Verlichting nu

19 december 2018 / Magazine/Van de bovenste plank

Een pleidooi voor rede, wetenschap, humanisme en vooruitgang

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg8 nr1

Steven Pinker is een Canadees-Amerikaanse taalkundige en experimenteel psycholoog. Hij brak internationaal door met het boek Ons betere ik. Waarom de mens steeds minder geweld gebruikt. Daarin doorprikt hij de mythe dat we in een bijzonder gewelddadige tijd leven. Met Verlichting nu waagt hij zich aan een nog stoutmoediger statement: wij zijn goed bezig, ook al zeggen ze van niet.

Aubry Cornelis

Er woedt een oorlog tussen pessimisten en optimisten, schreef wetenschapsfilosoof Ruben Mersch dit najaar: komt de ene aanzetten met fenomenale cijfers over dalende kindersterfte en gehalveerde armoede, antwoordt de andere met alarmerende klimaatrapporten en bewijzen van toenemende ongelijkheid. Het lijkt alsof de wildgroei aan data ons terug bij af brengt: de ene ziet het glas halfvol, de andere halfleeg.

Het debat is nochtans belangrijk: wat doen we goed, wat moeten we veranderen? Je kan het er dan wel over eens zijn dat je het over niets eens bent, ergens moet je toch zoeken naar een overlappende visie op de werkelijkheid en instemmen met een methodologie om uitspraken over die werkelijkheid tegen het licht te houden.

*© Atlas Contact* In *Verlichting nu* gaat Steven Pinker geen enkel thema uit de weg. Van gezondheid over oorlog, terrorisme, democratie en gelijke rechten tot kennis, levenskwaliteit en geluk. Het ene na het andere overtuigende argument over vooruitgang passeert de revue: ja, het gaat de goede kant op met de wereld

Steven Pinker behoort met de overleden Zweed Hans Rosling en de Noor Johan Norberg tot de boegbeelden van het optimistische kamp. In Verlichting nu, een turf van 696 pagina’s -geen paniek, dat is inclusief een lijvig notenapparaat – gaat hij geen enkel thema uit de weg. Van gezondheid over oorlog, terrorisme, democratie en gelijke rechten tot kennis, levenskwaliteit en geluk. Het ene na het andere overtuigende argument over vooruitgang passeert de revue: ja, het gaat de goede kant op met de wereld.

Toegegeven, het vergt wat discipline om je door de vele hoofdstukken met goed nieuws te worstelen. Dat het ons toch gelukt is, heeft niet alleen te maken met de heldere, puntige schrijfstijl van de auteur. Het komt ook omdat Pinker eerst omstandig uitlegt dat de vijanden van de Verlichting zich vandaag niet alleen in het Witte Huis, het Kremlin of in IS-middens bevinden. Ze zitten ook in ons eigen hoofd.

Onze hersenen hebben namelijk een voorliefde voor slecht nieuws. We hechten meer belang aan gevaar dan aan kansen – een erfenis van het premoderne leven. De media spelen hier gretig op in: slecht nieuws verkoopt beter dan goed nieuws. Sociale media maken het nog erger: daar hokken we samen onder digitale gedachtestolpen van gelijkgezinden. We vinden meningen en feiten die ons eigen standpunt ‘challengen’ niet zo fijn. We zijn dus geprogrammeerd om goed nieuws te negeren en er minder geloof aan te hechten.

Zelfs de kosmos spant tegen ons samen. De wetten van de entropie vertellen ons dat er zoveel meer kans is op toenemende chaos, wanorde en verderf. Dat onze levensomstandigheden er de voorbije 250 jaar zo extreem hard op zijn vooruitgegaan, is dus ten eerste een hallucinante prestatie en ten tweede allerminst toeval. Het ligt aan onze keuze om bijgeloof en onmondigheid in te ruilen voor rede, wetenschap en humanisme.

Maar zijn we wel vooruitgegaan? Of is vooruitgang een bij uitstek westers gekleurd en subjectief begrip? Pinker heeft zijn antwoord klaar: “De meeste mensen verkiezen leven boven dood. Gezondheid boven ziekte. Vrede boven oorlog. Veiligheid boven gevaar. Vrijheid boven onderdrukking. Gelijke rechten boven discriminatie. Kennis boven onwetendheid. Al die dingen kunnen worden gemeten. Als ze zijn toegenomen in de tijd, dan is dat vooruitgang.”