Opinie: Te sexy? #IStandWithkaat
Update 18/01/2021: Nieuwe ontwikkelingen in de zaak Bollen volgen elkaar snel op. Recent stelde Ellen Bisschop, lid van het tuchtorgaan, in de media dat het vonnis geen veroordeling was voor het delen van sexy foto’s. Als tegenreactie plaatste mevrouw Bollen de uitspraken in eerste aanleg en in beroep op haar Instagrampagina. Hierin staat duidelijk te lezen dat zij werd veroordeeld om twee redenen. Enerzijds maakte zij een inbreuk op de deontologische code door het uitbaten van een winstgevende activiteit, nl. haar webshop met sekspeeltjes, waarbij ze haar titel als psycholoog gebruikte om producten aan te prijzen. Tegen dit deel van de uitspraak verzet mevrouw Bollen zich niet. Anderzijds wordt ze wel degelijk veroordeeld voor het plaatsen van sexy foto’s en het zich publiekelijk en in verschillende vormen uitspreken over haar seksualiteit. Zo stelt de jury in beroep dat: “Dit beeld van het beroep van psycholoog wordt gevoed door het reclame maken van een pornofilm, het plaatsen van ‘kunstzinnige’ naaktfoto’s, burlesque show, een webshop met erotische artikelen en dergelijke meer, zonder enige uitdrukkelijke afstandname met het professioneel profiel, als psychologe. In die omstandigheden worden beroepsgenoten geschaad.” Het tuchtorgaan acht haar beroep als psycholoog en publieke profilering als vrouw die zich comfortabel voelt met haar seksualiteit duidelijk in strijd met de eerbaarheid van het beroep.
Dat de strijd tegen seksisme nog niet gestreden is, blijkt nu ook uit een recente uitspraak van het tuchtorgaan van de psychologencommissie. Psychologe en seksuologe Kaat Bollen wordt op de vingers getikt omdat zij haar seksualiteit publiekelijk beleeft. Dit zou een aantasting zijn van de eerbaarheid van het beroep psycholoog. Het tuchtorgaan rijdt zich echter vast in de samenleving van de eenentwintigste eeuw. De populariteit van de hashtag #istandwithkaat geeft dit duidelijk aan; het vonnis zelf is een blamage voor de eerbaarheid van de psychologen.
Het tuchtorgaan van de psychologencommissie bevestigde in beroep de veroordeling van Kaat Bollen voor de vermeende schending van de eerbaarheid van het beroep. Ongeveer een half jaar geleden had een mede-psycholoog een klacht neergelegd bij het tuchtorgaan naar aanleiding van een instagrampost van mevrouw Bollen in een pikante outfit. In haar vrije tijd presenteerde zij immers een burlesqueshow waarvoor ze zichzelf geheel in thema met korset en netkousen uitgedost had. Daarnaast promootte zij soms seksspeeltjes, regisseerde ze een pornafilm, i.e. vrouwvriendelijke porno, en spreekt ze zich regelmatig vrij over seksualiteit uit in de media. Bovendien verwijt het tuchtorgaan Bollen dat ze, door in beroep te gaan en “zich te etaleren in een overtuiging van haar gelijk”, andere psychologen “in hetzelfde bad sleurt”. Deze elementen volstonden om haar tot een waarschuwing te veroordelen omdat ze hiermee schade zou toebrengen aan het imago van het beroep psycholoog.
Het vrijzinnig humanisme veroordeelt iedere vorm van seksisme, ook wanneer deze zich presenteert in een vonnis van het tuchtorgaan van de psychologencommissie. Vele vrije beroepen hebben, net zoals de psychologen, een eigen tuchtorgaan en -reglement waarin het niet aantasten van de eerbaarheid van het beroep een vaak voorkomende stelregel is. Jurist Hendrik Vuye wijst in De Standaard op het problematisch karakter van dergelijke bepalingen. “Het is een catch-all die het mogelijk maakt om een moreel oordeel over iemand uit te spreken, dat dan doorgaat voor een deontologisch oordeel.” Hij pleit er daarom voor de bepaling te schrappen en tuchtprocedures voor te behouden voor echte beroepsfouten.
De term “eerbaarheid van het beroep” laat niettemin veel ruimte om rekening te houden met maatschappelijke evoluties. Dit weerhield het tuchtorgaan van de psychologen er echter niet van stil te staan in het België van de jaren ’50. Met deze uitspraak veroordeelt zij zo niet enkel mevrouw Bollen, maar ook iedere andere vrouw die zich comfortabel voelt met en publiekelijk uitspreekt over haar seksualiteit. Door haar gedrag te bestempelen als oneerbaar, tast het tuchtorgaan de maatschappelijke vooruitgang aan van vrouwen die op hun eigen voorwaarden hun plaats innemen in de publieke ruimte.
Institutionele drempels
De gedateerde uitspraak van het tuchtorgaan doet vragen rijzen over haar werking. De beslissing werd genomen door een jury bestaande uit twee mannen en twee vrouwen. Een gelijke man-vrouw verhouding in topposities is dan ook geen voldoende voorwaarde om seksisme weg te werken uit een organisatie. Dit proces wordt in het geval van het tuchtorgaan van de psychologen verder bemoeilijkt door hun weinig transparante manier van werken. Vonnissen, zoals ook dat van mevrouw Bollen, worden niet openbaar gemaakt. Daarnaast blijven slachtoffers die een klacht indienen tegen een psycholoog vaak in de kou staan. De psycholoog krijgt van het tuchtorgaan de mogelijkheid om zichzelf te verdedigen, maar het slachtoffer kan hiertegen geen weerwoord bieden. Het tuchtorgaan dient niet alleen de belangen van de cliënt, maar ook die van de korpsgeest van de psychologen. Dat laatste wordt in de zaak Bollen pijnlijk duidelijk.
