Nieuws

Een blik over de grenzen heen

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg9 nr4

Hoe verwelkomen humanisten een nieuw mensenleven, hoe vieren ze een relatie, hoe nemen ze afscheid van een dierbare? Stilstaan bij scharniermomenten in het leven gebeurt in de hele wereld, vaak met een viering of een plechtigheid. Maar zijn er overal humanistische plechtigheden, en zijn ze overal toegelaten of aanvaard? Waar zitten ze in de lift, en waar staan ze onder druk? Een blik over de grenzen heen.

Ellen Vandevijvere

Uit onderzoek van Humanists International, de koepel van humanistische organisaties wereldwijd, blijkt dat de meest georganiseerde humanistische plechtigheden overeenstemmen met zowat de belangrijkste overgangsmomenten in het leven: het vieren van een geboorte, het aangaan van een huwelijk, en het afscheidnemen na een overlijden. Kenmerkend voor humanistische plechtigheden is het persoonlijke, unieke karakter van elke plechtigheid.

Mate van democratie en vrijheid

Maar om van een humanistische plechtigheid te kunnen spreken, moeten we eerst even een stap terugzetten en nagaan waar iets dergelijks mogelijk is. Want humanisme is, net zoals atheïsme, vrijdenken …, lang niet overal legaal of maatschappelijk aanvaard. Er zijn slechts een aantal landen ter wereld waar het humanisme wordt getolereerd en erkend, en zelfs overheidssubsidies ontvangt. België behoort tot the lucky few, in ons land worden zeven levensbeschouwingen door de overheid erkend en gefinancierd.

Als barometer voor het internationaal humanisme en atheïsme verschijnt jaarlijks het Freedom of Thought Report, waarin Humanists International de vrijheid om niet te geloven per land onder de loep neemt. Duidelijk wordt dat de mate van democratie een invloed heeft op de manier waarop er vrijheden voor minderheden, geaardheden en levensbeschouwingen bestaan. Over het algemeen geldt dat ook voor het organiseren van humanistische plechtigheden, hoewel dat geen vaste regel is.

Italië en Spanje bijvoorbeeld zijn democratieën waar het bestaan van humanistische organisaties is toegelaten, maar waar die ondanks hun inspanningen nauwelijks voet aan de grond krijgen. In landen die cultureel nog sterk aan een bepaalde religie zijn gebonden, lijkt het bijna ondenkbaar om de geboorte van een kind op humanistische wijze te vieren. Toch vinden huwelijken in Spanje dan weer minder in kerken plaats, omdat trouwers er liever een eigen, unieke locatie kiezen. De culturele gebruiken op het vlak van vieringen stemmen lang niet altijd overeen met het aantal mensen dat gelovig is.

Manel Salido van de Spaanse Association for Humanism (Associació per a l’Humanisme) vindt het al een hele prestatie dat er überhaupt een humanistische organisatie bestaat. “In Spanje weet zelfs amper iemand wat humanisme is, laat staan dat er dergelijke plechtigheden bestaan. Ik vrees dat we gewoon nog heel veel in te halen hebben, vergeleken met de rest van Europa. Mensen zijn hier ook weinig actief in het verenigingsleven. Ik denk dat ik zowat de enige humanist in heel Spanje ben!”

Zingeving, houvast en betekenis

Volgens Humanists International is de huwelijksplechtigheid wereldwijd verreweg de meest gevraagde van de humanistische plechtigheden en wint ze ook aan populariteit. Momenteel is dat voornamelijk het geval in Noord-Europa en het noordelijk halfrond. Ook in België neemt de vraag naar vrijzinnig humanistische huwelijksplechtigheden toe, afscheidsplechtigheden daarentegen nemen dan weer lichtjes af. De commercialisering van plechtigheden speelt daarbij een grote rol.

Emy Spekschoor, zelfstandig humanistisch celebrant uit Nederland, merkt dat er veel behoefte aan zingeving bestaat, los van God. “Wanneer ik over mijn werk praat, geven mensen vaak aan dat ze daarnaar zoeken. Dat vind ik interessant, omdat het humanisme wat dat betreft een goed alternatief is, maar weinig bekend is. Een humanistische viering of een humanistisch ritueel maakt het voor mensen heel concreet. Ze zien dat het ook ‘echt werkt’, dat ze houvast en betekenis vinden zonder het idee van een bovennatuurlijke kracht. En dat is heel erg welkom in onze maatschappij.”

Ook op het Afrikaanse continent is er een lichte groei opgetekend. Vooral Zuid-Afrika gaat er met de pluimen lopen sinds de humanistische huwelijken er in 2018 officieel erkend zijn. In Australië, Canada, Ierland en Nieuw-Zeeland is dat eveneens het geval. Ook in Schotland, Noorwegen en IJsland zijn de humanistische organisaties officieel erkend om wettelijke huwelijksverbintenissen af te sluiten. In Schotland hebben die plechtigheden mede daardoor sinds enkele jaren zelfs de religieuze huwelijken ingehaald. Een behoorlijke mijlpaal.

Maatschappelijk ingang vinden

Wat we in België kennen als lentefeest, voor zesjarigen, en feest vrijzinnige jeugd, voor twaalfjarigen, wordt in sommige landen een humanist confirmation ceremony genoemd. In landen zoals Schotland en Noorwegen, waar de meer gekende huwelijksplechtigheden al goed zijn ingeburgerd, groeit de vraag ernaar enorm.

Maar in landen in Zuid-Amerika en ook steeds meer in Oost-Europa is er nog erg veel werk aan de winkel om het recht op niet-geloven op een wettelijke manier af te dwingen en om het maatschappelijk ingang te doen vinden. Lokaal zijn er humanistische consulenten actief, maar de focus van verschillende humanistische organisaties, zoals in de Verenigde Staten, ligt eerder op het correct naleven van de seculiere wet dan op het organiseren en promoten van humanistische plechtigheden.

Humanistische professionals

Nils Vandevijvere, vrijzinnig humanistisch consulent bij deMens.nu, behoort tot de European Humanist Professionals (EHP), een netwerk van humanistische professionals en dienstverlenende organisaties in heel Europa, en hij bevestigt dat: “Het ontbreekt in veel landen ook aan de nodige ervaring of knowhow om dat soort plechtigheden te organiseren, te begeleiden en bij een breed publiek bekend te maken. En in veel landen rust er uiteraard nog een taboe op om dergelijke zaken buiten de gekende gebruiken te organiseren. Toch neemt de interesse toe, en organisaties als EHP proberen dan ook de uitwisseling tussen de meer ervaren en de beginnende landen te stimuleren.”

Wanneer humanistische plechtigheden niet officieel erkend zijn, bestaan er alternatieven zoals onafhankelijke huwelijksplanners en begrafenisondernemers. Een burgerlijke plechtigheid met daarnaast een overgangsritueel met persoonlijke invulling is dan veelal de oplossing.

Via internationale humanistische organisaties kan ook altijd informatie worden verkregen over eventuele lokale freelancers die humanistische plechtigheden helpen begeleiden. Veelal zijn het uitgeweken celebranten, bijvoorbeeld uit Engeland of Schotland, die dan in landen als Frankrijk, Italië of Griekenland hun werk en engagement willen verderzetten. Zo gaat het in Polen bij meer dan de helft van de humanistische of niet-kerkelijke huwelijken om verbintenissen tussen een Poolse inwoner en iemand van een ander land.