Nieuws

Het wordt tijd om abortus uit het strafwetboek te halen

Artikel verschenen in deMens.nu 2017  – Jaarverslag

Joke Goovaerts

Samen met feministische en progressieve bewegingen hebben vrijzinnig humanistische organisaties er steeds voor geijverd om abortus uit de illegaliteit te halen. De wet van 1990 maakt abortus in ons land mogelijk en dat betekent een mijlpaal voor het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw. De strijd beoogde een totale depenalisering van abortus. Het werd echter een gedeeltelijke depenalisering en abortus blijft tot op heden een misdrijf volgens het strafrecht.

Op 27 januari 2017 vond in het Huis van de Parlementsleden een colloquium plaats met als titel Abortus uit het strafwetboek schrappen. Dit colloquium werd georganiseerd door deMens.nu en het Centre d’Action Laïque (CAL). Politici van Groen, sp.a en Open Vld debatteerden samen met Franstalige collega’s over hoe ze abortus uit het strafrecht willen halen. In de slotspeech van het colloquium steunde Sylvain Peeters, voorzitter van deMens.nu, het initiatief dat door de Nederlandse minister Lilianne Ploumen werd gelanceerd voor het oprichten van een internationaal fonds voor veilige abortus. Dit naar aanleiding van de beslissing van de Amerikaanse president Donald Trump om geen financiering meer te geven aan hulporganisaties in ontwikkelingslanden die veilige abortus aanbieden en voorlichting over anticonceptie en gezinsplanning geven.

Sylvain Peeters bedankte ook Alexander De Croo, vicepremier en minister van Ontwikkelingssamenwerking, voor zijn uitdrukkelijke steun aan dit fonds. Het initiatief om een internationaal fonds op te zetten kreeg intussen de naam Global Fundraising Initiative ‘She Decides’. Naar aanleiding van de verjaardag van de abortuswet werd op 3 april ook nog de campagne #VóórMijnMenopauze #AvantMaMénopause gelanceerd met de eis om abortus uit het strafwetboek te schrappen.

In het kader van het colloquium Abortus uit het strafwetboek schrappen nam deMens.nu een interview van gynaecologe Marleen Temmerman af. Marleen Temmerman woont in de Keniaanse hoofdstad Nairobi, waar ze voor de Aga Khan University rond vrouwengezondheid werkt. Hieronder leest u het interview dat op De (s)preekstoel van Knack.be werd gepubliceerd.

Het wordt tijd om abortus uit het strafwetboek te halen

Even terug naar de tijd toen abortus een strafbaar feit was. Door de wet van 1990 werd abortus gedeeltelijk gedepenaliseerd in België. Hoe was het voor u om in de illegaliteit te werken?
In de jaren 80 werkte ik als jonge gynaecoloog aan de VUB en toen zagen we regelmatig vrouwen op de raadpleging met de vraag voor een abortus. Het was verboden, maar om de vrouwen te helpen, plaatsten we tijdens de raadpleging een klemmetje op de baarmoederhals met een lichte bloeding als gevolg. Vervolgens stuurden wij die vrouwen naar de spoedopname en werd er een curettage gedaan als behandeling voor een zogenaamde miskraam. Maar een paar jaar later – op initiatief van professor Jean-Jacques Amy en een aantal andere gynaecologen – besloten wij om te stoppen met deze hypocrisie.

Waarom?
Omdat we te veel vrouwen zagen bij wie het fout liep. Ik heb vrouwen zien doodgaan van een abortus. We besloten veilige abortus en hulpverlening aan te bieden, gecombineerd met seksuele opvoeding en contraceptie, ook al liet de wet het niet toe. Het gevolg was dat we regelmatig naar de rechtbank moesten wegens een of andere klacht, meestal ingediend door de partner van een patiënte, nadat de relatie tot een einde was gekomen. Maar in de jaren 90 was de maatschappij toleranter geworden en was de tijd rijp voor verandering. Dankzij samenwerking met vele partners, onder andere het parlement en vrouwengroeperingen, en gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek dat aantoonde dat criminalisering van abortus een averechts effect had, werd in 1990 de wetgeving in België aangepast. Sindsdien is er veel veranderd.

