“Het zijn geen nummers, het zijn mensen”
Saskia Sassen en Emma Bonino
Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg7 nr2
Bij de Vrije Universiteit Brussel (VUB) staat het thema migratie duidelijk op de agenda. Saskia Sassen hield de inaugurale rede voor Redelijk Eigenzinnig in 2016 en Emma Bonino kreeg een eredoctoraat in 2017. Die twee dames zijn elk op hun eigen manier begaan met de migratie- en vluchtelingenproblematiek. Beiden worden ze internationaal geroemd om hun analyse en activisme in de strijd voor de humanisering van de samenleving.
Joke Goovaerts
Redelijk Eigenzinnig
Redelijk Eigenzinnig is een interdisciplinair vak en een lezingenreeks van de VUB, bestemd voor studenten en het brede publiek. Het is een aanzet om kritisch te reflecteren over belangrijke maatschappelijke vraagstukken. Redelijk Eigenzinnig wil een brug slaan tussen de academische wereld, het werkveld en de publieke sfeer. Het grote thema van academiejaar 2016-2017 was migratie. De inaugurale rede werd op 10 oktober 2016 door sociologe Saskia Sassen gehouden in Bozar. De titel van haar lezing was Migrations and Expulsions.
Saskia Sassen
Voor sociologe Saskia Sassen is de wereld haar woon- en werkplaats. Ze is behalve een van de meest invloedrijke denkers ook een van de meest geglobaliseerde personen van deze tijd. Sassen werd in Nederland geboren, maar groeide op in Argentinië en Italië, en studeerde ook in Frankrijk en de Verenigde Staten. Ze doceert aan de London School of Economics en aan de Columbia University in New York.
Ze verkreeg wereldfaam met haar onderzoek naar globalisering, internationale migratie en wereldsteden. Ze bedacht de term global city of wereldstad. Met haar gelijknamige boek The Global City uit 1991 werd zij een van de meest geciteerde auteurs over globalisering. Volgens Sassen zijn steden cruciale knooppunten geworden. Grote transnationale ondernemingen verspreiden hun productie en handel vanuit één centraal punt, de wereldstad. Het is in die mondiale steden zoals New York, Londen, Tokio … dat kapitaal en kennis zich concentreren. Sassen wordt de ‘vrouwelijke Piketty’ genoemd, omdat ze samen met de vermaarde Franse econoom Thomas Piketty een van de meest kritische denkers is wat betreft de groeiende ongelijkheid in de samenleving.
Enkele van haar recente boeken zijn Cities in a World Economy (2011) en Expulsions. Brutality and Complexity in the Global Economy (2014).
Een nieuwe vorm van migratie
Migratie is van alle tijden en mensen migreren om verschillende redenen: oorlog, natuurrampen, studies, nieuwsgierigheid … Maar volgens Saskia Sassen duikt er in de eenentwintigste eeuw een nieuw migrant subject op. Dat komt door een nieuwe vorm van migratie die met verlies aan habitat te maken heeft, veroorzaakt door oorlog, maar ook door economische ontwikkeling en klimaatverandering.
De economische ontwikkelingspraktijken van hooggeïndustrialiseerde steden in bepaalde delen van de wereld leiden tot verlies van leefgebieden. Land wordt op grote schaal opgekocht door multinationals zoals Coca-Cola, Monsanto en Nestlé. Zij ontginnen die grond om zoveel mogelijk grondstoffen te verwerven en ze tot winstgevende producten te verwerken. Dat proces put de bodem uit en vervuilt water, grond en lucht. Slecht voor het klimaat én funest voor de kleine boeren, die hun land en hun habitat verliezen en op de vlucht slaan. Zo zouden er jaarlijks tot drie miljoen mensen wegtrekken. Ze worden verdreven en uitgestoten.
Uitgestoten
Uitstoting is een centraal concept voor Saskia Sassen. Mensen die worden uitgestoten en aan onze landgrenzen toekomen, heten economische vluchtelingen. Zij zijn hier niet echt welkom. Het fenomeen is typerend voor deze tijd en past niet meteen in de geschiedenis van de migratie. De politieke vluchteling wordt door de internationale wetten beschermd en de migrant door de nationale wetgeving, maar de migrant subject is volledig uitgestoten en kan niet op bescherming of bepaalde rechten rekenen. Hij vindt geen erkenning en kan bijgevolg geen beroep doen op bestaande wettelijke kaders, hoewel ze met miljoenen zijn. Die uitgestoten mensen worden genegeerd en de oorzaken van hun uitstoting worden onvoldoende geanalyseerd. Daarom pleit Saskia Sassen voor erkenning van de migrant subject.
Voor Saskia Sassen is het hoog tijd dat we inzicht krijgen in die evolutie en dat we internationaal erkennen dat die economische vluchtelingen ontstaan door … onze economische ontwikkelingen. Hun bestaan wordt maar al te vaak genegeerd en de oorzaken van hun uitstoting worden ontkend.
Eredoctoraat
Op 29 november 2017 werd in het Brusselse cultuurcentrum Flagey door de VUB een eredoctoraat uitgereikt aan Emma Bonino en aan de hele eilandbevolking van Lampedusa. Lampedusa is het Italiaanse eiland ten zuiden van Sicilië waar vluchtelingen massaal per boot toekomen. Emma Bonino, voormalig Europees commissaris voor Humanitaire Hulp, en de eilandbewoners werden geëerd voor de manier waarop zij de rechten van de vluchtelingen die de voorbije tijd in Europa aankwamen, hebben verdedigd en gevrijwaard.
