Balanceren tussen twee culturen
Migratie en identiteit
Artikel verschenen in dossier migratie van deMens.nu Magazine jg7 nr2
Migratie bestaat in vele vormen: omdat het moet, omdat het kan, omdat je het ondergaat. Eenmaal ver van het thuisland, is het vaak balanceren tussen twee culturen. Hoe ervaren migranten die confrontatie? En wat denken ze van de vooroordelen die vaak over hen bestaan? We vroegen het aan drie nieuwkomers, de ene al wat nieuwer in België dan de andere. In de statistieken behoren ze tot de eerste generatie migranten.
Nils Van den Bergh & Ellen Vandevijvere
Simona (Roemenië)
In 2007 besloot Simona Mihaela Stoia (36) definitief in België te blijven, uit liefde voor haar latere echtgenoot, die naar België was gevlucht om aan het communistische regime van de Roemeense dictator Nicolae Ceausescu te ontsnappen. Terwijl ze in haar thuisland als juriste goed haar brood verdiende, gooit ze het hier over een andere boeg. Ze volgt haar passie en is intussen bijna afgestudeerd als master in de schilderkunst aan de KASK, de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Gent. Al is ze een nieuwkomer van de eerste generatie, toch heeft ze zichzelf nooit als een migrant beschouwd. “Wanneer het in de media over migranten gaat, denk ik daarbij nooit aan mezelf.” (lacht)
Wat was voor jou de grootste cultuurshock toen je hier aankwam?
Het eerste wat me hier opviel, waren jullie talen. Jullie vinden het normaal om meerdere talen te spreken, terwijl we in mijn thuisland maar één moedertaal hebben. Meerdere talen is een ongelooflijke rijkdom.
Ook stelde ik vast dat jullie maatschappij op een vreedzame manier werkt. Jullie zijn gewend aan het feit dat er democratie is, en veel vrijheid, en dat minderheden worden beschermd. België is een land met een groot hart. Het is bewonderenswaardig dat jullie zoveel inspanningen doen om dat waar te maken. Uiteraard zijn hier ook problemen, maar door de band genomen werkt het systeem wel.
Ben je veranderd door hier te verblijven?
Roemenen zoeken onmiddellijk en veel contact. Hier is dat niet het geval. In het begin vond ik dat eigenaardig, maar later begreep ik dat het een kwestie van respect voor elkaars privacy is. Vandaag waardeer ik dat wel. Als ik nu naar Roemenië ga, houd ik er zelfs niet meer zo van om voortdurend aangesproken te worden.
Ook op het vlak van waarden en normen ben ik opengebloeid. Ik word hier niet beoordeeld en niemand kijkt me op de vingers over hoe ik mij gedraag. Ik besef dat meer en meer, nu ik hier woon. Wanneer ik tegenwoordig in Roemenië op bezoek ben, voel ik dat ik de westerse waarden sterker dan vroeger wil verdedigen. Bijvoorbeeld als het over abortus of homoseksualiteit gaat. Het is er soms moeilijk, vooral voor de oudere generatie, om elkaar te aanvaarden. De basis van aanvaarding is voor mij de liefde. Sinds ik hier woon, is liefde voor mij enorm belangrijk geworden. Om het goede in mensen te zien, want in de eerste plaats ga ik daarnaar op zoek.
Wat kunnen wij leren van mensen in Roemenië?
Leren meer met elkaar te praten en te delen, zonder er per se iets voor terug te verwachten. We moeten echt leren om gratis hulp te aanvaarden. Ik zie een verband met het individualisme en ook met de economische situatie. Hier vinden mensen het niet meer normaal om geholpen te worden en willen ze ook niemand lastigvallen, zoals voor boodschappen of het huishouden. Dus betalen ze er maar voor zodra ze het zich financieel kunnen veroorloven. Nochtans, mensen van welke origine dan ook willen wel degelijk iemand helpen als er nood aan is.
Heb jij advies voor mensen die vooroordelen tegenover immigranten hebben?
Belgen zijn heel open en gemakkelijke mensen. Ik werd onmiddellijk aanvaard en heb het geluk gehad dat ik mijn weg snel heb gevonden dankzij mijn echtgenoot die hier al woonde. Uiteraard speelt angst of een slechte ervaring een rol bij vooroordelen. En die hebben we allemaal wel, zo zitten we nu eenmaal in elkaar. Maar dat wil niet zeggen dat we eraan moeten toegeven. We moeten ons ervan bewust zijn dat we uiteindelijk allemaal mensen zijn, met dezelfde noden en verlangens. Maak eerst kennis met elkaar en sta open voor anderen. Zonder contact en communicatie zal je alleen maar een oordeel vormen op basis van andermans oordeel.