Abortus staat nog altijd in het strafrecht ingeschreven als een ‘wanbedrijf tegen de orde der familie en tegen de openbare zedelijkheid’. We zijn anno 2017, tijd voor een totale depenalisering?

Die wet van 1990 is goed, maar kan beter. De voorbije jaren hebben we er over de partijgrenzen heen over nagedacht en aan gewerkt, maar toen ik senator was (van 2007 tot en met 2012 voor sp.a, red.) hebben we verdere wetsaanpassingen niet op de agenda gezet uit vrees dat we zouden kunnen achteruitgaan. Vandaag denk ik dat het tijd wordt om abortus uit het strafwetboek te halen. Richtlijnen vanuit de gezondheidszorg voor preventie en behandeling van meisjes en vrouwen met ongewenste zwangerschap zijn voldoende.
Ook moet de huidige wet aangepast worden. Nu kun je tot twaalf weken na de bevruchting een abortus laten uitvoeren. We moeten echter de realiteit onder ogen zien: sommige vrouwen merken pas laat dat ze zwanger zijn en vinden te laat de weg naar de hulpverlening. Deze vrouwen zijn genoodzaakt om naar de buurlanden te gaan, waar de termijn achttien tot twintig weken bedraagt. Aan dit abortustoerisme moet een einde komen.
Een ander aspect is de zes dagen bedenktijd. Dit kan leiden tot veel problemen: stel dat een vrouw die al beslist heeft dat ze een abortus wil, zich tot de huisarts wendt. Die neemt dan op zijn beurt contact met een abortuscentrum op. Voor een afspraak is er soms een wachttijd van twee à drie dagen en dan komt er nog eens die zes dagen bedenktijd bij. De bedoeling was om overhaaste beslissingen te vermijden en de vrouw voldoende tijd te geven om na te denken over alternatieven, maar dit moet anders aangepakt worden.

Sommigen denken: een vrouw pleegt abortus omdat het wettelijk toegelaten is?
Ja, men denkt altijd dat als je abortus gaat legaliseren iedereen dan zomaar abortus gaat plegen. Maar zo werkt het niet. Een vrouw laat geen abortus doen omdat het wettelijk toegelaten is. Hetzelfde met voorbehoedsmiddelen. Men denkt ook dat als we condooms in de scholen gaan toelaten dit aanleiding geeft tot promiscuïteit, maar dat is natuurlijk niet zo.

Wat met de werking van de abortuscommissie?

Het is goed dat die commissie bestaat, maar eigenlijk zouden we veel meer kunnen doen met die gegevens. Het is niet voldoende om elk jaar een rapport over het aantal abortussen uit te brengen. Door de gegevens beter te verwerken, zouden we meer informatie kunnen bekomen over wie en waarom. En dan kunnen we nadenken over meer ondersteuning en betere preventie.

“Verworven vrouwenrechten, zoals het zelfbeschikkingsrecht, komen meer en meer onder druk te staan”

Hoe is de situatie van het recht op abortus wereldwijd? U verblijft al geruime tijd in Kenia?

Er is goed nieuws en er is slecht nieuws. Het slechte nieuws is dat er nog altijd 56 miljoen abortussen per jaar plaatsvinden. Het grootste deel – 49 miljoen – in ontwikkelingslanden en ongeveer 7 miljoen in de westerse wereld. Het goede nieuws is dat het aantal abortussen in het Westen gedaald is. Voornamelijk omdat men toegang heeft tot seksuele voorlichting, tot voorbehoedsmiddelen en tot veilige abortus. Er gaan minder vrouwen dood per jaar aan een abortus dan aan een bevalling. In het Westen is het een vrij veilige ingreep, in tegenstelling tot in de rest van de wereld, waar jammer genoeg het aantal abortussen stijgt omdat de bevolking sterk groeit, er weinig seksuele voorlichting en toegang tot contraceptie is. In een land zoals Kenia is 50% van de bevolking jonger dan achttien jaar. Jonge vrouwen die seksueel actief zijn, hebben amper toegang tot voorbehoedsmiddelen. Seksuele opvoeding en abortus zijn nog steeds in de meeste Afrikaanse landen verboden. Dus wat doen de jonge vrouwen die ongewenst zwanger zijn? Vrijdagavond in de backstreets van Nairobi gaan ze op zoek naar abortus en op zaterdagavond en zondag worden ze opgenomen in het ziekenhuis met allerlei complicaties.

