Nieuws

Over gisteren, vandaag en morgen

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg10 nr2

Sinds haar oprichting in 1971 kende UVV vzw negen voorzitters. We betreuren wijlen Lucien De Coninck, verkozen in 1971, wijlen Robert Dille, in 1974, en wijlen Walter Matthijs, in 1981. Daarna kwamen Leo Ponteur, aangetreden in 1986, Luc Devuyst, in 1991, Michel Magits, in 1997, Sonja Eggerickx, in 2006, en Sylvain Peeters, in 2012. De huidige voorzitter, Freddy Mortier, werd in 2018 verkozen. Aan die zes stellen we drie vragen: Wat betekent vrijzinnig humanisme voor jou? Wat is de belangrijkste verwezenlijking van vijftig jaar UVV vzw? Wat is de grootste uitdaging voor de toekomst?

Philipp Kocks

Wat betekent vrijzinnig humanisme voor jou?

Leo Ponteur: Het komt erop aan hier en nu met elkaar te leven, vreedzaam en verdraagzaam, zodat ook anderen vrij en gelijk hun identiteit maximaal kunnen beleven. Vrijzinnig humanisme betekent dat onze menselijkheid door twee innerlijke krachten wordt gestuwd. Er bruist vooreerst het gevoel om samen met de ander te ervaren, lief te hebben, te lachen, zich bewust te zijn van het bestaan. Maar evenzeer wil onze rebelse, geestelijke kracht zich uitleven om meerwaarde te scheppen, om zich waar te maken en te bevestigen in het volle leven.

Luc Devuyst: Vrijzinnig humanisme is een filosofie van de ontvoogding van de mens. Het humanistische deel is eraan toegevoegd na de Tweede Wereldoorlog en is een reactie op de principes van het nazisme. Jaap Kruithof was een van de eersten om te pleiten voor een ruimer perspectief. Hij verwierp het idee dat de mens centraal staat. We moeten meer denken vanuit het principe dat het ‘leven’ centraal staat. De mens is een levend wezen maar ook alles rondom hem leeft. Dat zorgt er automatisch voor dat we ons dienen te bekommeren om het milieu. Ik denk dat Jaap het bij het rechte eind had.

Michel Magits: Vrijzinnig humanisme is in mijn overtuiging niet alleen een levensbeschouwing, maar ook een levenshouding die streeft naar een humane samenleving, waarin vrijheid, gelijkheid en verbondenheid de basis vormen. Ieder individu bepaalt zelf aan de hand van kritisch onderzoek en rationele argumenten hoe hij inhoud, vorm en betekenis aan zijn leven geeft. Dat zelfbeschikkingsrecht wordt beperkt door dezelfde rechten van onze medemens, wiens gelijkwaardige vrijheid niet mag worden geschaad. Dat heeft tot gevolg dat we in de omgang met elkaar begrip moeten hebben voor ieders mening en steeds moeten proberen om empathisch en via dialoog tot een consensus te komen.

Sonja Eggerickx: Een humanist is iemand die voor alles openstaat, alles wil onderzoeken en niet zomaar alles wil aanvaarden en geloven. Tegelijk wil hij streven naar een zo rationeel mogelijke aanvaarding van wetenschappelijk onderbouwde theorieën, ook al kunnen wij die als individu niet helemaal of helemaal niet begrijpen. Vrijzinnig humanisme is een manier van leven. Het is belangrijk om te beseffen dat men als mens in een maatschappij leeft en zich dus moet inzetten om die samenleving leefbaar te maken voor iedereen.

Sylvain Peeters: Decennialang hebben vrijzinnigen zich gebogen over de vraag wat nu precies vrijzinnig humanisme is. Dat resulteerde in een zeer genuanceerde omschrijving die alle aspecten omvat van het bewegen van de mens in het universum. Dat werd ook netjes opgenomen in de fundamenten van de georganiseerde vrijzinnigheid (de statuten van UVV vzw). Hecht ik aan al die aspecten evenveel belang, of spreken die me in even grote mate aan? Natuurlijk niet. En dat is bij iedereen zo. Dat maakt ook precies de rijkdom uit van die vrijzinnige gemeenschap. Eenheid in verscheidenheid. De omschrijving opgenomen in de statuten vormt voor mij het richtsnoer, het moreel kompas.

