fbpx
deMens.nu

“Bewust bezig zijn met bewust-zijn”

Interview met Nic Balthazar

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg8 nr3

Als filmmaker en klimaatactivist Nic Balthazar drie wensen krijgt, dan gebruikt hij er maar één. Hij hoopt dat mensen tot inzicht komen over wat ons ego met ons doet, en hoe we daardoor onze verbondenheid met elkaar, met de natuur en met onze planeet verliezen. Hij wil die verbondenheid terugwinnen, dat zou alle problemen oplossen. “Een variatie op vrede op aarde voor alle mensen van goede wil. Het klinkt onnozel, hè?”

Nele Deblauwe

In zijn Klimaatbetoog toont Nic Balthazar zich een begenadigd en dynamisch redenaar. En ook aan een smalle tafel in de Gentse Vooruit komen de woorden doordacht en vastberaden uit zijn mond. Hij spreekt soms scherp, soms minzaam. Hij toont zich dapper, maar is tegelijk bang voor de toekomst van de mens en de planeet.

© Jeroen Vanneste

Durven denken

Zit er al van kindsbeen af een idealist in jou?

Nic Balthazar: Een idealist wel, maar ik ben nooit zo’n typische vogelspotter of grote natuurmens geweest. Mijn vader organiseerde mee de eerste anti-atoommarsen, ik vond dat toen heel cool. Mijn moeder was een echte suffragette die haar kroost meesleurde naar betogingen voor crèches voor kinderen van werkende vrouwen. In die tijd, nog niet zo heel lang geleden, was het een schande om als vrouw te gaan werken en je kinderen elders achter te laten. Mijn activisme, het strijden voor rechtvaardigheid, is me met de paplepel ingegeven. Als mensen zeggen: “Dat is een utopie”, dan wil ik daar tegenin gaan. Het zijn onze grootste utopieën van vroeger die nu onze mooiste verwezenlijkingen zijn. Kijk naar dit gebouw, dat is vóór de Eerste Wereldoorlog gebouwd, op een moment dat men er nog maar net in was geslaagd om de arbeiders voldoende eten te geven. Toch was er die utopische wens om de arbeidersklasse ook toegang tot cultuur, kunst en creativiteit te bieden, om hen werkloosheidsuitkeringen te geven, en recht op een pensioen en sociale zekerheid. Wij staan daar niet meer bij stil, maar daarvoor hebben mensen gestreden. Dus, als mensen nu zeggen dat die klimaatrevolutie nooit gaat lukken, dan denk ik: waarom niet? Onze utopische wensen zijn het schoonste wat we hebben.

 

Wat is er in je leven gebeurd, waardoor je zo betrokken op het klimaat bent geraakt?

Balthazar: Heel simpel, ik heb kinderen gemaakt. Dat verandert alles. Zo begin ik elke lezing: als je kinderen hebt, wat is dan de taak van de vader? Er is maar één grote oertaak voor de gorilla met de grote smoel in ons, en dat is instaan voor de bescherming van onze kroost als er gevaar is. Is het klimaat een gevaar voor ons? Ja! Wel, dan is het aan mij.

 

“Iedereen heeft recht op zijn eigen mening,
maar niet op zijn eigen feiten”

 

Hoe sta jij tegenover de huidige polarisatie van het klimaatdebat?

Balthazar: Ik vind dat een heel kwalijke evolutie. Als je naar de Verenigde Staten kijkt, dan zie je hoe compleet nefast dat is. Vroeger moest je gewoon vragen hoe iemand tegenover abortus of gay rights stond om te weten of hij of zij democraat of republikein was. Tegenwoordig volstaat het om te vragen of je in de opwarming van de aarde gelooft. Als republikein antwoord je sowieso negatief: de opwarming van de aarde is een sprookje uitgevonden door de Chinezen om de Amerikaanse economie te doen kantelen. Daardoor is de machtigste natie ter wereld in een soort misdadig immobilisme beland. We kunnen dezelfde fout ook hier maken door te zeggen dat wie in zonne- of windenergie gelooft, een groene of een rode is, en wie in kernenergie gelooft en denkt dat het met die opwarming nog wel zal meevallen, rechts is. Dat is waanzin. Iedereen heeft recht op zijn eigen mening, maar niet iedereen heeft recht op zijn eigen feiten. Het feit is dat wetenschappers een alarmerende opwarming van de aarde vaststellen, punt. Hun analyses en voorgestelde oplossingen zijn eigenlijk behoorlijk eenduidig. Dat we met z’n allen, links én rechts, werkelijk alles uit de kast zullen moeten halen, willen we een kans hebben om het te halen.

