De meeste mensen deugen
Een nieuwe geschiedenis van de mens
Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg9 nr3. Lees hier meer recensies.
In De meeste mensen deugen wil historicus Rutger Bregman het idee dat de beschaving maar een dun laagje vernis is, fileren aan de hand van recente wetenschappelijke inzichten en cases die tot de verbeelding spreken.
Bert Goossens
De Nederlandse historicus Rutger Bregman is een fenomeen. Met zijn frisse stellingen is hij de voorbije jaren uitgegroeid tot een van de meest invloedrijke denkers uit de Lage Landen. In januari 2019 mocht hij op de koffie bij enkele van de rijkste en machtigste mensen van de wereld op het World Economic Forum (WEF) in Davos. Hij lichtte er zijn ideeën over het basisinkomen toe (uit zijn boek Gratis geld voor iedereen) en hield er terloops een vurig pleidooi voor hogere belastingen voor de allerijksten – tot grote ontsteltenis van de aanwezigen.
Bregman is een van de vaste medewerkers van De Correspondent, een online platform met “advertentievrije journalistiek die jou helpt de wereld beter te begrijpen”. De meeste mensen deugen is een synthese van jarenlang journalistiek en historisch onderzoek naar mens en maatschappij.
De vrije mens is intrinsiek goed
“Al eeuwen is de westerse cultuur doordrongen van het geloof in de verdorvenheid van de mens”, is de centrale aanname van zijn nieuwste bestseller. Bregman wil het idee dat de beschaving maar een dun laagje vernis is, fileren aan de hand van recente wetenschappelijke inzichten en cases die tot de verbeelding spreken.
De auteur valt ‘ons’ negatief mensbeeld aan door de wetenschap erachter in twijfel te trekken. Neem bijvoorbeeld het beruchte Stanford Prison Experiment uit 1971, waarbij een groep studenten werd opgedeeld in een deel bewakers en een deel gevangenen. Al gauw gingen de bewakers hun boekje te buiten, waardoor het experiment vroegtijdig moest worden afgebroken. Het zoveelste bewijs dat onze beschaving maar een dun laagje vernis is, toch? Pas later werd duidelijk dat het experiment zodanig werd gemanipuleerd dat er weinig basis voor wetenschappelijke conclusies is. Toen de BBC het experiment in 2002 overdeed, gingen bewakers en gevangenen vreedzaam en respectvol met elkaar om. Het leidde tot ongezien saaie reality-tv.
De Engelsman Thomas Hobbes is een van de filosofische vaders van het idee dat zonder strenge wetten en streng leiderschap mensen in een ‘oorlog van allen tegen allen’ vervallen. Volgens Bregman is dat tot op vandaag onterecht de dominante visie in ons economisch en politiek denken. De historicus tracht het gedachtegoed van de Franse filosoof Jean-Jacques Rousseau nieuw leven in te blazen. Samengevat: de vrije mens is intrinsiek goed; het zijn de politieke en maatschappelijke machtsstructuren die hem corrumperen. En daar zijn volgens Bregman zowel links als rechts in hetzelfde bedje ziek.
Een positieve vrijheid voor de mens
De jonge Nederlander probeert de lezer met een vlotte pen en persoonlijke vertelstijl mee te nemen in zijn ‘nieuwe geschiedenis van de mens’. Zijn opdeling van mensen in ‘hardleerse zwartkijkers’ en ‘nieuwe optimistische realisten’ (zoals hijzelf) is overtrokken, maar het nodigt de lezer wel uit om het eigen mensbeeld onder de loep te nemen en positie te kiezen.
Bregmans bevindingen sluiten nauw aan bij een vrijzinnig humanistisch wereldbeeld, waarbij een positieve vrijheid voor de mens hand in hand gaat met een vreedzame maatschappij. Ook in het vrijgevochten Europa is er nog werk voor de boeg om bepaalde paternalistische ideeën achter ons te laten, en de mens te faciliteren om zijn of haar eigen pad in het leven te kiezen. Bregmans boek vormt een mooie bijdrage aan die emancipatorische strijd.
Optimisten vinden in Bregman een nieuwe goeroe. Pessimisten zullen plezier hebben om zijn anekdotische bewijsvoering te weerleggen. Een aanrader voor iedereen dus.
De meeste mensen deugen
Een nieuwe geschiedenis van de mens
Rutger Bregman
De Correspondent, 2019
ISBN 9789082942187
