Nieuws

Thuis heb je toch ook één toilet?

Gescheiden vrouwen- en mannentoiletten zijn zo goed als overal te vinden in openbare ruimtes. Maar naar welk toilet moet je gaan als je je niet helemaal man en/of vrouw voelt? Genderfluïden voelen zich niet altijd comfortabel op een toilet dat specifiek bedoeld is voor mannen of vrouwen. Daarom moedigen ze genderinclusieve* toiletten aan. Bij genderinclusieve toiletten is er geen scheiding tussen de geslachten en kan iedereen gebruik maken van hetzelfde toilet. “Thuis hangen toch ook geen bordjes voor mannen en vrouwen-wc’s?” zegt professor Guy T’Sjoen van het Transgender Infopunt (UZ Gent).

Axelle Dierickx

Gescheiden toiletten zorgen ervoor dat transgenders openbare toiletten met ongemak bezoeken of zelfs volledig vermijden. Vooral transpersonen, die zich niet of niet enkel als vrouw of man identificeren, hebben het hier moeilijk mee. Deze personen worden ook wel non-binair genoemd. Gescheiden toiletten voelen voor hen nadrukkelijk als uitsluiting.

Daarnaast zijn er ook transpersonen die van geslacht veranderd zijn en die in overeenstemming met hun huidige genderidentiteit een toilet willen bezoeken. Ook zij ondervinden problemen door afkeurende blikken en soms zelfs geweld. Uit een onderzoek van Steunpunt Gelijkekansenbeleid (2015) van o.a. professor Guy T’Sjoen blijkt dat transgenders en non-binaire personen vaker slachtoffer zijn van seksueel en verbaal geweld op het toilet. 78.9% van de transgenders maakten minstens één keer in hun leven een vorm van verbaal of psychisch geweld mee in België omwille van hun transgender identiteit of achtergrond. 2,7% van deze gevallen gebeurden in een openbaar toilet. 31,7% van de transgenders maakten seksueel geweld mee, waarvan 5,7% in openbare toiletten.

Geslachtsspecifieke toiletten afschaffen zou een hoop discussie en verbaal geweld vermijden. Genderinclusieve toiletten winnen ook terrein. In Amerika en Europa zijn er meer en meer steden die openbare toiletten genderinclusief maken. Ook In België zijn genderinclusieve toiletten aan een opmars bezig. Çavaria, de belangenvereniging van holebi’s en transgenders, juicht dit alleen maar toe:

“Met genderinclusieve toiletten kunnen we situaties vermijden waarbij bijvoorbeeld een transgender in zijn/haar veranderingsproces -die er misschien nog niet helemaal als man of vrouw uitziet- in een mannen- of vrouwentoilet de deur wordt gewezen door de andere aanwezigen.”

 

Een terugblik naar…

De scheiding van mannen- en vrouwentoiletten ontstond meer dan 200 jaar geleden. Vaak denkt men dat deze scheiding ontstaan is door de biologische verschillen tussen beide geslachten, maar de echte reden erachter is het vurige seksisme van de vorige eeuw. Vrouwen bleven thuis terwijl de man ging werken. Ze leefden in een gescheiden wereld en vrouwen hoorden niet thuis in openbare ruimtes. In fabrieken waren er toiletten die geschikt waren voor één persoon en dat was de man.

Pas vanaf de opkomst van de textielsector begonnen vrouwen buitenshuis te werken. Zij kwamen terecht in een fabriek waar ze zij aan zij met mannen werkten. Dit was natuurlijk tegen de zin van de mannelijke beleidsmakers en fabrieksbazen. Zij hielden zich vast aan de ideologie van de gescheiden werelden tussen man en vrouw. Rond 1850 wilden wetenschappers deze ideologie herbevestigen. Volgens bronnen – die vandaag de dag niet echt als wetenschappelijk onderzocht kunnen beschouwd worden – ontstonden er allerlei studies waarin gesteld werd dat het vrouwelijke lichaam zwakker was dan het mannelijke. Nu is het wel duidelijk geworden dat dit louter om politieke opvattingen ging.