Ik zal me misschien nooit echt honderd procent Belgisch voelen, maar aan de andere kant voel ik me ook niet meer thuis in Roemenië. Ik heb hier nu mijn leven, en veel vrienden van wie ik houd en op wie ik altijd kan terugvallen. Dat is een heel fijn gevoel.
Saraa (Mongolië)
Er is weinig wat Saraa (32) afschrikt. In 2008 vertrok ze vanuit de Mongoolse hoofdstad Ulaanbaatar naar Europa, als au pair. Ze kende geen andere talen, had nog nooit gereisd en had nauwelijks een idee van wat haar te wachten stond. Gefascineerd leerde ze over de progressieve ethische wetgeving en de voordelen van open communicatie. In contact komen met andere culturen en denkwijzen beschouwt ze als een must om zich als persoon te ontwikkelen.
Wat was voor jou de grootste cultuurshock toen je hier aankwam?
Niets had me kunnen voorbereiden op de luchthaven van Schiphol. Zoveel dingen samen in één complex! Het is een luchthaven, maar je hebt er ook treinen, bussen en veel winkels. In Ulaanbaatar heb je gewoon twee landingsstroken – voor binnenlands en buitenlands verkeer – en binnen heb je een soort krantenkiosk waar je snoepjes koopt als je honger hebt. Tijdens de landing in Schiphol keek ik naar beneden en bedacht ik hoeveel werk het moet hebben gekost om het gras zo netjes te onderhouden. Ik zag bloemperken met meer kleuren dan ik kende.
Toen ik de grens met België overstak, viel me dadelijk het verschil in huizen op. Plots zag ik kleine huizen tussen grotere gepropt, in uiteenlopende stijlen. Het was me meteen duidelijk dat Belgen anders in de wereld staan.
Ben je veranderd door hier te verblijven?
In Azië is het ongebruikelijk om nee tegen iemand te zeggen. Daar zeg je niet zomaar openlijk wat je denkt of wat je wil. Hier móét je dat doen. Mijn gastgezin leerde me dat het oké is om af en toe nee te zeggen. Wij, Aziaten, denken dat je uit beleefdheid altijd ja hoort te zeggen, ook tegen mensen die je niet kent. Je moet altijd op je woorden letten. Hier spreek je vanuit je eigen ik: ik wil dit, ik doe het zo … Je zet jezelf op de eerste plaats. In Azië denken we precies omgekeerd. Als twee Aziaten door een deur moeten, zeggen ze allebei: na u. En misschien gaan ze zo een tijdje door en stapt er dan uiteindelijk niemand door die deur. (lacht)
Wat kunnen wij leren van mensen in Mongolië?
Ik denk dat wij in Mongolië adaptiever zijn. Mongolië is een land van nomaden. Wij trekken rond met onze kuddes. Het lijkt alsof wij het gezag hebben, maar in werkelijkheid volgen wij de dieren. Alleen zo krijgen we gezonde en goed doorvoede schapen en paarden. En wij, wij passen ons aan, aan de natuur en de veranderende omstandigheden.
Belgen vergeten wel eens een oplossing voor hun problemen te zoeken. Ze klagen veel – over het weer of over wat ze niet hebben – maar vergeten soms zichzelf te helpen. Door bijvoorbeeld beter te studeren of ergens mee aan de slag te gaan.
Jullie blijven op één plek, waar jullie familie en vrienden ook steeds blijven. Op heel wat vlakken zijn jullie een intelligent en sterk volk, maar jullie gaan te weinig op ontdekking. Belgen zijn sedentair, ook in hun hoofd. Zich verplaatsen in het perspectief van een ander, helpt om dingen op een andere manier te benaderen. Zo vind je oplossingen die je anders niet zou zien. Eens je de cirkel doorbreekt, besef je dat je misschien toch iets kan veranderen aan zaken waar je eerst geen vat op leek te hebben.
Heb jij advies voor mensen die vooroordelen tegenover immigranten hebben?
Luister gewoon eens naar wat mensen met een andere achtergrond te vertellen hebben. Je moet een gezonde dosis nieuwsgierigheid hebben. Denk niet meteen dat ze je man, je vrouw of je werk komen stelen.
