fbpx
deMens.nu

Isala Van Diest, eerste vrouwelijke arts in België

© Foto: wikicommons

Isala Van Diest (1842 – 1916) – het verhaal van een niet aflatende strijd

Dr. A. Vannieuwenburg

 

Op de startpagina van Google was enkele dagen geleden een Google Doodle te vinden die, bij doorklikken, verwees naar Isala Van Diest. Zij overleed op 6 februari 1916 in Knokke. Isala Van Diest was niet enkel een gereputeerd arts, een sociaal geëngageerde dame en een feministe “pur sang”, zij was ook een volhardende vrouw die er uiteindelijk, in weerwil van alle onbegrip en tegenkanting, in slaagde haar diploma van dokter te behalen. Zij was de eerste vrouw die arts werd in België.

Geboren tin Leuven

In 1842 wordt Isala van Diest geboren in Leuven. Haar vader is een bemiddeld arts, haar moeder is actief binnen diverse (feministische) organisaties. De 7 kinderen binnen dit gezin worden ruimdenkend en gelijkwaardig opgevoed. Haar vader Pierre Joseph Van Diest en haar moeder Elisabeth Génie zijn ook maatschappelijk geëngageerd. Reizen hoort erbij en zij komt, via haar moeder, o.a. in aanraking met het gedachtengoed van Engelse progressieve kringen.

Het onderwijs voor meisjes in die tijd mag best als “voor verbetering vatbaar worden beschouwd”. Meisjes uit de burgerij worden opgeleid tot “voorbeeldige” echtgenotes en worden dus verondersteld zich te bekwamen in converseren, schilderen en andere “nuttige” sociale vaardigheden. Wie geluk heeft kan na het lager middelbaar onderwijs verder les volgen in een pensionaat of naar een normaalschool gaan. Voor kinderen uit de arbeidersklasse is er de fabriek of een dienstbetrekking.

 

Vous voulez soigner les malades ?

C’est très généreux, Mademoiselle !  Soyez infirmière !

Aangetrokken en geïnspireerd door het sociale engagement en het beroep van haar vader, die een eigen praktijk heeft, beslist ze geneeskunde te studeren. Isala Van Diest moet echter noodgedwongen uitwijken naar Zwitserland om er een volledige middelbare schoolopleiding te volgen. Een hoger middelbare opleiding Latijn-Grieks is immers een conditio sine qua non. Die is op dat ogenblik in België nog niet mogelijk voor meisjes.

In 1873 volgt een poging tot inschrijving aan de universiteit van Leuven. Probleem: Leuven (en de andere universiteiten) laat geen vrouwen toe, zelfs niet met een volwaardige middelbare schoolopleiding. Het verhaal wil dat het verzet niet zozeer vanuit het Leuvense professorenkorps kwam, dan wel van de rector, Monseigneur A. Namèche. Een compromis wordt uitgewerkt: Van Diest kan de lessen fysiologie en verloskunde volgen en nadien eventueel aan de slag gaan als vroedvrouw. Zij weigert.

Isala Van Diest richt haar blik nu noodgedwongen opnieuw naar Zwitserland waar de universiteit haar wel die kans biedt. Vooraleer deze studies aan te vatten volgt echter nog een tussenstap in Duitsland waar zij zich bekwaamt in haar kennis van het Duits, het Latijn en de wiskunde.

In 1874 begint Isala Van Diest vervolgens aan haar opleiding natuurwetenschappen aan de universiteit van Bern. Na deze studie en een proefschrift volgt een doktersopleiding die zij in 1879 met goed gevolg afsluit. Haar proefschrift behandelt de hygiëne in de gevangenissen. Isala is nu in België de eerste vrouw met een artsendiploma. Tegelijk is zij ook de eerste vrouw met een universitair diploma.

Het duurt immers nog tot 1880 vooraleer in België vrouwen tot een universiteit worden toegelaten: de vrijzinnige Université Libre de Bruxelles (ULB) opent als eerste de deuren voor drie vrouwen voor de cursussen natuurwetenschappen en farmacie. Even later zetten ook Luik en Gent de opleidingen open voor studentes. De katholieke Leuvense universiteit wacht tot 1920.

Terug in België moet ze vaststellen dat zij, ondanks haar diploma, nog niet aan de slag kan als arts. Een tewerkstelling in het buitenland is de tussenoplossing. Zij vertrekt naar Engeland waar zij in het New Hospital for Women, in 1880, aan de slag kan.

In 1882 komt zij terug naar België en zij volgt er, omdat haar diploma niet wordt erkend, bijkomende cursussen aan de Université Libre de Bruxelles. Dit wordt gevolgd door het afleggen van een aantal extra examens. Ten slotte studeert Isala Van Diest af als dokter in de geneeskunde, chirurgie en verloskunde.

