Nieuws

Creatieve therapie in de praktijk

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg8 nr3

Een doosje geduld, een flesje zuurstof, een zakje geluk of een opkikkertje. De rekken van De Troostwinkel zijn overladen met troostprijzen vol fantasie, humor en verlichting. “Creativiteit helpt om problemen te benoemen, aanvaarden of transformeren”, zegt beeldend kunstenaar en creatief therapeut Sara Claes. We praten met haar over verbeeldingskracht als hulpbron en over hoe creatieve therapie het inzicht in jezelf vergroot.

Esther Meuwis

Welke rol speelt fantasie in jouw leven?

Sara Claes: Een heel grote rol. Fantasie brengt mijn creativiteit op gang. Die heb ik nodig in alles wat ik doe, als beeldend kunstenaar, theatermaker, docent en therapeut, maar evengoed in het gezellig maken van ons huis en het uitvinden van spelletjes met de kinderen. Fantasie is altijd aanwezig, maar ik moet haar levend houden. Soms dient het snel te gaan, heb ik weinig tijd of stap ik met het verkeerde been uit bed. Dan raakt mijn verbeeldingskracht bedolven onder irritatie of ongeduld. Gelukkig confronteren de kinderen me hiermee door dat terecht in vraag stellen. Want waarom moet je je zo haasten en opjagen?

 

Je ben oprichter van De Aanwakkerij en medeoprichter van De Troostwinkel. Met die projecten duik je helemaal in de wereld van de fantasie onder. Wat houden ze in?

Claes: Met De Troostwinkel pakken sidekick Veerle Van Buggenhout en ik het taboe aan om met je omgeving te durven praten over wat je nodig hebt. Het is een vorm van preventie. Je hoeft niet altijd naar een therapeut om te vertellen dat het niet goed met je gaat. Misschien brengt een koffie met de buurvrouw ook al wat troost of raad.

De Troostwinkel is ook een kritiek op het feit dat vandaag alles te koop is – wellness, antidepressiva, allerlei soorten therapie – maar je goed in je vel voelen is onbetaalbaar. We trekken met dat project naar scholen, openbare ruimtes en kwetsbare groepen, en gaan aan de slag met thema’s zoals verlies, pesten, angst, gemis aan rust, en verbinding.

 

Hoe werkt De Troostwinkel?

Claes: Mensen komen uit nieuwsgierigheid naar de winkel vol passende poëtische of humorvolle troosters. Dat zijn dingen die we uit recyclagemateriaal knutselen. In een kort en open gesprek polsen we bij de bezoeker naar zijn verlangens in zijn huidige leven. Uit ons assortiment dissen we een aantal suggesties op: een voorwerp voor rust, tijd voor jezelf, warmte, verbinding …

De klant kiest er één uit dat het best bij hem past. Dat krijgt hij gratis mee naar huis. Het is een anker voor als het even niet meer gaat en het herinnert hem aan wat hij nodig heeft.

 

En wat bied je met De Aanwakkerij aan?

Claes: De Aanwakkerij is een plek waar kinderen en volwassenen tijdens creatieve sessies worden geprikkeld, verzorgd en geïnspireerd. Misschien kom je ernaartoe omdat je de schouders wat laat hangen, of omdat je verandering zoekt of iemand of iets hebt verloren. Je vindt er creatieve begeleiding, alleen of in groep.

 

Je geeft creatieve therapie. Wat is er zo anders aan creatieve therapie dan thuis knutselen of schilderen?

Claes: Er is een groot verschil tussen creatieve therapie en creatief bezig zijn als hobby. Creatieve therapie is geen bezigheid, maar een volwaardige vorm van therapie. Je gaat aan de slag met een vraag of probleemstelling. Dat kan voor ontspanning zorgen, maar kan ook inzichten bieden en gedrag veranderen. Er is een therapeut die vragen stelt, je de dingen eens ondersteboven laat bekijken, of een materiaal aanreikt dat je niet goed kent … Dat is niet vanzelfsprekend als je thuis creatief aan de slag gaat.