En zo werden er wetten opgesteld die gericht waren op de bescherming van ‘zwakkere’ vrouwen op de werkplek. Hiernaast werden ook begrippen zoals privacy en bescheidenheid benadrukt. Een gemeenschappelijk ruimte voor mannen en vrouwen op de werkvloer was ondenkbaar. Ook voor de toiletten. En tegen 1920 hadden meer dan 40 landen een soortgelijke wetgeving die openbare toiletten gescheiden moesten zijn naargelang geslacht.

 

Tijden veranderen… of niet?

Hoewel onze samenleving stevig veranderd is, blijven gescheiden toiletten de norm. Sinds de 19^de eeuw zijn er sanitaire codes opgesteld waar openbare gebouwen rekening mee moeten houden.

In België zijn, juridisch gezien, gescheiden toiletten in openbare ruimtes niet verplicht. Enkel op de werkvloer zijn er wel een aantal verplichtingen. Zo moeten mannen- en vrouwentoiletten van elkaar gescheiden zijn. Het aantal individuele wc’s bedraagt voor zowel mannen als vrouwen tenminste 1 toilet per 15 mannelijke en vrouwelijke werknemers die gelijktijdig worden tewerkgesteld.

Genderinclusieve toiletten kunnen geïmplementeerd worden op de werkvloer, maar enkel als mannen- en vrouwentoiletten gescheiden blijven. Dit wil dus zeggen dat de werkgever een genderinclusief toilet als derde ruimte moet voorzien. De werkgever dient de preventieadviseur-arbeidsarts en het comité voor preventie en bescherming op het werk te raadplegen bij het installeren van een genderinclusief toilet.

 

Hoe ziet dat er nu uit, een genderinclusief toilet?

Veel mensen kunnen zich een genderinclusief toilet niet voorstellen. De denkpiste dat vrouwen hun toilet moeten delen met ‘onhygiënische mannen’ die alles onder plassen, veroorzaakt negatieve reacties en paniek. Daarom is het belangrijk om te weten dat er verschillende opties zijn om een toilet genderinclusief te maken.

Op de werkvloer is het verplicht om gescheiden toiletten te hebben en er is meestal niet veel ruimte voor verandering. Een mogelijke oplossing is dat de werkgever een derde ruimte voorziet voor genderinclusieve toiletten. Niet vanzelfsprekend, omdat de werkgever het gebouw huurt en/of gewoon geen plek heeft om een extra ruimte voor toiletten te voorzien.

Eén van de makkelijkere oplossingen die een werkgever kan implementeren is het tekentje ‘X’ toevoegen bij het wc-logo Enerzijds een kleine verandering waarbij genderfluïde personen zich op dit moment al meer comfortabel bij zullen voelen. Maar anderzijds is het geen oplossing op lange termijn.

“De kans is groot dat er gaandeweg nog categorieën zullen bijkomen. Zoals je vandaag op Facebook al uit 71 genders kunt kiezen: van man, vrouw en anders tot queer en genderflux”, zegt Pieter Cannoot, jurist bij het Human Rights Centre van de Universiteit Gent.

Een andere mogelijkheid is om één grote, genderinclusieve toiletruimte te maken. Maar hoe ziet dat eruit? Eigenlijk verschilt het niet zo van de gescheiden toiletten die er nu zijn. Het enige verschil is dat er één ingang is voor alle toiletten. Uiteraard zijn de toiletten binnen deze ruimte gescheiden en zijn urinoirs afgeschermd. Daarnaast is er ook een ruimte voorzien met een luiertafel, waar vaders dus ook voortaan hun baby kunnen verschonen.

Het positieve aan een genderinclusief toilet is dat iedereen zich comfortabel voelt en dit geldt niet alleen voor transgenders. Ook personen met een handicap maken gebruik van dezelfde ruimte en worden niet in een ander hokje geduwd.