In 1884, verkrijgt zij, via een Koninklijk Besluit eindelijk de toestemming om als arts te werken. Dit besluit wordt op 27 november gepubliceerd in “Le moniteur Belge” en heeft als hoofding “Médecins étragers – Dispense – Application de l’article 42 de la loi du 20 mai 1876″ en stelt dat Isala Van Diest gemachtigd wordt “… à exercer en Belgique les trois branches de l’art de guérir” maar ook dat “ Cette autorisation est révocable.”

Het is wachten tot de Wet van 10 april 1890 op de toekenning van de academische graden die vrouwen eindelijk toegang geeft tot de opleiding en het beroep van bv. arts of apotheker.

Sociaal bewogen en strijdend feministe

In 1881 is zij actief bij “Le Refuge” in Elsene, een toevluchtsoord (opgericht door protestantse vrouwen) voor prostituees en is zij ook lid van de “Société de moralité publique” (een pluralistische organisatie) die vrouwen helpen wil om prostitutie te verlaten en steun nodig hebben. Zij verzorgt er de vrouwen. Haar engagement zal ruim twee decennia duren. Zij ageert ook tegen de internationale vrouwenhandel.

Niet zonder reden wordt zij in één adem vernoemd met de eerste vrouwelijke doctor in de rechten; Marie Popelin, die op haar 37ste (in 1883) aan haar studie rechten aan de Université Libre de Bruxelles begon. In 1892 richt ze, samen met Isala van Diest en advocaat Louis Franck, de Belgische Liga voor Vrouwenrechten op. We vinden haar dan ook terug binnen verenigingen voor gelijke rechten van vrouwen, waarvan zij een actief lid is.

Net als Isala zal trouwens ook Marie Popelin ervaren dat het mannenbastion de regels vastlegt. Toegang tot de balie wordt haar geweigerd. Het arrest van het Hof van beroep van 1888 is verhelderend: “(…) Attendu que la nature particulière de la femme, la faiblesse relative de sa constitution, la réserve inhérente à son sexe, la protection qui lui est nécessaire, sa mission spéciale dans l’humanité, les exigences et les sujétions de la maternité, l’éducation qu’elle doit à ses enfants, la direction du ménage et du foyer domestique confiée à ses soins la placent dans des conditions peu conciliables avec les devoirs de la profession d’avocat et ne lui donnent ni les loisirs, ni la force, ni les aptitudes nécessaires aux luttes et aux fatigues du barreau (…).”

Het arrest maakt ook voorts ook duidelijk dat de men van oordeel was dat vrouwen best aan de haard bleven: “Je pense, en un mot, que ces fonctions publiques : élire des représentants, discuter les lois, gouverner l’Etat, administrer la justice, doivent revenir exclusivement aux hommes, pace que la vie qui convient en général aux femmes n’est pas la vie publique, mais la vie privée, la vie intérieure, et que leur vraie place n’est pas au forum, mais au foyer domestique. (Cour d’appel de Bruxelles. Première chambre. — Présidence de M. lamar, premier président. 12 décembre 1888.)”

Rest haar een functie binnen een advocatenkantoor, zonder echter te kunnen pleiten. De zus van Marie Popelin, Louise, zal als eerste Belgische vrouw het diploma van apothekeres behalen.

Isala Van Diest start in 1886 haar praktijk in Brussel. De Belgen lijken nog niet echt rijp voor het idee bij een vrouwelijke arts terecht te kunnen en het duurt nog een poos vooraleer zij aanvaard wordt.

Het is via haar activiteiten dat zij ook in contact komt met barones Mimi Rogala de Bieberstein. In 1902 is een oogprobleem zo ver gevorderd dat zij haar activiteiten als arts moet stopzetten.  Ze geeft daarop ook haar bestuursmandaten op en verhuist, samen met barones de Bieberstein, naar Knokke. Op 6 februari 1916 overlijdt Isala Van Diest.

Herinnering?

In 2018 wordt in Brussel een straat naar haar vernoemd. Op de nieuwe Hertogensite in het centrum van Leuven worden 7 van de 11 straten vernoemd naar vrouwen uit de zorgsector.

In 2011 werden muntstukken van twee euro geslagen om Isala Van Diest en Marie Popelin te eren, naar aanleiding van de honderdste verjaardag van de eerste vrouwendag in België.

In 2020 wordt ook een onderzoeksgroep van de Universiteit van Antwerpen, die baanbrekend onderzoek verricht naar het vaginaal microbioom, vernoemd naar Isala Van Diest.

Isala Van Diest, net als vele anderen die zich hebben ingezet voor gelijkberechtiging, emancipatie en sociale vooruitgang, verdient dit zeker. Waarom dus niet meer straten, pleinen, vergaderzalen of ziekenhuizen naar haar vernoemen?

Misschien iets waar over nagedacht worden moet.

Wie meer weten wil over deze vrouwen kan o.a. terecht bij “Isala Van Diest, eerste vrouwelijke arts” op website Rosa vzw. Men kan ook terecht op de site van de Belgische Senaat.