Nieuws

door Freddy Mortier

Professor ethiek aan de UGent en voorzitter van deMens.nu.

Dit opiniestuk verscheen in De Morgen op 5 januari 2021

Ik hou wel van nuchtere denkoefeningen over de impact van terugkerende reizigers op de globale coronacijfers zoals Hans-Willem Snoeck er een geeft (DM 4/1). Er is een negatieve impact van de terugkeer van die vakantiegangers op de coronacurves, maar die is beperkt. Dat is goed nieuws. Zijn stuk bleef wel wat wringen en herinnerde mij aan een even moeilijk als briljant filosofisch boek van Jean-Paul Sartre.

In Critique de la raison dialectique contrasteert de Franse filosoof twee manieren van kijken met elkaar. Zo kun je een systeem benaderen vanuit de resultaten van het gedrag. Met de naakte cijfers, zeg maar. Sartre geeft ontbossing en wachtrijen voor bussen als voorbeelden, maar de verspreiding van epidemieën zou er ook een kunnen zijn.

Je kijkt dan naar de centrale parameters (hoe zit het met aantallen reizigers, met de R-waarde, wat komt uit de wiskundige modellen die onder bepaalde aannames toelaten om evoluties in kaart te brengen, enzovoort). Zo’n analyse is neutraal. Mensen worden cijfers; intenties en morele overwegingen komen er niet bij te pas.

Snoeck laat in zijn opiniestuk de R-waarde bijvoorbeeld variëren en stelt vast dat de cijfermatige impact van reizen beperkt is. Bij R-waarde 2 voegt reizen slechts 16.000 gevallen toe aan de 160.000 die je anders zou hebben. Dat is veel minder dan het effect dat je zou hebben, vervolgt hij, mocht je de maatregelen nu versoepelen. Dan krijg je pas een golf.

foert-reactie

Maar er is ook een andere manier van kijken: die vanuit de mensen (en de groepen en instellingen) die aan de basis liggen van de cijfers. R neemt maar een bepaalde waarde aan, gegeven de kenmerken van het virus, als uitkomst van de gebundelde handelingen van mensen, en daarin speelt beleving een rol.

De taal die je gebruikt om die handelingen te beschrijven is niet neutraal te houden – intenties, reacties en morele inschattingen spelen er een rol. Sommigen denken bijvoorbeeld dat ze het op de een of andere manier ‘verdienen’ om te gaan skiën en vertrekken. Anderen houden zich in een bepaalde mate aan de regels. En het gedrag van de een beïnvloedt ongetwijfeld dat van de ander.

Ik herinner mij een mooi stuk van Joël De Ceulaer in deze krant waarin hij de frustratie van diegenen die zich wél aan de regels houden en hun woede op de vrijbuiters vertolkte. Er zijn zeker mensen die zelf lakser zijn omgesprongen met de regels omdat er anderen waren die ze gewoon aan hun laars lapten. Zo’n foert-reactie is zelfs bij niet-menselijke primaten vastgesteld.

Ik denk dus niet dat het gepast is om een overigens overtuigende beschouwing uit een cijferanalyse te gebruiken om die reizigers te verontschuldigen. Waar Snoeck aanmaant om zelfs niet te spreken over hen maar iets te doen aan de R-waarde, door thuis te blijven et cetera (de gekende reutemeteut), ben ik van mening dat je door over hen te spreken ook iets doet aan een gunstige R-waarde.

Dat de impact van de reizigers miniem is, is trouwens een bloot cijfermatig gegeven dat alleen daarom verwaarloosbaar lijkt. Onder de cijfers schuilen vermijdbaar leed, ziekte en dood en in een aantal gevallen ook rouw bij de nabestaanden. Dat de derde golf slechts voor een klein deel op reizigers kan worden gestoken, is irrelevant voor de vraag of er morele schuld is bij wie willens en wetens het risico nam om zichzelf en anderen te besmetten. Het betekent alleen dat de gevolgen niet rampzalig zullen zijn als de rest zich aan de regels houdt.

De impact van de reizigers is namelijk cijfermatig beperkt dankzij de anderen. Zondag hoorde ik zo’n reiziger doodleuk verklaren dat hij zelfs niet zinnens was om zijn kinderen thuis te houden en die naar school zou sturen. In het Engels noemt men dat free-ridership: dat de R-waarde laag staat, is een collectief goed dat door de inspanningen van een meerderheid is gerealiseerd; het wordt geschaad door profiteurs die op de verdiensten van anderen teren en na terugkomst persisteren in het kwaad.

In het Nederlands heeft men er ook een woord voor: parasitisme. Als tegenprestatie kan men op zijn minst vragen dat die reizigers hun verantwoordelijkheid opnemen: hun kinderen thuishouden, zelf thuisblijven, op eigen kosten welteverstaan, niet die van de gemeenschap.

FREDDY MORTIER