 

Waar zijn er reeds genderinclusieve toiletten te vinden?

De Vlaamse overheid is volop bezig met het implementeren van genderinclusieve toiletten. Vlaams minister van Gelijke Kansen Liesbeth Homans pleit al sinds 2015 voor genderinclusieve toiletten in overheidsgebouwen:

“Voor transgenders betekenen die toiletten een meerwaarde in hun proces van verandering én in hun welbevinden op de werkvloer”.

In totaal kwamen er 120  toiletten bij en werden bordjes van de bestaande toiletten weggehaald. Zo zijn er genderinclusieve toiletten te vinden in gebouwen van de Vlaamse Overheid zoals: VAC Leuven, VAC Hasselt, VAC Antwerpen, VAC Gent, VAC Brugge, en verder nog in de Brusselse gebouwen: Herman Teirlinckgebouw, Graaf de Ferrarisgebouw, Arenberg, Martelaarsplein en Grasmarkt. Daarnaast heeft de Vlaamse Overheid ook beslist dat nieuwe of te renoveren kantoorgebouwen genderinclusieve toiletten moeten opnemen in publiek toegankelijke ruimtes.

Daarnaast is de NMBS (De Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen) een toiletplan aan het uitwerken om de sanitaire voorzieningen in de stations te vernieuwen. Én deze sanitaire voorzieningen zullen genderinclusief zijn. “We willen dat de toiletten toegankelijk zijn voor iedereen. Er komen genderneutrale toiletten en we voorzien in de dames- én herentoiletten een uitrusting om baby’s te verzorgen”, zegt NMBS-woordvoerder Dimitri Temmerman.

 

Waarom wél kiezen voor een genderinclusief toilet?

Vrouwen gebruiken vaker het toilet en de toilettijd duurt anderhalf tot twee keer zo lang dan die van mannen. Niet alleen omdat vrouwen al zittend moeten plassen, maar ook vaak omdat vrouwenkleding restrictiever is, denk maar aan panty’s of een jurk. En hoewel vrouwen het toilet vaker gebruiken en er langer over doen, zijn er evenveel toiletten voorzien voor beide geslachten. Het resultaat? Lange en ongemakkelijke wachtrijen voor de vrouwentoiletten.

“Een andere parameter die verklaart waarom vrouwen langer wachten is dat het netto aantal toiletten kleiner is dan dat in mannentoiletten“, zeggen de wetenschappers op eoswetenschap.eu. Zelfs als de beschikbare oppervlakte even groot is, neemt een toilethokje meer ruimte in dan een urinoir, wat 20 tot 30 procent meer toiletten voor mannen oplevert.

Genderinclusieve toiletten dragen bij tot het verminderen van deze wachtrijen. Een onderzoek van EOS wetenschap in 2017 toont aan dat genderinclusieve toiletten de wachtrijen doet dalen met 63%. Zo dalen de wachtrijen voor vrouwen van 6 minuten en 19 seconden naar 1 minuut en 27 seconden, een aanzienlijk verschil.

“Ik ben voorstander van het genderinclusieve toilet, omdat het komaf maakt met een delicate kwestie: welke deur je moet kiezen als je een jong kind – in mijn geval een klein meisje – begeleidt naar de toiletten, verteld Columnist en schrijver Paul Mulders.

Het wordt dus toegankelijker voor ouders om met hun kinderen van het andere geslacht naar het toilet te gaan. Daarnaast heb je het scenario waar er enkel een luiertafel aanwezig is in het vrouwentoilet. Onmogelijk dus voor mannen om hun baby te verschonen als ze in een openbare ruimte zijn. En denk maar eens aan begeleiders van volwassenen hulpbehoevenden? Welk toilet moet een vrouwelijke begeleider met een man met een handicap kiezen? Dit zijn veel voorkomende scenario’s die makkelijk vermeden kunnen worden door genderinclusieve toiletten.

