Nieuws

Het nut van dagdromen

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg8 nr3

Je zit in de trein uit het raam te staren en terwijl de omgeving voorbijschiet, dwalen je gedachten af. Of je kijkt naar een film en je denkt aan onderwerpen die niets met het verhaal te maken hebben. En zelfs tijdens een drukke vergadering vraag je je opeens af wat er nu net werd beslist. Als dat jou overkomt, dan ben je een dagdromer.

Joke Goovaerts

Dagdromen doen we allemaal. Het zou zelfs een antwoord kunnen zijn op een van de vragen uit de befaamde vragenlijst van de Franse schrijver Marcel Proust: Wat is je favoriete bezigheid? Dagdromen, het is zoiets als naar een film kijken, maar dan in je privézaal met jezelf als regisseur. Het is een privétoneelstuk, een persoonlijke roman die je van de buitenwereld afschermt en waarin je soms uren per dag doorbrengt. Het is rustig nadenken over de dingen die zouden kunnen gebeuren of het is een soort van mijmeren over voorbije gebeurtenissen. Tijdens het dagdromen bedenken we vaak strategieën om met bepaalde uitdagingen om te gaan: we plannen, we fantaseren en we ontwerpen. Wensvervulling is de drijvende kracht achter zowel nacht- als dagdromen.

Kinderspel voor volwassenen

Volgens Sigmund Freud, de grondlegger van de psychoanalyse, heeft dagdromen voor volwassenen dezelfde functie als spelen voor kinderen – zo lezen we in zijn essay Der Dichter und das Phantasieren. Kinderen spelen omdat het hun plezier geeft. Ze imiteren het gedrag van volwassenen, leven zich in bepaalde rollen in en beelden hun fantasie uit. Ze scheppen een afgesloten wereld, waarin ze helemaal opgaan. Over het algemeen spelen kinderen dat ze volwassen zijn. Naarmate ze ouder worden, komt er iets anders in de plaats.

Mensen geven volgens Freud nooit op wat ze prettig hebben gevonden, maar vinden er een substituut voor. Het kinderspel wordt ingeruild voor de dagdroom. Die onderscheidt zich van het kinderspel, omdat het een volkomen intiem, persoonlijk gebeuren is. Kinderspel is gemakkelijker waar te nemen dan het dagdromen van volwassenen. Waarom? Omdat de volwassene zich voor zijn fantasieën schaamt. Dagdromen houd je zoveel mogelijk voor jezelf, want over het algemeen zouden ze wensvervullingen van agressieve, seksuele, eerzuchtige of egoïstische aard zijn. De mens beschouwt zijn fantasiewereld als een intieme privéwereld, waarvoor hij niet gauw publiekelijk zal uitkomen.

Brein op volle toeren

Volgens onderzoek besteden we vijfentwintig tot vijftig procent van onze tijd aan dagdromen. Is dat tijdverspilling? “Mensen denken dat dagdromen slecht is. Je concentreert je namelijk even niet op de taak waarmee je bezig bent. Maar omdat we er zoveel tijd aan besteden, raken steeds meer wetenschappers ervan overtuigd dat dagdromen wel degelijk nut heeft”, zegt Ernst Koster, psycholoog aan de Universiteit Gent, in een interview voor RTL Nieuws. Er is nog veel onduidelijkheid over het nut van dagdromen, maar wat zeker is, is dat je er creatiever van wordt.

Wanneer mensen aan het dagdromen zijn, werkt hun brein op volle toeren. Vooral hersendelen die bij probleemoplossend denken worden gebruikt, zijn actiever tijdens periodes van afleiding. Een rustend brein is geneigd tot dagdromen.

Victor Spoormaker, onderzoeker aan het Max Planck Instituut voor Psychiatrie in München, verduidelijkt op Nemo Kennislink, een website over wetenschap en technologie, dat de hersengebieden die tijdens het dagdromen actiever worden precies die gebieden zijn die tijdens aandachtvereisende taken minder actief zijn. Als je ergens je aandacht op vestigt, wordt het dagdroomnetwerk minder actief. Maar op het moment dat je met de taak stopt, begint die motor op volle toeren te draaien. Hij stelt: “Een onderzoek dat door experimenteel psychologen uit Harvard in 2007 in het vakblad Science werd gepubliceerd, liet zien dat hoe sterker dit netwerk actief werd, hoe meer originele gedachten mensen rapporteerden. Met originele gedachten wordt genoemd: onafhankelijk van de omgeving. Als je op straat een hond ziet en je denkt aan je eigen hond, dan is dat een omgevingsafhankelijke gedachte. Als je echter op straat een hond ziet en je denkt ineens aan wat je morgen gaat doen, dan is dat omgevingsonafhankelijk, en daarmee een originele gedachte uit je eigen brein.”

Doelen gaan in vervulling

Dagdromen bewijzen dus wel hun nut. Ze stimuleren de creativiteit en reiken oplossingen voor problemen aan. Een ander voordeel van dagdromen is volgens Ernst Koster dat je de tijd krijgt om over je levensdoelen na te denken: “Je ziet dat als mensen dagdromen, ze vooral over de grote dingen in hun leven nadenken: hun carrière of hun kinderwens bijvoorbeeld. Door daar veel over na te denken, krijgen die doelen een duidelijkere vorm en weet je beter wat je wil.” Vanuit een evolutionair perspectief bieden dagdromen op die manier een duidelijk voordeel, omdat ze ons helpen om onze doelen te vervullen. Onderzoek toonde ook daadwerkelijk aan dat dagdromen zo een positieve en adaptieve functie vervullen.

De keerzijde

Toch kan het de verkeerde kant opgaan, want dagdromen kan evengoed met depressie samengaan. Onderzoek aan de Universiteit Gent – Rest-Related Dynamics of Risk and Protective Factors for Depression: A Behavioral Study van Igor Marchetti, Ernst Koster en Rudi De Raedt – stelt dat hoe meer iemand dagdroomt, hoe meer die zelfkritisch en veroordelend over zichzelf denkt. Dat kan op zijn beurt dan weer tot een negatieve stemming leiden. Dat mechanisme komt in het bijzonder voor bij die personen die al een zekere gevoeligheid voor depressieve gevoelens hebben. Dagdromen zou dan ‘toxisch’ werken.

Iemand die emotioneel kwetsbaar is en dagdroomt over een betere job, beseft dat hij in de huidige job niet gelukkig is. Dagdromen kan dan een negatieve, neerwaartse spiraal in gang zetten. Voor die persoon is dagdromen dan geen rustpunt meer, maar vormt het een nieuwe vorm van stress. Onder bepaalde omstandigheden kan dagdromen dus een negatieve impact hebben, ook al is dat zeker niet voor iedereen het geval. Zolang je met dagdromen positief kan wegfladderen en er een gevoel van controle is, heb je weinig reden tot ongerustheid.