Overal ter wereld en in alle culturen vieren mensen feest bij de overgang van de ene levensfase naar de andere. Kinderen onderweg naar volwassenheid doorlopen zulke scharniermomenten bij de overgang van kleuter- naar lagere school, en bij de overgang van lager naar secundair onderwijs. Vrijzinnig humanisten vieren die momenten met het lentefeest en het feest vrijzinnige jeugd. Een blik op het ontstaan en de evolutie van die bijzondere feestmomenten.
Bert Goossens
Oorsprong en evolutie
Op het einde van de achttiende eeuw zette de Franse Revolutie de maatschappelijke structuren op hun kop. Met het invoeren van de scheiding tussen kerk en staat ontstonden seculiere gebruiken zoals het burgerlijke huwelijk. Op de openbare scholen konden voortaan jongerenfeesten voor niet-gelovigen worden georganiseerd.
Het zou nog een eeuw duren voor dat Franse gebruik België zou bereiken. De eerste vrijzinnige jongerenfeesten in ons land, waar we weet van hebben, dateren van 1887 in Gent en 1888 in Verviers en Luik. Niet toevallig vonden ze plaats in ‘de tijd van Daens’, waarin socialisten, liberalen en andere progressieven het monopolie van de Kerk en de Katholieke Partij proberen te doorbreken.
Het feest is oorspronkelijk een alternatief op de christelijke communie. De benamingen laten weinig aan de verbeelding over: men spreekt over een ‘sociale communie’, ‘vrije doop’, ‘vrije communie’ of zelfs ‘anticommuniefeest’. De deelnemers komen meer dan eens uit arme arbeidersgezinnen. Er worden hulpfondsen opgericht om de kinderen mooie kledij en koffiekoeken aan te bieden; een ongeziene luxe. (lees verder na de foto’s)
Feest vrijzinnige jeugd, Vilvoorde, zonder datum
Feest vrijzinnige jeugd, Gent, 1988
Feest vrijzinnige jeugd, Gent, 1988
Schoolpact
Brochure ‘Feest vrijzinnige jeugd. Avelgem 1978’
De vrijzinnige feesten blijven lange tijd beperkt tot enkele Belgische grootsteden waar de arbeidersbeweging sterk staat. Een kentering komt er pas na 1958 met de Schoolpactwet. Voortaan kan er niet alleen in het secundair, maar ook in het lager onderwijs een keuze worden gemaakt tussen katholieke godsdienst en niet-confessionele zedenleer. Na de oprichting van het Humanistisch Verbond in 1951 ontstaat in 1959 de Oudervereniging voor de Moraal (OVM) die zich specifiek richt op het ondersteunen van de cursus niet-confessionele zedenleer, maar ook van de jeugdfeesten.
Geëngageerde vrijzinnige inspecteurs, leerkrachten en ouders slaan de handen in elkaar om de stijgende vraag naar vrijzinnige jongerenfeesten te ondersteunen. De vrijzinnigen staan nog steeds vooral in de steden sterk, in kleinere gemeenten is het vaak slechts een enkele leerling die ‘moraal’ volgt op school. De feesten zijn vaak een resultaat van samenwerking over de dorpsgrenzen heen. De plechtige momenten vinden meestal in de grootstad plaats.
Lokale organiserende comités schieten in de jaren zestig als paddenstoelen uit de grond en zo veroveren de feesten stilaan heel Vlaanderen en Brussel. De vieringen volgen vaak hetzelfde patroon: eerst is er een kinderactiviteit, vervolgens een plechtig moment begeleid door een inspecteur of leerkracht niet-confessionele zedenleer of door een notabele politicus, en tot slot een smakelijk banket.
