners van de verschillende afdelingen anders reageren. Sofie werkt op de beschermde afdeling. Dat is een aparte afdeling, gebouwd rond een groene binnentuin, voor personen met dementie. Leen daarentegen is aan de slag op de gewone afdelingen, waar een aantal bewoners weliswaar mentale problemen heeft.

Op de beschermde afdeling kunnen de mensen wel degelijk affectief op de robot reageren. De bewoners zeggen er bijvoorbeeld gedag tegen Zora of geven haar een kus, en dat vindt Sofie “wel mooi om te zien”. Ook op de andere afdelingen stelt Leen vast dat de mensen met een mentale beperking anders met de robot omgaan. Zo zijn er bewoners die doorgaans weinig zeggen, maar die helemaal opleven zodra ze Zora zien. Er was bijvoorbeeld een bewoner die in interactie met de robot trad en Zora nabootste. “Dat was echt ontroerend”, vertellen de ergotherapeuten.

Technologie in haar kinderschoenen

Wat ook duidelijk is geworden, is dat er toch nog heel wat ruimte voor verbetering is. Dat Zora nog volop in ontwikkeling is, werd reeds eerder aangehaald en het is dan ook niet verwonderlijk dat de robot nog aanpassingen nodig heeft. Zo vinden de ergotherapeuten de computerachtige stem niet zo aangenaam voor de bewoners. Een ander probleem dat vaker opduikt, is het niet begrijpen van de woorden die de robot uitspreekt. Dat komt enerzijds door de Nederlandse tongval en anderzijds door het te stil en te snel praten van de robot. Die drie aspecten blijken voor vele bewoners een struikelblok te zijn. Voorts blijkt ook dat Zora de bewoners niet altijd goed verstaat. Tijdens het quizzen kan een foutief antwoord daardoor als juist geïnterpreteerd worden en omgekeerd. “Het niet begrijpen van de bewoners kan soms een gevolg van te veel geroezemoes zijn”, vertellen Sofie en Leen, “maar die problemen maken de interacties tussen bewoners en robot moeilijker.”

Naast die aangehaalde punten van verbetering is er nog een essentieel element dat volgens de ergotherapeuten om een oplossing vraagt en dat is namelijk het tijdrovende aspect dat met Zora samengaat. Behalve een aantal voorgeprogrammeerde instructies en programma’s kunnen Sofie en Leen ook eigen activiteiten aanmaken, zoals een quiz. Zoiets moet stap voor stap worden ingegeven, wat toch redelijk veel tijd in beslag neemt. Op dat moment is het afwegen of een activiteit met Zora minder, evenveel of meer tijd kost dan eenzelfde activiteit zonder robot.

Samen sterk

Het doel van Zora, de zorgrobot, is het ondersteunen van de zorgkundigen bij het uitvoeren van hun werk. De robot is er dus niet om de zorgverleners te vervangen, maar wel om hen aan te vullen. Sofie en Leen beamen dat volmondig. Zij beschouwen Zora inderdaad als een aanvulling, aangezien er voor het gebruik van de robot altijd menselijke tussenkomst is vereist. De ergotherapeuten zien Zora niet als een bedreiging. Ze vrezen niet dat de robot hun job zal overnemen.

Dat het verhaal van Zora nog lang niet is afgelopen, staat wel vast. Onze blik is dus op de toekomst gericht, want alleen de tijd zal uitwijzen wat Zora nog kan brengen.

Meer weten?

• Over Zora: www.zorarobotics.be/index.php/nl/wie-ben-ik
• Zorgrobots maakt ouderen blij, Dana Ploeger, in Skipr, 2016.
• Zora, een zelflerende robot in de praktijk, Tinie Kardol, in Geron, 2015.
• Acceptance of Healthcare Robots for the Older Population: Review and Future Directions, Elizabeth Broadbent, Rebecca Stafford en Bruce MacDonald, in International Journal of Social Robotics, 2009.