Helden van het verzet

Helden van het verzet

4 juli 2024 / Interview/Magazine/Wetenschappelijk onderzocht

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg13 nr3. Lees hier meer ‘Wetenschappelijk onderzocht‘.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen de nazistische bezetter Europa in zijn greep hield, schitterden helden die hun leven riskeerden voor vrijheid en gerechtigheid. Gewone mensen met buitengewone moed en daadkracht vormden de ruggengraat van het verzet. Helaas zijn ze vaak onbekend en vergeten, maar daar komt verandering in.

Joke Goovaerts

De herinnering levend houden

In mei 2024 werd aan de Vrije Universiteit Brussel de leerstoel ‘Sporen van het verzet’ gelanceerd. Die nieuwe leerstoel richt zich op wetenschappelijk onderzoek naar het Belgisch verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Meer dan 150.000 Belgen waren actief in het verzet en meer dan 15.000 van hen werden geëxecuteerd, onthoofd, op straat doodgeschoten …

Dat er een groeiende maatschappelijke vraag was om de herinnering aan het Belgisch verzet nieuw leven in te blazen, werd al eerder duidelijk door het project ‘Helden van het verzet’. Historicus Dany Neudt en schrijver Tim Van Steendam richten de gelijknamige vzw op. Ondertussen is het een levendige ledenorganisatie die verzetsnovellen uitgeeft, podcasts maakt, verzetscafés organiseert en nu dus ook een leerstoel aan de VUB coördineert.

We ontmoeten Dany Neudt in het vervallen, maar uitzonderlijke Atelier Marcel Hastir in hartje Brussel. Onder het oog van de vijand, want zijn buurman was een rexist, verleende kunstschilder Marcel Hastir (1906-2011) tijdens WO II onderdak aan verzetslui en werkweigeraars. Op 21 februari 2024 werd in het atelier een verzetscafé georganiseerd, met grote belangstelling voor de bloedstollende verhalen van vergeten verzetshelden.

Dany Neudt, historicus en medeoprichter van Helden van het verzet vzw *© Joke Goovaerts*

Dany, je bent de initiatiefnemer van het project ‘Helden van het verzet’. Het begon met een tweet op 13 augustus 2022?

Dany Neudt: Inderdaad, ik plaatste een foto van Suzanne Spaak, een verzetsheldin die honderden Joodse kinderen heeft gered en die door de Gestapo werd opgespoord. De post ging snel viraal, mensen begonnen hun familieverhalen naar ons door te sturen en sindsdien plaatsen we elke dag een vergeten verzetsheld(in) met foto en korte biografie op sociale media. Daarbij waren we geïnspireerd door onder meer het Franse initiatief ‘Paroles de Combattants de la Libération’.

Wat was je motivatie om daarmee te beginnen?

Neudt: Voor mij persoonlijk speelde het overlijden van mijn vader tijdens de coronapandemie een grote rol. Dat bracht me ertoe om na te denken over mijn identiteit en afkomst, en ik begon me te verdiepen in het verzetsverhaal van mijn grootvader waar ik iets over had gehoord.

Als ondergedoken werkweigeraar kwam hij in contact met de verzetsgroep de Witte Brigade. Na verloop van tijd werd hij door de Gestapo opgepakt en gedeporteerd, maar door een verzetsactie is hij aan de dood ontsnapt. Hoe het allemaal exact is gelopen, wil ik nog verder onderzoeken.

Mijn interesse in het verzet werd ook versterkt door de bezorgdheid die ik, net als vele anderen, voel over de verschuivingen en evoluties in onze samenleving. De complottheorieën, de opkomst van extreemrechts, de geopolitieke spanningen …

Een gevoel van bezorgdheid dat de mensen in de jaren twintig van de vorige eeuw ook ervaarden?

Neudt: Ja, zo’n gevoel van: wat gebeurt er allemaal? Mensen hadden toen nog geen idee dat het zou eindigen in de Tweede Wereldoorlog, de Holocaust, concentratiekampen, nazisme … In de jaren dertig wisten ze al zeer goed wat er gaande was, en ik vraag mij af en wil weten wat die verzetsstrijders probeerden te doen. Hoe hebben ze zich georganiseerd? Wat dreef hen tot moedige daden? En waarom zijn ze vaak vergeten?

Kan je de periode waarin we nu leven vergelijken met die van de vorige eeuw?

Neudt: Ik ben geen grote fan van die vergelijkingen. Historisch gezien leven we in een volledig ander tijdperk. Maar het is cruciaal om van de geschiedenis te leren en het is waardevol om na te denken over hoe mensen zich vandaag de dag tegen onrecht en onderdrukking kunnen verzetten, rekening houdend met de technologische en sociale veranderingen die sinds de Tweede Wereldoorlog hebben plaatsgevonden.

Het onderzoek naar het verzet biedt een boeiende kijk op de geschiedenis en laat zien hoe mensen in verschillende omstandigheden op onderdrukking en onrechtvaardigheid reageren. Het is een universeel principe dat losstaat van tijd en plaats.

Uit al die getuigenissen blijkt dat als mensen in opstand komen tegen onrecht, er een grote vorm van creativiteit en solidariteit ontstaat. Het vereist voortdurende reflectie, educatie en actie om ervoor te zorgen dat de idealen van verzet en vrijheid levend blijven in onze samenleving.

Met het onderzoek naar Hitler, het nazisme en de collaboratie kan je hele bibliotheken vullen. En met het onderzoek naar het verzet?

Neudt: Aan de kant van de collaboratie en de bezetter is er enorm veel propagandamateriaal: films, foto’s, tijdschriften, kranten … Over het verzet tegen de Duitse bezetter weten we niet veel. Verzetsorganisaties hielden uiteraard geen documenten bij. De sluikkrantjes verschenen onregelmatig en waren gevaarlijk om te verspreiden.

Onder leiding van Nel de Mûelenaere, docent hedendaagse geschiedenis aan de VUB, zal de leerstoel ‘Sporen van het verzet’ gedurende vier jaar onderzoek naar het Belgisch verzet coördineren. Naast die academische pijler heb je de publiekshistorische pijler, waarbij de verhalen van het verzet worden verteld en gedeeld voor een breed publiek. Een waardevol initiatief om de herinnering aan die periode levend te houden.