Er doet zich ook een inhoudelijke verschuiving voor. Oorspronkelijk stond het feest vooral in het teken van de opvoeding en de vrijzinnige gemeenschap. Op sommige plaatsen wordt er hulde aan de moeders gebracht. In de jaren zeventig vindt er een evolutie plaats waarbij het kind het middelpunt van de viering gaat vormen. (lees verder na de illustraties)
Brochure ‘Het leven in stappen. Vrijzinnige plechtigheden’, zonder datumFlyer ‘Tijd om te feesten, lentefeest, feest vrijzinnige jeugd’, 2012-2018
Actief en positief
Lithografie van Serge Creuz met twee kinderen, een geschenk ter gelegenheid van het feest vrijzinnige jeugd, 1974
Vandaag geven kinderen hun feest actief mee vorm. Sommige feestgroepen gaan samen op weekend om de sociale cohesie te versterken. Er worden toneelstukjes ingeoefend, liederen gezongen, kunstwerken gemaakt …
In het verlengde van de lessen niet-confessionele zedenleer worden jongeren tijdens de voorbereiding van het feest gewapend met een kritische geest, maar ook met het nodige optimisme en vertrouwen dat zij zelf zin aan hun bestaan kunnen geven. Ze leren denken voor zichzelf en solidair zijn met de ander. Die vrijzinnig humanistische thema’s staan centraal in de voorbereiding en uitvoering van de viering.
De lentefeesten en feesten vrijzinnige jeugd hebben door de jaren heen hun ‘antikarakter’ volledig van zich afgeschud. Het vrijzinnig humanisme brengt vandaag een eigen positief verhaal, en dat trekt aan. Het aantal deelnemers aan lentefeesten en feesten vrijzinnige jeugd is de voorbije tien jaar verdubbeld. Dat succes heeft ook organisatorische consequenties. Door het stijgende aantal deelnemers wijkt men vaker uit naar ruimere locaties zoals culturele centra.
Digitale feesten
Lentefeest, 1981
In tijden van corona zijn grote evenementen uit den boze. In de lente van 2020 werden zowat alle feesten noodgedwongen afgelast of uitgesteld.
Met Feest in je kot! bood de vrijzinnig humanistische gemeenschap een digitaal alternatief aan de vele kinderen die hun feest in het water zagen vallen. Deelnemers konden in hun veilige bubbel opdrachten uitvoeren waarbij ze hun talenten konden ontdekken. Alles kwam samen in een virtueel slotevenement dat de feestvierders van over heel Vlaanderen en Brussel met elkaar verbond. Zowel voor introverte als extraverte kinderen was dat een aparte, maar wel zeer fijne beleving.
In het feestjaar 2021 zullen de feesten moeten downsizen en vooral in bubbels plaatsvinden. Feest in je kot! komt terug om organisatoren en ouders te inspireren hoe ze in deze bijzondere omstandigheden toch een onvergetelijk feest kunnen aanbieden. Er wordt opnieuw een virtueel evenement georganiseerd dat wil inzetten op verbinding. Het is immers belangrijk dat jongeren beseffen dat ze deel uitmaken van een gemeenschap van mensen met gelijkaardige ideeën en waarden, en dat die voortvloeit uit een rijke traditie. Zo worden ze gesterkt om hun leven in volle autonomie richting te geven. (lees verder na de illustratie)
Lintje uitgegeven naar aanleiding van het feest vrijzinnige jeugd, Sint-Niklaas, 1977
Meer lezen?
De oorsprong en ontwikkeling van het Feest van de Vrijzinnige Jeugd, Niels De Nutte en Frank Scheelings, artikel verschenen in Het Vrije Woord, 2019, jg. 64, nr. 1-2, p. 7-10, hier online te lezen.
Rituelen en vrijzinnige plechtigheden, Jan Van den Brande, artikel verschenen in Op zoek … De evolutie van het vrijzinnig humanisme in Vlaanderen sinds de Tweede Wereldoorlog, Centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven, 2018, p. 197-209, hier online te lezen.
Meer informatie over lentefeesten en feesten vrijzinnige jeugd vind je online op lentefeest.be
Ook in 2021 wordt er een virtueel vrijzinnig jongerenfeest georganiseerd, meer informatie online op feestinjekot.be
Met dank aan Lisa Dejonghe en Maria Mejia Sian van CAVA, het Centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven, voor het aangeleverde beeldmateriaal en de bronnen.