 

© Jeroen Vanneste

 

Eén voor allen, allen voor één

Schijnbaar ga je goedlachs door het leven, toch doet iets vermoeden dat je ook een heel donkere kant hebt?

Balthazar: Ik was altijd zo’n jongen van happy-go-lucky, en eigenlijk wilde ik door iedereen graag gezien worden. Ook door de mensen die ik ronduit ambetant vond, en zelfs hufters moesten mij leuk vinden. Dat is een ziekte, dat heet perfectionisme. Everybody Happy, mijn laatste film, gaat daarover. De angst om niet voor iedereen goed te doen. Door daar inzicht in te krijgen, kan ik dat beter aan. Wil je mij haten omdat ik mensen wil informeren, ja zelfs alarmeren, over het klimaat? Spijtig. Maar dan moet het maar zo.

 

Krijg je veel hatelijke reacties?

Balthazar: Dat gaat soms behoorlijk ver, tot – gelukkig zeer virtuele – doodsbedreigingen toe. Maar ik probeer mij niet op stang te laten jagen, want dat helpt niet, hoewel je natuurlijk de sterke neiging voelt om de bal even hard terug te kaatsen. We zijn allemaal zó overtuigd van ons eigen grote gelijk. Dat is grotendeels bepaald door sociale media – die asociale media geworden zijn – die ons in een echo bubble houden waarin iedereen honderd keer per dag zijn waarheid teruggekaatst krijgt. Ik ook, hè. Dat maakt mij soms bang. Ik maak speciaal vrienden aan de ‘andere’ kant om te weten hoe die mensen denken, want ik krijg hun reacties ook via mijn Twitterfeed binnen. De shit die ik daar over me heen krijg, die wil je niet lezen.

 

Verlies je ooit de moed?

© Jeroen Vanneste

Balthazar: We hebben zeer weinig tijd om ons klimaat te redden, echt extreem weinig tijd. Mijn grote hoop is dat iedereen zich durft te laten informeren en het aandurft om dat harde nieuws binnen te nemen, en dan durft te geloven in al die mogelijkheden om naar hernieuwbare energie om te schakelen. Als ons wordt wijsgemaakt dat dat nooit zal lukken, dan moeten we ons afvragen wie ons dat in de nek slaat. Internationaal, maar ook in ons land, hebben alle spelers die op het status quo aansturen enorm veel macht en geld. Het enige wat krachtiger is dan de kracht van dat geld is de kracht van het getal, de kracht van mensen. Als wij met genoeg vragende partij zijn om iets aan het klimaat te gaan doen, dan zal er iets veranderen. Zo werkt democratie. Een politicus hangt zijn huik immers sneller naar de wind dan hij zijn onderbroek ververst.

 

Lobby’s hebben veel macht. Hoe sta je tegenover de man in de straat die de kraan dichtdraait als hij zijn tanden poetst. Helpen die kleine beetjes?

Balthazar: We moeten tegen 2050, liefst ervoor, evolueren naar een netto nuluitstoot. Dat betekent een daling van honderd procent van onze broeikasgasuitstoot, en eigenlijk zelfs nog meer. Dat gaan we niet doen door in kleine beetjes te denken, hè, dan maken we onszelf iets wijs. Dat is zoals plassen op een bosbrand, dat zal ook niet helpen. Niettemin, als we met z’n allen over de kleinere dingen beginnen na te denken, dan wordt dat een goede reflex waarmee we de grote uitdagingen leren aan te gaan.