Creatieve therapie is een hulpbron, een extra gesprekspartner. De therapeut en de cliënt spreken op een bewust niveau met elkaar. Wat er onbewust gebeurt, komt vaak tot uiting in het beeldend werk. Je denkt te ‘weten’ wat er aan de hand is en door er beeldend vorm aan te geven, komt er iets heel anders tevoorschijn en kan je plots het probleem ‘doorvoelen’.

 

Hoe verloopt een begeleiding in creatieve therapie?

Claes: Ik luister met al mijn zintuigen. Naast de inhoud van het gesprek kijk ik naar lichaamshouding, ademhaling, stemgeluid, mimiek … Het liefst maak ik tijdens een intakegesprek een wandeling, omdat mensen dan vaak meer ontspannen zijn en omdat ze oogcontact in een therapieruimte soms als ongemakkelijk ervaren. Ik toets af welke media geliefd zijn en welke weerstand oproepen. Een aantal mensen houdt er absoluut niet van om met klei te werken. Die weerstand sla ik op. Elke cliënt vraagt om een andere aanpak.

Sommigen werken een uur lang aan een creatie, waarover we nadien in gesprek gaan. Anderen willen vooral praten, en dan stel ik op een geschikt moment voor om iets in beeld te brengen of in de ruimte uit te zetten. De cliënt creëert een afstand door zijn probleem of gevoel in een beeld om te zetten. Dat werpt er vaak een nieuw licht op. Je tekent jezelf bijvoorbeeld als boom en door ernaar te kijken, zie je dat de wortels ontbreken, dat hij hangende takken heeft of dat de takken vol bladeren hangen. Ik geef alleen terug wat ik op het papier zie staan. Het is de cliënt die betekenis geeft aan wat hij creëerde, zoals die hangende takken die voor een gebrek aan energie kunnen staan.

 

Is creatieve therapie effectiever dan gesprekstherapie?

Claes: Ik denk niet dat creatieve therapie in het algemeen beter helpt dan gesprekstherapie, maar wel voor bepaalde mensen of bepaalde problemen. Bij kinderen werkt het goed, omdat zij nog niet in staat zijn om overal woorden aan te geven en zich in het spel of creatieproces vaak beter kunnen uiten. Boos zijn bijvoorbeeld kan je uiten door met kleurkrijt op papier te krassen, de boosheid vanop een afstand te bekijken, te verknippen en de stukken in een doosje te stoppen.

Ook bij volwassenen die uitgepraat zijn, alles beredeneren, zich niet goed in hun vel voelen en daar de vinger niet op kunnen leggen, of zich verbaal moeilijk kunnen uiten, kan creatieve therapie nuttig zijn. Het aanbod aan creatieve therapie is ook heel breed. Je kan via het beeldend medium aan de slag, maar er bestaat ook muziek-, dans- en dramatherapie.

 

Vanaf welke leeftijd kan creatieve therapie bij kinderen?

Claes: Ik begeleid kinderen ouder dan zes jaar. Dan zijn ze voldoende taalvaardig, want het is belangrijk om wat er ontstaat met het kind te kunnen aftoetsen. Interpreteren is gevaarlijk.

 

Zijn er mensen bij wie creatieve therapie niet werkt?

Claes: Er bestaan mensen voor wie creatieve therapie niet de juiste vorm van therapie is. Mensen die zich niet goed in hun lichaam voelen, zullen bewegingstherapie in eerste instantie maar niets vinden, en mensen die verbaal heel sterk staan, vinden het soms oninteressant om met beeld aan de slag te gaan. Net in die weerstanden ligt vaak een sleutel tot inzichten.

 

 

Wat is te verkiezen: creatieve therapie in groep of alleen?

Claes: Dat hangt af van het thema waarmee je werkt. In een groepssessie met kinderen over de scheiding van hun ouders hebben ze veel aan het creatief uiten, maar nog het meest aan elkaars verhalen. Ze ontdekken en voelen dat ze niet de enigen zijn die worstelen, dat er andere kinderen met dezelfde verhalen bestaan. Maar sommige processen begeleid je beter individueel. Bij ervaringen van seksueel geweld is individuele begeleiding soms meer aangewezen voor de veiligheid en afbakening. Ook cliënten met een burn-out voelen zich in groep vaak snel overprikkeld door de drukte van anderen.