In de jaren twintig kwam de eerste generatie Italiaanse migranten naar hier. België had hen nodig om in de steenkoolmijnen te werken. Nederland bracht Marokkaanse arbeiders over om woningen en ziekenhuizen te bouwen. Waarom dan later dat negativisme? Zonder migratie werkt het gewoon niet. Je hebt regelmatig updates nodig, van je volk en van je denken, om tot betere resultaten te komen.
Youssef * (Syrië)
Tweeëneenhalf jaar geleden vluchtte Youssef (28) voor het geweld in zijn thuisland Syrië. Hij groeide er op in een islamitische omgeving, maar zijn familie was eerder gematigd en zo kreeg hij de kans een open geest te ontwikkelen. Wat in zijn omgeving absoluut niet werd gewaardeerd. Uiteindelijk moest hij vluchten voor de oorlog en het geweld, én wegens zijn gedachtegoed als ongelovige. “Ik had gelezen over de democratie en vrijheden in België en heb toen besloten om naar hier te komen.”
Wat was voor jou de grootste cultuurshock toen je hier aankwam?
In Syrië was ik een kafir, een ongelovige, tot grote verontwaardiging van extremistische organisaties. Ik ben gelukkig kunnen ontkomen, maar in een nabijgelegen dorp werden meer dan honderd kinderen en mannen vermoord en werden de vrouwen als slavinnen meegenomen. Zij waren niet eens ongelovig, maar ze behoorden tot een andere stroming binnen de islam. Mijn vlucht uit Syrië was niet eenvoudig, de reis was gevaarlijk, zeker de tocht over zee. Ik vond het erg moeilijk dat de mensen op de boot constant over Allah praatten, terwijl dat net de reden was dat ik mijn land ontvluchtte.
Sinds ik in België ben, vind ik het in de eerste plaats een opluchting om vrij te kunnen praten, hoewel ik er in de nabijheid van moslims nog steeds moeite mee heb. Zij begrijpen dat Europeanen christen of atheïst zijn, voor hen zijn ze allen kafir. Maar een Syriër hoort volgens hen moslim te zijn, iets anders aanvaarden ze niet. Dat vind ik tegenstrijdig, want veel islamieten in België beroepen zich op de democratie om hun mening te verkondigen, maar aanvaarden daarom de mening van anderen nog niet.
Ben je veranderd door hier te verblijven?
Jazeker. Ik heb veel van de Belgische cultuur opgestoken. In Syrië was ik een Arabier. Ik functioneerde binnen de Arabische cultuur, omdat ik niet beter wist. Nu heb ik een open visie. Ik heb geleerd om niet zwart-wit te denken en meer te nuanceren. En ik heb ook geleerd om meer voor mijn mening op te komen. Belgen zijn zich er vaak niet meer van bewust, omdat het voor hen vanzelfsprekend is. Voor mij was dat iets noodzakelijks om binnen een maatschappij te kunnen functioneren.
Wat kunnen wij leren van mensen in Syrië?
Familie is een heel belangrijk aspect van het leven in Syrië. We hebben een breed sociaal netwerk dat rond de familie draait. Het is een ander systeem dan hier en het wordt iets ruimer opgevat. Belgen kunnen wel eens individualistischer zijn. Maar dat is naar mijn mening wel het enige aspect waarvan Belgen kunnen leren.
Heb jij advies voor mensen die vooroordelen tegenover immigranten hebben?
Ik heb veel mensen ontmoet die openstaan voor vluchtelingen, maar ook anderen die het er moeilijker mee hebben. Ik begrijp dat mensen hun cultuur en eigenheid willen beschermen. Syrië had destijds een erg open cultuur, maar nadat het land door de islam werd bezet, heeft het veel van zijn eigenheid verloren. Sindsdien kwam de ene religieuze oorlog na de andere. Ik vind het daarom ook heel belangrijk om de liberale waarden van mijn nieuwe land te behouden en te beschermen.
Mensen gaan niet zonder reden op zoek naar een beter leven. Vrij denken en democratie zijn hier vanzelfsprekend, maar in andere landen kan dat een gevaar voor je leven betekenen. Als je de keuze krijgt tussen je bekeren of vermoord worden, dan is vluchten voor velen de enige optie. In België word ik niet veroordeeld voor mijn opvattingen, of voor de kleding die ik draag … Er zijn nog steeds veel uitdagingen, zoals de taal leren, maar ik ben ontzettend dankbaar dat ik in België ben terechtgekomen.
* Om privacyredenen is Youssef een schuilnaam.
Foto bovenaan © Shutterstock.com