In Nederland daarentegen leggen de tuchtcolleges voor psychologen de nadruk op de kwaliteitscontrole van de uitoefening van het beroep. Zo is één van de ontvankelijkheidsvoorwaarden voor het indienen van een klacht tegen een psycholoog dat de klager een belang moet hebben (art. 2.1.3.1 Reglement voor het Toezicht). Dit zou de klacht van Bollens mede-psycholoog reeds gekatapulteerd hebben. Als een klacht ingediend wordt zonder belang kan het tuchtcollege evenwel beslissen om deze in behandeling te nemen wanneer dit in het belang is van de psychologie of de psychologiebeoefening. Dit staat niet gelijk met een verwijzing naar de eerbaarheid van de beroepsgroep. Het privéleven van de psycholoog blijft buiten schot. Bovendien worden zowel de klager als de aangeklaagde in de procedure betrokken (art. 2.3.1.-2.3.9.). De uitspraken van de Nederlandse tuchtcolleges worden daarenboven geanonimiseerd gepubliceerd (art. 4.1.1). In tegenstelling tot in Nederland staat een Belgische psycholoog bloot aan het moreel oordeel van de korpsgeest. Dit is des te problematischer wanneer deze is blijven hangen in een ver verleden.
Twee maten, twee gewichten
De door anderen opgelegde regulering van het lichaam en de seksualiteit van vrouwen heeft geen plaats in onze huidige samenleving. Zo werd onlangs in Finland de kritiek op de decolleté van premier Sanna Marin door de maatschappij teruggefloten onder de hashtag #imwithsanna. Ook vandaag staan veel vrouwen en mannen achter mevrouw Bollen met de hashtag #istandwithkaat. Deze debatten worden gevoed door onderliggende genderstereotypering. Zo benadrukt Lotte De Schrijver, mede-psychologe en seksuologe, in De Standaard dat je als vrouw nog altijd zwaar wordt afgerekend als je meerdere rollen tegelijk vervult. Een sexy vrouw kan blijkbaar geen waardig psycholoog zijn. Naaktheid en vrouwelijkheid worden zo door het tuchtorgaan expliciet gelinkt aan minderwaardigheid.
De uitspraak van het tuchtorgaan weerkaatst niet fraai op het imago van de psycholoog. De discussie raakt immers aan de essentie van hun beroep, met name het aan de slag gaan met individuele uitingsvormen van mensen. De uitspraak van het tuchtorgaan overstijgt hierbij de relatie tussen mevrouw Bollen en de tuchtinstantie. Door haar gedrag als onwaardig voor de titel van psycholoog te bestempelen worden vrouwen die zich graag pikant kleden of open discussiëren over hun seksualiteit in hetzelfde bad gesleurd. Dit bemoeilijkt in het bijzonder de relatie tussen de psycholoog en de patiënt die omwille van problemen rond genderstereotypering bij haar te rade gaat.
Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers heeft reeds aangekondigd in gesprek te gaan met de psychologencommissie. Intussen bekijkt mevrouw Bollen samen met het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen of zij verdere stappen kan ondernemen. Haar moed en doorzettingsvermogen in deze procedure zijn bewonderenswaardig . Door zich “te etaleren in een overtuiging van haar gelijk” eist zij een plaats op in de publieke ruimte en geeft zij het signaal aan het tuchtorgaan dat ook vrouwen recht hebben op het uitdrukken van hun identiteit in de publieke sfeer.
Addendum: Recent gaf Ellen Bisschop, lid van het tuchtorgaan dat mevrouw Bollen veroordeelde, een reactie op de ontstane commotie aan de hand van een sexy foto van haarzelf en een interview met HLN. Hierin verklaart ze dat de pikante foto’s van Kaat Bollen niet de aanleiding waren van haar veroordeling. Ze mocht echter niet verder ingaan op de redenen waarom het tuchtorgaan dan wel een waarschuwing heeft gegeven. Hierop zegt ze dat “Algemeen gesteld [het gaat] over een houding, een profilering, een waardigheid als psycholoog en de titel als psycholoog”. Enerzijds vormt de foto van mevrouw Bisschop een signaal dat deze profilering op zich niet de eerbaarheid van het beroep zou aantasten. Anderzijds, door het gebrek aan transparantie over de redenen van haar veroordeling pleit zij het tuchtorgaan hiermee niet vrij. In de publieke opinie heerst nog steeds de indruk dat Bollens pikante foto’s, haar openheid over seksualiteit, haar betrokkenheid bij een pornafilm en de commercialisering van seksspeeltjes in de hoedanigheid van psycholoog aan de basis liggen van haar veroordeling. Nochtans zijn geen van deze elementen moreel verwerpelijke uitspattingen die slecht zouden reflecteren op de eerbaarheid van haar karakter en daarbij haar beroep. De achterhaalde en ondoorzichtige werkwijze van het tuchtorgaan is mee verantwoordelijke voor de ontploffing van de zaak in de media. Ook nu verhindert het een helder inzicht in wat soort gedrag een afbreuk doet aan de eerbaarheid van een psycholoog. Mevrouw Bisschop haar verklaring neemt niet weg dat het tuchtorgaan een moreel oordeel velt over het gedrag van mevrouw Bollen en hoe vrouwen zich in de publieke ruimte horen te gedragen.
Wouter Goemaere
Beleidsmedewerker studiedienst
Bronnen:
Art. 2 Deontologische Code voor het notariaat.
Art. 236 Code deontologie voor advocaten.
Hoe ‘sexy’ mag een psycholoog zijn? De Standaard.
Lid tuchtraad psychologen deelt zelf gewaagde foto na hetze rond Kaat Bollen. HLN.
