Wereldlichtjesdag
Troost en verbinding
Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg10 nr4. Lees hier meer artikels over ‘erfgoed’.
Het Suikerfeest behoort toe aan de moslims, het Loofhuttenfeest aan de joden, en Pasen is belangrijk voor de christenen: sommige rituelen en feesten zijn onlosmakelijk met bepaalde godsdiensten verbonden. Wereldlichtjesdag daarentegen is van niemand en van iedereen.
Lieve Goemaere
Een eenvoudig ritueel
Wereldlichtjesdag, het branden van een kaarsje op de tweede zondag van december om overleden kinderen te herdenken, ontstond in 1997 in de Verenigde Staten. Het initiatief waaide over naar Europa, en ook op steeds meer locaties in Vlaanderen kan je deelnemen. Heel wat huizenvandeMens zetten hiervoor hun deuren open.
Iedereen kan meedoen, alleen of in groep, en iedereen kan ook een eigen versie organiseren, al dan niet met lokale partners. Een kaarsje aansteken is een heel eenvoudig ritueel, iets dat natuurlijk aanvoelt en dat geen privilege is van de ene of andere godsdienst. Dat kaarsje of lichtje is het centrale element op Wereldlichtjesdag. Hoe je alles verder aanpakt, beslis je zelf. Er is geen verplicht te volgen stappenplan of patroon, en dat is net het mooie en het krachtige: de inhoud en de verbondenheid primeren.
Verdriet mag er gewoon zijn
Verbondenheid tussen al die mensen die een kind missen – of dat overlijden nu lang geleden of recent is, hoe oud het kind ook is geworden, en of het nu je zoon, je kleindochter, je broer of buurmeisje is. Wie je bent en met welke overtuiging je in het leven staat, speelt helemaal geen rol. Het kind dat wordt gemist, staat centraal, alsook het verdriet dat er gewoon mag zijn.
Dat er gekozen wordt voor 19 uur plaatselijke tijd, maakt dat er gedurende 24 uur in elke tijdzone een golf van licht wordt gecreëerd om al die kinderen te herdenken. Mooi dat het lokale op die manier wordt overstegen, en dat de solidariteit geen grenzen lijkt te kennen. De bedoeling van Wereldlichtjesdag is namelijk om steun en troost bij elkaar te vinden, zelfs al ken je elkaar niet.
Natuurlijk zijn er psychologen, vrijzinnig humanistische consulenten en rouwtherapeuten, maar het verdriet van een mens kan toch ook door een medemens worden opgevangen? Professionele hulpverlening moet er zijn, maar als samenleving zouden we gebaat zijn bij wat minder krampachtigheid rond de dood. Wereldlichtjesdag is een poging hiertoe. Een kind verliezen is ontwrichtend. Daarna uit de weg gegaan worden en alleen staan met je verdriet, zou niet mogen. Op momenten als Wereldlichtjesdag wordt een troostende verbinding gecreëerd. Rouw verliest zijn klinische ondertoon, en wordt aan de gemeenschap teruggegeven. (lees verder onder de foto)
Al vijftig jaar geleden
Sommige huizenvandeMens nodigden al een koor uit, experimenteerden met klankschalen, hielden hun bijeenkomst in een ontwijde kerk, op een begraafplaats, kozen voor yarn bombing of ‘wildbreien’ … Niet dat Wereldlichtjesdag exclusief aan de huizenvandeMens toebehoort. Integendeel, iedereen mag een nieuw initiatief uit de grond stampen, en met hoe meer organisaties je samenwerkt, hoe groter je bereik is.
De voorbije jaren stond ook het huisvandeMens Ieper telkens paraat op Wereldlichtjesdag. Die eerste editie wisten we niet goed wat te verwachten. Zal er volk komen? Hoeveel volk? Is ons voorziene halfuurtje niet te kort – gaan mensen daarvoor wel de verplaatsing maken? Is onze aanpak de juiste? Al snel bleken onze bezorgdheden overbodig. Er daagden heel wat mensen op, die ons op het hart drukten: “Dit doet ons zo’n deugd. Wij vinden dit zo belangrijk.” We waren helemaal ontroerd, een beetje van de kaart zelfs, toen een oude man met tranen in de ogen vroeg: “Mag ik hier ook zijn? Het is wel al vijftig jaar geleden dat mijn dochtertje overleed.” Met die ene vraag bewees hij de noodzaak van de bijeenkomst.
Een intense stilte
We verzamelen met zijn allen in de tuin rond het knetterende vuur. Wanneer de klokken van de kerktoren wat verderop 19 uur slaan, luisteren we naar een eerste lied, zorgvuldig uitgekozen door een groepje muzikanten dat ons al jarenlang bijstaat. Vervolgens wordt een tekst voorgelezen, en daarna steekt iedereen het kaarsje aan dat men bij aankomst kreeg. De kaarsjes worden vaak rond de vuurschaal gezet, of op een ander plekje in de tuin, al dan niet gegroepeerd.
En dan die stilte. Die stilte die de haren op je arm doet rechtkomen. Moeilijk om daar woorden voor te vinden. Het is een stilte die bijzonder intens aanvoelt en die erg aanwezig is. Vervolgens speelt de band nog enkele liedjes. Iedereen staat bij het vuur, luistert, mijmert, huilt, neemt elkaar vast, keert binnen in zichzelf, kijkt naar de kaarsjes, tot er opeens spontaan beweging in de groep komt, alsof de ban wordt verbroken. We bieden soep aan achteraf, en sommige aanwezigen blijven napraten, maar de meeste mensen haasten zich naar huis. Wereldlichtjesdag vergt veel van een persoon. (lees verder onder de foto)
Ontstaan vanuit een concrete nood
Vorig jaar dienden we een coronaveilige online editie te voorzien, die we op onze traditionele aanpak baseerden. We namen een filmpje op met onze vertrouwde muzikanten, maakten vuur in onze schaal, en brandden zelf wat kaarsjes. De reacties waren overweldigend. Veel mensen postten een foto van hun eigen kaarsje, vaak met de naam erbij van het kind dat wordt gemist. We hadden niet gedacht dat ook de digitale aanpak zoveel mensen zou aanspreken. Dat doet ons nadenken over de editie van dit jaar, op 12 december 2021. We gaan er alles aan doen om mensen opnieuw lijfelijk, in veilige omstandigheden, samen te brengen, maar hoe kunnen we ook verbinding creëren met diegenen voor wie ter plekke aanwezig zijn niet vanzelfsprekend is? Goede ideeën zijn altijd welkom.
Als huizenvandeMens verzorgen wij al langer geboorte-, huwelijks-, afscheids- en herdenkingsplechtigheden. Wereldlichtjesdag kwam erbij, en we vroegen ons af: is dat nu een plechtigheid of een evenement? Tot we tot de conclusie kwamen: what’s in a name? Het doet er niet toe. Wereldlichtjesdag is wat het is. Het is een vrij recent ritueel, ontstaan vanuit de concrete nood van mensen die een kind verloren. Het wordt ingevuld door wie het wil, op de manier zoals die persoon het wil.
Wereldlichtjesdag is niet in een hokje te duwen, maar is hedendaags en flexibel.
Wereldlichtjesdag is een blijver.
Wereldlichtjesdag is van niemand en van iedereen.
Meer weten?
• Over Wereldlichtjesdag: klik hier.
• Over afscheid, rouw en herdenken: lees hier meer.
• Wat te denken over de dood? Lees het dossier in deMens.nu Magazine jg8 nr4.