 

“De kracht van het getal,
de kracht van mensen”

 

Zijn mensen van nature destructief?

Balthazar: Je kan dat filosofisch bekijken, maar evengoed tellen ook hier de feiten, en die zijn ontstellend. Sinds de jaren zeventig hebben we zestig procent van alle gewervelde dieren over de kling gejaagd, en ondertussen zijn één miljoen diersoorten tot uitsterven gedoemd. De mens is een plaag, hè. Wij zijn psychopaten, we lijken alleen om onszelf te geven, en zelfs dat niet. We don’t care. Ons ego is gigantisch allesoverheersend, en nog gevaarlijker dan ons persoonlijke ego is ons gezamenlijke ego, als dat uitmondt in blind nationalisme en ‘our nation first’. Het wordt letterlijk met fiere slogans geroepen. Het kan uiteraard ook anders. Kijk naar een project als Europa. We hebben het nog nooit zó lang zó goed gehad, zonder oorlog. Solidariteit zit verankerd in de samenleving. We hebben zoveel goeds gepresteerd, maar toch blijven we woekeren met de natuur en onze collega’s – de andere dieren – en zijn we een behoorlijk onsympathieke soort. Dat hoeft niet zo te blijven. Mensen hebben het allerslechtste in zich, maar ook het allerbeste. Het is maar wat eerst wordt aangesproken. In het geval van het klimaat: op het ogenblik dat er geen voedsel en drinkwater meer is, dan – vrees ik – wordt het allerslechtste in ons behoorlijk snel aangesproken.

 

Vrijheid als hoogste goed

In een interview zei je: “Als ik verbondenheid verlies, raak ik uit evenwicht.” In wat zit die verbondenheid? Met wie of wat voel jij je verbonden?

Balthazar: De grootste kwaal van deze tijd is eenzaamheid. Bijna de helft van alle Vlamingen voelt zich existentieel of in de feiten eenzaam. En wat gebeurt er? We worden allemaal tegen elkaar uitgespeeld om in de ratrace van het leven nog net boven die andere uit te komen. Ons ego wordt opgestookt om net iets beter te zijn dan iemand anders, met net iets meer macht, net iets meer geld en net iets meer materieel bezit. Zo verliezen we onze verbondenheid en raken we uit evenwicht.

 

Jij ook?

Balthazar: Ik ben daar heel bewust mee bezig, met bewust-zijn. Mooi woord, hè, alles zit daarin. We zijn altijd maar bezig met doen, maar we zouden veel beter bezig zijn met zijn. We zijn human beings, geen human doings. Het is een mooie maar moeilijke oefening: jezelf terugbrengen tot er gewoon zijn, jezelf de vraag stellen waar je ego je in de weg zit. En hoe meer je daarover weet, hoe meer je daarnaar kan handelen. Als er iets is dat ons uit balans brengt, dan is dat bijna altijd ons ego. Dan klinkt dat stemmetje in ons hoofd dat zegt: “Dat is niet genoeg, jij kan beter, je bent ontoereikend.”

 

“In goed zit het begin van rust”

 

Wat fluistert jouw interne criticus je in het oor?

Balthazar: De Duitsers noemen dat zo heerlijk der innere Schweinehund, de innerlijke klootzak. Die van mij zegt meestal dat het niet goed genoeg is. Dat komt door mijn opvoeding. Mijn ouders waren behoorlijk veeleisend, weliswaar met de beste bedoelingen. Mijn vader zei vaak: “Plus est en vous.” Nu houd ik daar een dubbel gevoel aan over. Als ik niet zo was opgevoed, dan had ik wellicht niet de mogelijkheid om de dingen te doen die ik nu doe. Die stoutmoedigheid is met de moedermelk meegegeven. Maar het betekent ook dat het nooit genoeg is, want er zit altijd meer in. Je komt nooit op een punt waarbij je kan zeggen dat het goed genoeg is. Beter is de vijand van goed, zeggen de Fransen, le mieux est l’ennemi du bien. Voor mij moet het altijd beter. Terwijl in goed het begin van rust zit. Iedereen moet altijd maar meer en beter doen, of je bent een loser. Dat woord alleen al, loser. Kinderen nemen zo’n heftig woord tegenwoordig vlot in de mond. Dat is blijkbaar onze grootste existentiële angst nu, dat we niet gewonnen hebben. Maar we gaan niet allemaal winnen, hè. Zoveel mensen, ook jongeren, krijgen massaal een burn-out. Achtendertig procent van de jongeren geeft aan psychische problemen te hebben. En het enige wat je hoort, is dat de lat voor hen nog omhoog moet. Iedereen en alles moet groeien. Tot we met onze collectieve burn-out op een uitgebrande planeet staan.