Freddy Mortier: Het vrijzinnig humanisme is een levensbeschouwing die een filosofisch naturalisme huldigt als het aankomt op verklaringen voor mens en wereld. Aangezien alleen de wereld van de ervaringen bestaat, verwerpt een vrijzinnig humanist het bestaan van transcendente wezens. De grenzen van het menselijk inzicht en zijn beste verlengstukken, de wetenschappen, zijn ook de grenzen van het kenbare. Voor een vrijzinnig humanist moeten waarden en normen ook vanuit een naturalistische insteek worden gerechtvaardigd. Zij mogen niet zomaar worden aanvaard, maar moeten op grond van redelijk inzicht kunnen worden aanvaard. De functionaliteit van de gedragsregels voor het sociale samenleven, voor de realisatie van het goede leven, voor persoonlijk en collectief welzijn, voor individuele en maatschappelijke ontwikkeling, voor het behoud van de planeet en de co-existentie met andere diersoorten, voor de huidige en toekomstige generaties, is de toetssteen van de moraal.

Wat is voor jou de belangrijkste verwezenlijking van vijftig jaar UVV vzw?

Leo Ponteur: In de afgelopen vijftig jaar is UVV een onvermoeibare schildpad geweest. Door traag vooruit te gaan, heeft ze stap voor stap de volwaardige wettelijke erkenning van onze levensbeschouwing afgedwongen. Dat ging langzaam omdat ook het anarchistische en rebelse karakter van de vrijzinnige organisaties geleidelijk meer oog en aandacht diende te krijgen voor het gemeenschappelijk belang en om samen de publieke opinie te bewerken. Bijwijlen getuigden algemene vergaderingen, raden van bestuur en staten-generaal van heftig verschil van mening. Het leidde uiteindelijk tot een gezamenlijke aanpak om het eigen vrijzinnig humanistische model van morele hulp te ontwikkelen, bekend te maken en te organiseren met consulenten, centra en begeleidingsgroepen.

Luc Devuyst: De Grondwet heeft de vrijzinnig humanistische niet-confessionele levensbeschouwing erkend op gelijke voet met de confessionele levensbeschouwing. Het was in 1993 dat er daartoe een bijkomende paragraaf in de Grondwet kwam. Willy Claes beloofde ons dat als de Socialistische Partij mee in de regering zou zitten, de erkenning van de vrijzinnig humanistische levensbeschouwing op de agenda zou staan. Tijdens de cruciale parlementaire debatten over de erkenning konden we rekenen op een positief contact met de verslaggever in de Senaat, Maxime Stroobant. Van groot belang is ook de rol van voormalig minister van Buitenlandse Zaken Erik Derycke. In een directe confrontatie met de Duitse bondskanselier Helmut Kohl op een Europese Raad in 1997 dwong hij af dat de Europese verdragsteksten niet alleen de status van kerken erkennen, maar ook die van niet-confessionele organisaties. We hadden dat dossier goed voorbereid, maar het is helemaal de verdienste van Erik Derycke dat hij dat heeft klaargespeeld.

Michel Magits: De grootste verwezenlijking is volgens mij het (nog) bestaan van UVV. De vrijzinnig humanisten zijn bij uitstek individualisten die op basis van vrij onderzoek een gefundeerde mening vormen. Ze zijn ook allen als vrijwilligers actief in diverse deelgebieden van onze samenleving en bouwen daar een serieuze kennis van dat terrein op. Daardoor hebben ze meestal uiteenlopende meningen over de doelstellingen en strategieën voor UVV. Dat UVV vijftig jaar uitstekend werk verricht, ondanks – of misschien dankzij – de felle discussies, bewijst dat vrijzinnig humanisten zelfs in moeilijke omstandigheden steeds een compromis vinden en het algemeen belang laten primeren. Dat uit zich vooral in de uitbouw van onze levensbeschouwing op basis van de wet van 21 juni 2002.

Sonja Eggerickx: Het vrijzinnig humanisme woog en weegt nog steeds mee op de besluitvorming rond een groot aantal ethische thema’s zoals abortus en euthanasie, het aanvaarden van homohuwelijken, het adopteren van kinderen door ‘niet-traditionele’ ouders, enzovoort. Het is ook belangrijk dat wij als levensbeschouwing werden erkend, en dat werd erkend dat ook wij behoefte kunnen hebben aan bepaalde rituelen. Daar kan ruimte en tijd voor vrijgemaakt worden door middel van onze huizenvandeMens die we in de loop der jaren in het Nederlandstalige deel van België hebben kunnen openen.