U was van 2012 tot 2015 directeur van het Departement voor Reproductieve Gezondheid en Onderzoek bij de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO). Wat kan de WGO hieraan doen?

De Wereldgezondheidsorganisatie is de sector binnen de Verenigde Naties die zich bezighoudt met het verbeteren van de gezondheid wereldwijd. Wat de WGO doet is globale resoluties uitvaardigen, richtlijnen publiceren, onderzoek doen en ervoor zorgen dat die richtlijnen voor ministeries, gezondheidswerkers en gebruikers zoveel mogelijk op evidentie gebaseerd zijn.
Hoe kunnen we bijvoorbeeld veilige dienstverlening garanderen in landen waar abortus illegaal is? Uiteraard heeft de WGO niets te maken met de wetgeving in die landen, maar we hebben toch heel wat vooruitgang geboekt. We hebben heel veel landen bijgestaan en de ministeries van Volksgezondheid ingelicht over veilige technieken, maar het werk is verre van af …

Vrouwenrechten dreigen in gevaar te komen?
Inderdaad, op al die verworven rechten zien we meer en meer pushback wereldwijd. En ik denk dat we daar ook in Europa rekening mee moeten houden. Na enkele feministische golven hebben we de indruk dat vrouwenrechten verworven zijn, maar het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen komt meer en meer onder druk te staan, wereldwijd.
Er zijn ook goede voorbeelden: landen zoals Frankrijk en Luxemburg hebben onlangs abortus uit het strafwetboek gehaald en meer rechten voor vrouwen gecreëerd. Hier kunnen we een voorbeeld aan nemen.

Interview afgenomen door Franky Bussche, directeur studie en onderzoek deMens.nu, en Joke Goovaerts, stafmedewerker communicatie deMens.nu.

Inmiddels

Manifest 350

Op 7 maart 2017 verscheen het Manifest 350. Dit was een oproep om de artikels 350, 351 en 383, die abortus criminaliseren, uit het Belgisch Strafwetboek te schrappen. Abortus is een recht en geen misdrijf. De ondertekenaars van het Manifest 350 eisen dat de regering het statuut van de Belgische vrouwen in overeenstemming brengt met de hoogste standaarden op het vlak van welzijn en gezondheid binnen de Europese Unie.

#VóórMijnMenopauze

Naar aanleiding van de verjaardag van de abortuswet werd op 3 april 2017 door het Centre d’Action Laïque (CAL) en deMens.nu de campagne #VóórMijnMenopauze #AvantMaMénopause gelanceerd met de eis om abortus uit het strafwetboek te schrappen. Filmpje en affiche werden via sociale media verspreid.

Wereldvrouwenmars

Op 8 juni 2017 was er de wereldvrouwenmars Loud and United op de Kunstberg in Brussel. Feministische organisaties uit België en heel Europa demonstreerden er tegen alle vormen van geweld tegen vrouwen en meisjes. Onder de sprekers bevond zich de bekende Amerikaanse feministe Gloria Steinem.
Samen met het Centre d’Action Laïque was deMens.nu er ook bij. Gezamenlijk pleitten ze om abortus uit het strafrecht te halen. Een interview met een collega van deMens.nu werd op Mo.be gepubliceerd.

Internationale Dag voor het Recht op Abortus

Op 28 september 2017, de Internationale Dag voor het Recht op Abortus, vond er een Europese manifestatie in Brussel plaats. Van het Jubelpark ging een optocht richting Schumanplein. Vanuit verschillende Europese landen werden eisen geformuleerd om in heel Europa tot eenzelfde respect te komen voor het recht op abortus. Meer info hierover vindt u op de website www.avortementeurope.org