Er zijn ook economische voordelen aan verbonden. Een genderinclusief toilet zorgt ervoor dat iedereen éénzelfde toilet kan gebruiken, zo moet er dus maar 1 ruimte voorzien worden. Voor bedrijven zou dit een groot voordeel zijn omdat ze kunnen besparen op vierkante meters, die dan voor commerciële doeleinden gebruikt kunnen worden. Op dit moment is dit juridisch gezien niet mogelijk, maar zeker te overwegen als de gescheiden toiletten geen eis meer zijn op de werkvloer. “Het stukje wetgeving dat verantwoordelijk is voor de gescheiden toiletten op de werkvloer, is aan herziening toe”, vinden onderzoekers Wouter Rogiest en Kurt Van Hautegem van de UGent. “Niet praktisch, en efficiënt al evenmin“, zo bestempelen de onderzoekers de verplichte opdeling in mannen- en vrouwen-wc’s op de werkvloer.

Horecazaken en andere openbare ruimtes kunnen wél genderinclusieve toiletten implementeren. Zij kunnen die overige vierkante meters dus gebruiken voor extra tafels, zalen, … Daarnaast zijn er ook minder installaties en armaturen nodig, wat de hoeveelheid tijd én geld vermindert.

 

Tot slot

Het belangrijkste aan genderinclusieve toiletten is dat iedereen zich er goed bij voelt. Elke persoon moet de keuze hebben om naar het toilet te gaan waar hij/zij zich goed bij voelt. “Op het vlak van seksuele geaardheid is België vandaag al een van de meest progressieve landen ter wereld, en nu ziet het ernaar uit dat ons land ook wat genderidentiteit betreft een voortrekkersrol zal spelen”, zegt Pieter Cannoot aan Knack. Hij streeft ernaar om gender tot het intieme privéleven te laten behoren.

In het koninklijk besluit staat er nog steeds beschreven dat het verplicht is om toiletten te scheiden naargelang geslacht. Het wordt tijd om deze eis te schrappen en te stoppen met hokjesdenken. We moeten kiezen voor de eenvoud van sociale gelijkheid, ook op vlak van toiletten.

 

 

 

Meer weten?

* Er wordt vaak gebruik gemaakt van het woord ‘genderneutraal’, maar de LGTBQ+-community moedigt ‘genderinclusief’ aan. Dit omdat niemands gender neutraal is, maar ze net alle genderidentiteiten willen omhelzen.

Geweldervaringen van transgender personen in België, Onderzoek van Steunpunt Gelijkekansenbeleid, 2015. Meer info hier.

Kantoorruimte is simpelweg te duur om verloren te laten gaan aan ongebruikte toiletten, Studie van Kurt Van Hautegem en Wouter Rogiest, 2017. Meer info hier.

Kantoorruimte is simpelweg te duur om verloren te laten gaan aan ongebruikte toiletten, artikel uit de Knack, 17 november 2017. Meer info hier.

Nooit meer file aan het damestoilet, artikel van eoswetenschap.nu, 28 juni 2017. Meer info hier.

How did bathrooms get to be separated by gender in the first place?, artikel van The Guardian, 11 juni 2016. Meer info hier. 

Het verhaal achter gescheiden toiletten, artikel uit Knack, 15 juni 2016. Meer info hier.

NMBS maakt werk van toiletten in elk station, artikel uit Bruzz. Meer info hier.

Genderneutrale wc’s, Vlaamse Overheid. Meer info hier.

Genderneutrale toiletten, Publicatie van Transgender Netwerk Nederland. Meer info hier.

Interview met Jurist Pieter Cannoot, Ann Peuteman, artikel uit de Knack, 20 maart 2018. Meer info hier.

Homans wil meer ‘geslachtsneutrale toiletten, artikel uit de Knack 09 juli 2015. Meer info hier.