Sylvain Peeters: De inspanningen die de vrijzinnige gemeenschap leverde op het scharnierpunt van twee eeuwen, de wende van het millennium, resulteerde in (onvolkomen) wetgeving die een echte emancipatiegolf in gang zette. Helaas heeft dat nog steeds niet tot ontzuiling geleid, integendeel, maar die golf kan men niet ombuigen. De werking van de georganiseerde vrijzinnigheid gaat dus veel breder dan de morele dienstverlening. Ze zet ook bakens uit die precies die dienstverlening minder prangend maakt.

Freddy Mortier: Voor mij is de belangrijkste verwezenlijking ongetwijfeld de uitbouw van de morele dienstverlening via de huizenvandeMens en de categoriale dienstverlening.

Wat is volgens jou de grootste uitdaging voor de toekomst?

Leo Ponteur: De toekomst lacht het vrijzinnig humanisme toe als we ze zelf sturen op eigen bakens. UVV moet in haar koers volharden om mensen geestelijk vrij te maken en te houden, en moet samen met de vrijwilligers, het personeel en de lidorganisaties de gemeenschappelijke stroom van energie blijven opwekken om haar drie basisdoelstellingen te realiseren. Het geeft de leidraad om betekenisvol te blijven voor de medemens. De focus moet liggen op het bereiken van de brede lagen van de Vlaamse bevolking. Die kampt met tal van nieuwe problemen: armoede, racistische oprispingen, vereenzaming zowel moreel als sociaal. We ondergaan te passief het voortdurend ondergraven van de seculiere en pluralistische verworvenheden van onze samenleving via de instroom van populisten en dogmatische gelovigen. Te weinig vrijzinnigen staan op om antwoord te geven door woord en daad.

Luc Devuyst: We moeten emanciperen, maar dat wil ook zeggen dat we inzicht moeten bieden in het evenwicht tussen rechten en plichten. Ik heb de indruk dat wij ons momenteel te politiek correct gedragen en te weinig de nadruk durven te leggen op de verantwoordelijkheden van de mens. Maar zonder verantwoordelijkheidszin en solidair plichtsbewustzijn zakken ook de rechten snel in elkaar. Een dubbeltje heeft twee kanten, wij zijn momenteel te veel aan één kant bezig.

Michel Magits: De gelijke financiering van de levensbeschouwingen blijft uiteraard een belangrijk strijdpunt. Daarbij moeten we ook nadenken over hoe we moeten reageren op mogelijke voorstellen van een andere financieringswijze of zelfs over een mogelijke afschaffing van de financiering. De scheiding van levensbeschouwing en staat, en de gelijke behandeling van de levensbeschouwingen blijven bijgevolg belangrijke actiepunten. Bovendien moet UVV zich blijven inzetten om, zeker in deze gepolariseerde wereld, de democratie, de emancipatie van de achtergebleven bevolkingsgroepen, de mensenrechten en de solidariteit te verdedigen.

Sonja Eggerickx: De grootste uitdaging is vast en zeker het bestendigen van wat we verwezenlijkt hebben, maar ook het verder verspreiden van ons ‘gedachtegoed’, niet alleen in België maar in de hele wereld. We moeten oplossingen zoeken voor de problemen van vandaag en morgen. Daarbij moeten we ons losmaken van ons geschreven blad en in actie komen.

Sylvain Peeters: Het inzicht dat de ontwikkeling van het menselijk lichaam, in alle facetten, trager verloopt dan gedacht, enerzijds, en de wedloop naar meer en vooral sneller, anderzijds, zijn uitdagingen van formaat. Misschien dreigt de maatschappij daaraan ten onder te gaan, zeker omdat sneller door wie daar (egoïstisch) baat bij heeft ook als een latente cultus wordt gepropageerd. Leerprocessen hebben nu eenmaal tijd nodig, en die kan je niet comprimeren. Volwassen is men later dan gedacht en de elektronische component is daar zeker niet vreemd aan.

Freddy Mortier: De grootste uitdaging zal erin bestaan dat we als organisatie niet irrelevant worden op een ogenblik dat hetgeen waarvoor we staan nog relevanter zal worden. We moeten iets kunnen betekenen voor de co-existentie in een omgeving waar geloofsconflicten weer prangender zullen worden. Als het vrijzinnig humanisme te zelfgericht blijft, zal het maar weinig betekenen op het ogenblik dat zijn zin pas goed op het voorplan kan komen.