Een ongezien experiment

Een ongezien experiment

11 januari 2021 / Column/Magazine

Column verschenen in deMens.nu Magazine jg10 nr1

Tinneke Beeckman

De Amerikaanse verkiezingen waren een verbijsterende ervaring: de Republikeinse, zittende president Donald Trump weigerde zijn nederlaag toe te geven; de Democratische uitdager Joe Biden won wel, maar met een nauwere marge dan gedacht. De sfeer is grimmig. Nog onheilspellender dan dat bizarre spektakel, is de fundamentele dynamiek die de wereld in verschillende kampen uit elkaar doet vallen. De Amerikanen zijn niet gewoon verdeeld, maar leven in aparte realiteiten die amper te verzoenen vallen. Hierbij spelen allerlei factoren een rol, zoals de enorme financiële invloeden in het politieke leven. En dan zijn er de losgeslagen neveneffecten van sociale media.

Recent verscheen The Social Dilemma, een documentaire met Tristan Harris, voorzitter van het Center for Humane Technology. Daarin belicht Harris het zakenmodel van de socialemediabedrijven: ze maken winst door de werking van de menselijke geest te manipuleren. De impact hiervan op de samenleving kan moeilijk overschat worden. Ingewikkelde algoritmes zijn geprogrammeerd om berichten te promoten die de aandacht van gebruikers langere tijd kunnen vasthouden. Dat leidt pijlsnel naar een virtuele wereld waarin extremere berichten circuleren. Naast kritische documentaires verschijnen bijvoorbeeld filmpjes over spectaculaire samenzweringen.

Samenzweringstheorieën zijn bijzonder gevaarlijk, omdat ze het vertrouwen in elke berichtgeving ondermijnen: zodra je vatbaar wordt voor één geval, bekijk je alle informatie waarmee je nadien in contact komt op een wantrouwende manier. Dat wantrouwen is niet het doel op zich van de grote techbedrijven. Wel van bepaalde ideologisch gedreven organisaties die aanhangers van politici willen opruien. Maar de bedrijven werken wantrouwen indirect in de hand, doordat ze een winstmodel volgen: de tijd die de gebruiker op socialemediaplatformen doorbrengt, levert waardevolle informatie over consumenten en hoge reclame-inkomsten op. Gebruikers blijven langer hangen, wanneer ze zelf aandacht krijgen voor hun filmpjes, foto’s of andere posts. Op die manier brengen miljoenen mensen steeds meer tijd door in een artificiële wereld.

Daarmee is een ongezien experiment gaande, aldus Harris: het waardevolle product waar grote techbedrijven op azen, is de menselijke capaciteit om het bewustzijn aan te wenden.

Intussen beseffen gebruikers niet hoe hun geest wordt gemanipuleerd, terwijl ze dagelijks urenlang op hun kleine machientje doorbrengen.

Toen de marktwaarde van gevelde bomen hoger werd dan de waarde van levende bomen, sneuvelden vele bossen. Toen de marktwaarde van een dode walvis hoger werd dan die van een levende, werd het dier met uitsterven bedreigd. En nu, aldus Tristan Harris, is de waarde van een eenzijdige, gedesoriënteerde, voortdurend verontwaardigde, narcistische, niet-geïnformeerde, aan likes verslaafde geest hoger dan die van een goed functionerende, rustige en redelijke geest.

De vraag is hoe de schade die zo wordt aangericht, zeker voor jongere generaties, kan worden ongedaan gemaakt. Vooral omdat de mensheid in de toekomst vertrouwen en verbondenheid nodig heeft. Pandemieën bestrijden, klimaatverandering opvangen en globalisering organiseren lukt niet, wanneer mensen niet meer willen of kunnen samenwerken.