 

Helpt creatieve therapie beter bij mensen die creatief zijn?

Claes: Mensen zijn soms bang dat ze niet kunstzinnig genoeg zijn voor creatieve therapie. Het is een misverstand dat je creatief moet zijn voor die vorm van therapie. Soms is het zelfs een belemmering. Wanneer je tijdens een sessie vormgeeft aan iets wat je tegenkomt, is het absoluut niet belangrijk dat het resultaat mooi of speciaal is. Het moet alleen maar overeenkomen met wat je voelt. Bij creatieve therapie gaat het niet over het resultaat, maar over het verbeelden van een gevoel, een situatie, een probleem … Het creëren is belangrijker.

 

Kan fantasie helpen bij lichamelijke pijn?

Claes: Dankzij fantasie heb je het vermogen andere strategieën te zoeken om met pijn om te gaan. Zo zijn er mensen die door het beoefenen van meditatieoefeningen minder pijn ervaren. Ze leren zich te focussen op het in het nu zijn. Hoe meer opties je in het omgaan met je pijn onderzoekt, hoe groter de kans op een positief resultaat.

 

Kan ik besluiten dat veel fantasie gelukkiger maakt?

Claes: Om regelmatig in een state of happiness te verkeren, moet je voldoende ‘goed gevoel’-injecties krijgen. Wanneer ik pingpong speel met de creatieve respons van mijn medecreator, ben ik gelukkig. Ook samen met mijn dochter gekke teksten op muziek uitkramen, of met mijn zoontje als twee dinosauriërs door de kamer stampen, maakt me blij.

Met fantasie is het mogelijk om de dingen anders, lichter en positiever te bekijken. Het stelt je in staat om outside the box te denken, een ander pad te volgen of een andere oplossing te verzinnen om zelf je probleem te ontwarren.

Je kan fantasie positief of negatief inzetten. Te veel fantasie kan voor angsten zorgen. Als kind maakte ik verhalen af waarvan ik maar enkele details kende, bijvoorbeeld over de relatie van mijn ouders – wat ik niet wist, vulde ik zelf in. Ik legde linken die niet klopten en zo creëerde ik verhalen waarvan ik angstig werd. Maar als ik het moeilijk had, kon ik ook in andere werelden verdwijnen, of sommige dingen verwerkte ik door ze met mijn Playmobilpoppetjes na te spelen. Daar is fantasie dan weer helpend.

 

Ik ben niet creatief. Kan ik het alsnog leren?

Claes: Creativiteit kan bij kinderen gestimuleerd worden, op school, door ouders, eigenlijk overal. Laat ze zelf oplossingen verzinnen, dingen uitproberen en kliederen. Volwassenen hebben vaak de neiging om tussen te komen, te zeggen hoe iets moet en dat is niet bevorderlijk voor de creativiteit.

Kinderen komen aandraven met de raarste verhalen of oplossingen voor een probleem. Geef ze een kans om te onderzoeken. Als ze je echt nodig hebben, vragen ze het wel. Ook volwassenen kunnen nog ‘leren’ om creatief te zijn, hoewel ‘leren’ nogal vreemd klinkt. Laat je inspireren, doe eens iets wat je nog nooit deed, bezoek een museum, schrijf je in voor een nieuwe cursus, of koop gewoon een tekenblok of papier en zet je eens een uurtje in het park … Ik denk dat het vooral draait om uit je comfortzone te komen, op je hoofd te gaan staan en de wereld omgekeerd te bekijken.

 

Heb je zelf creatieve toekomstplannen?

Claes: We testen De Troostwinkel binnenkort uit in een woonzorgcentrum. Verder werken we aan een interactief beeldend project over mogen falen. Dat zal op verschillende locaties in de stad Gent plaatsvinden.

Een van mijn plannen is ook om een soort pop-up voor therapiesessies/babbels te organiseren, open voor iedereen en met een vrije bijdrage. Ik wil het zorgen voor elkaar bespreekbaarder maken en naar buiten brengen.

Elk nieuw project vertrekt vanuit creativiteit en zin. Ik wil zelf ook aangewakkerd blijven.