 

© Jeroen Vanneste

 

Atheïst tot in de kist

Je bent uitgesproken vrijzinnig humanistisch?

Balthazar: Ja, ik ben zo opgevoed. Dat is voor mij een evidentie, een gegeven, daar moet ik niet voor werken. Ik moest er zelfs niet veel over nadenken. Toch moet je dat ook bij jezelf durven te bevragen, zoals gelovigen ook hun geloof uiteindelijk durven te bevragen en soms overtuigde vrijzinnigen worden. In die bevraging bij mezelf ben ik misschien uiteindelijk bewuster vrijzinnig geworden. Het bleek gewoon … vrij zinnig, om de oude woordspeling nog maar eens te gebruiken.

 

“Gewoon … vrij zinnig”

 

Ben je bang om dood te gaan?

Balthazar: Vreemd genoeg niet. Als filmmaker heb je het voorrecht om een proefvlucht van je eigen leven te kunnen maken. Tot altijd was mijn proefvlucht voor het meest pijnlijke deel: afscheid nemen van je liefste mensen en zelf afscheid nemen van het leven. De wetenschap dat we in ons land zelf over ons levenseinde kunnen beslissen, heeft mij enorm geholpen. Als je de dood met open vizier in de ogen durft te kijken, dan durf je ook veel meer met het leven bezig te zijn. Dat heb ik geleerd van het verhaal rond de euthanasie van Mario Verstraete. Vorige zomer moesten wij helaas afscheid nemen van mijn moeder. Toevallig ging dat min of meer volgens een gelijkaardig scenario als dat van mijn film. En ik was zó dankbaar dat dit kon, dat dit mogelijk was. Mijn moeder heeft geen dag geleden, ze ging net vóór alle horror zou uitbarsten. Het afscheid was intens en hard, maar vooral mooi en innig. Dat heeft alle verschil gemaakt.

 

Ook voor haar?

Balthazar: Zeker. Voor velen is de grootste angst in het leven niet te moeten sterven, maar eenzaam dood te gaan, pijn te hebben en te lijden, toch? Mijn moeder heeft niet afgezien en ze is nooit alleen geweest. Het was hard, voor ons en voor haar. Zij moest het feestje verlaten. Maar vreemd genoeg, hoewel ik het leven ook met zoveel mogelijk armen omarm, heb ik nu minder angst voor de dood.

 

Heeft het leven nu meer zin?

Balthazar: Boeddhisten zeggen dat je elke dag concreet moet nadenken over je sterfelijkheid en over hoe lang je nog te leven hebt. We leven met z’n allen een beetje en stoemelings. Over doodgaan, daar praten we niet over. Terwijl, denken aan de dood maakt je elke dag bewuster van het leven. Mensen gaan maar door alsof ze het eeuwige leven hebben en daardoor leven ze alsof ze niets te verliezen hebben. Ik ben me heel bewust van elke dag. Ik doe bijvoorbeeld vrijwel niets tegen mijn zin. Bijna nul. Je moet mij dus bijvoorbeeld niet bedanken om hier te zijn, ik was hier anders niet geweest.

Foto bovenaan © Jeroen Vanneste

© Jeroen Vanneste

 

Lees meer artikels uit deMens.nu Magazine jg8 nr3.

Geïnteresseerd in meer nieuws uit de vrijzinnig humanistische gemeenschap?

Lees ook deMens.nu in 2018.