Het zijn geen nummers, het zijn mensen
“Het zijn nummers geworden, ik wil laten zien dat het mensen zijn”, zegt Pietro Bartolo, dokter op Lampedusa, die het eredoctoraat voor de eilandbewoners in ontvangst nam. Hij toont harde beelden van mishandelde, ontvelde en dode mensen. Iedereen moet die beelden zien, omdat ze ons confronteren met de waarheid. De media berichten over het aantal vluchtelingen en over de hoeveelheid doden, maar niemand spreekt nog over mensen.
Ook de geëngageerde Italiaanse politica Emma Bonino wijst er ons op dat er in deze woelige polariserende tijden nood is aan tolerantie, solidariteit en een humanistische aanpak.
Emma Bonino
Emma Bonino is een Italiaanse beleidsmaker en activiste die gedurende haar lange politieke carrière verscheidene functies heeft opgenomen, waaronder die van Italiaans minister van Buitenlandse Zaken. Als activiste heeft zij zich toegespitst op vrouwenrechten, de strijd tegen genitale verminking bij vrouwen, de legalisatie van abortus en euthanasie in haar thuisland. Ze lag ook mee aan de basis van de inwerkingtreding van het Internationaal Strafhof in Den Haag.
Volharden
Voor Emma Bonino is “de waardigheid van elke persoon belangrijk”. Elke dag opnieuw moeten we volharden in die boodschap. ‘‘Dignity and persistence” zijn belangrijke begrippen. ’s Morgens sta je op en denk je dat er vooruitgang is geboekt. Maar neen, er bestaan geen mirakels. Elke dag moet je hard werken, volharden in de strijd om voor mensen op te komen. En soms sta je op en merk je dat we weer een stap achteruitgaan. Volharden en elke dag een stap voorwaarts zetten. Want het is een never ending story.
Italië, vroeger zelf een land van emigratie, wordt door migranten overspoeld. Lampedusa, de poort van Europa, is het symbool van solidariteit en verwelkoming geworden. En de Italianen doen het goed, vervolgt Bonino, op het vlak van mensenlevens redden. Ze vervullen een morele plicht, maar het loopt wel fout op het vlak van integratie. Hier is nog veel werk en Europa kan en moet daarbij een belangrijke rol spelen.
Een student moet zijn job doen
Tijdens haar toespraak in Flagey richtte Emma Bonino zich ook rechtstreeks tot de studenten en professoren.
“Studenten moeten hun job doen: studeren. Hierdoor krijgen ze inzicht. Studeren maakt hen sterker. Kritisch denken leert je fake news van echt nieuws te onderscheiden.” Professoren moeten de studenten leren opgroeien in een vrije wereld met het besef en de plicht van verantwoordelijkheid. Studenten moeten resistent worden gemaakt tegen leugens, stereotypen en fake news. Emma Bonino heeft een pamflet over fake news gepubliceerd, waarin ze erop wijst dat er geen ‘invasie’ van vluchtelingen is. Er zijn over de hele wereld – en dus niet alleen in Europa – zestig miljoen vluchtelingen en migranten. Een heel klein deel van die migrantenbevolking bereikt Europa. Er is dus een misperceptie die niet voortvloeit uit cijfers, maar uit politieke manipulatie. Woorden zoals invasie worden met regelmaat door een bepaalde politieke klasse gebruikt. Maar het is fake news. Onderwijs is een van de belangrijkste elementen voor integratie. Migratie is een complex probleem, dat dient te worden uitgelegd. Door studenten wegwijs te maken in de problematiek, leer je hen te nuanceren en te relativeren.
Kijktip: Fuocoammare
Voor wie meer wil weten over het eiland Lampedusa en dokter Pietro Bartolo is de documentaire Fuocoammare van de Italiaanse filmregisseur Gianfranco Rosi een echte aanrader. Rosi verbleef anderhalf jaar op het eiland en vertelt het verhaal van de vluchtelingen, naast het verhaal van de lokale bewoners.
De twaalfjarige Samuele woont op Lampedusa en zoals alle jongens van zijn leeftijd wil hij zich amuseren, op de rotsen klimmen en wat rondhangen. Maar het eiland is niet zoals de andere. Het is de Europese bestemming geworden van veel vluchtelingen die de Middellandse Zee in gammele bootjes oversteken.
Dokter Bartolo ziet de vluchtelingen toestromen: moeders met kinderen die hun vader onderweg zijn verloren, zwangere vrouwen, zieke mensen, mensen met zware brandwonden van het urenlang in een boot zitten waar bijtende diesel uit jerrycans gutst … Maar hij ziet ook de lichamen van zij die het niet halen en dood worden opgevist. En soms zijn er ook momenten van opperste geluk, wanneer bijvoorbeeld een keizersnede een prachtige baby op de wereld zet.
Door de film zijn we getuige van een van de grootste tragedies van deze tijd, maar zien we ook hoe de eilandbewoners die mensen helpen en hun dagdagelijkse leven verderzetten. Fuocoammare won de Gouden Beer op het Filmfestival van Berlijn in 2016. Juryvoorzitster Meryl Streep sprak van een “belangrijke, visionaire en noodzakelijke film”.
© Cinéart
Meer weten?
- Interview met Saskia Sassen in de reeks Tijdgenoten, een documentaire van Lichtpunt uit 2013. De dvd-box Tijdgenoten van Lichtpunt is beschikbaar in de bibliotheken en kan ook geraadpleegd worden in het huisvandeMens Brussel.
- Tijdens het academiejaar 2017-2018 is het thema van Redelijk Eigenzinnig: Our Brave New World, Technocalyps or Technotopia? Deze derde editie van Redelijk Eigenzinnig verkent de mogelijkheden en impact van nieuwe technologieën. Meer informatie op: www.redelijkeigenzinnig.be en www.deMens.nu