Nieuws

Over veilige en onveilige hechting

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg11 nr2. Lees hier meer artikels over ‘angst’.

De liefde. Ze beroert ons, ze vervoert ons, we zijn eraan verslingerd, en we hebben er zoveel voor over. Tegelijk maakt de liefde ons bang. Bang om gekwetst te worden, bang om niet gezien te worden. Rika Ponnet, relatiedeskundige en zaakvoerder van relatiebemiddelingsbureau Duet, weet er alles van. In haar praktijk ontmoet ze dagelijks mensen die willen liefhebben, maar ook bang zijn om graag te zien of graag gezien te worden. Een gesprek over liefde, hechting en relaties.

Nele Deblauwe

Niet graag gezien worden of bang zijn om afgewezen te worden, is dat onze oerangst?

Rika Ponnet: Absoluut. Wanneer we geboren worden, zijn we heel fragiel en afhankelijk van anderen voor het invullen van onze noodzakelijke behoeften. Van meet af aan zijn we geprogrammeerd om ons met anderen te verbinden om te kunnen overleven. Dat overlevingsmechanisme heeft de mens gemaakt tot de sterke soort die hij is, maar het kan evengoed voor heel wat problemen zorgen.

Onze eerste liefdesband is die met onze ouders. Daarna zie je bij pubers dat de groep heel belangrijk wordt, vriendschappen staan voorop. Het kind maakt zich los van de bevestiging, betrokkenheid, liefde en aandacht van de ouders, want het wil óók van betekenis zijn voor de groep. Van je ouders vind je het logisch dat ze je graag zien, maar je bent pas écht iemand als je geaccepteerd wordt door mensen met wie je geen bloedband hebt. Dat is de grote zoektocht van de adolescent. Vandaar dat het zo pijnlijk is als je door de groep afgewezen of niet geaccepteerd wordt. Je kan dat bijna gelijkstellen aan doodsangst.

We hebben te lang onderschat wat uitsluiting of pesten met mensen doet, dat maakt diepe wonden. Ik denk dat dat een van de meest traumatische ervaringen is. Gezien worden en erbij horen zijn diepe primaire noden van mensen. Wanneer dat niet gebeurt, dan schiet ons overlevingsmechanisme, ons hechtingssysteem, in actie.

Hoe werkt dat hechtingssysteem?

Ponnet: We hebben allemaal basisstrategieën, gebouwd op ervaringen uit onze eerste drie levensjaren, wanneer het over intimiteit gaat. Niemand van ons is bij perfecte ouders grootgebracht. Bij iedereen spelen onzekerheden, aspecten van bindings- of verlatingsangst, een rol in het leven. Pas wanneer de hechting in die eerste jaren écht niet goed was – wanneer ouders niet beschikbaar waren, té dominant waren, of net heel onvoorspelbaar – zorgt dat voor een overlevingsstrategie waardoor kinderen een vermijdende of angstige hechtingsstijl ontwikkelen.

Dat systeem werkt door in onze intieme relaties op volwassen leeftijd. Als je een onveilige hechtingsstijl hebt, dan komt de ander bij je binnen via een poort van wantrouwen, zoals kinder- en jeugdpsychiater Peter Adriaenssens het zo mooi verwoordt. Dan moet die over een muurtje raken, daar waar dat bij mensen met een veilige hechtingsstijl veel minder het geval is.

Je trekt dus best het lotje van de veilig gehechte?

Ponnet: Met wie je je verbindt, zal uiteindelijk doorslaggevend zijn voor het al dan niet slagen van de relatie. Als je vrij angstig of eerder vermijdend bent, en je bent samen met iemand die zich stabiliserend gedraagt of die je een veilig gevoel geeft, dan zorgt dat op termijn voor een veilige relatie.

Dat betekent niet dat mensen met een eerder angstige of vermijdende hechtingsstijl alleen maar op zoek moeten naar veilig gehechte partners. Dé sleutel voor een goede relatie is de bereidheid om naar het eigen gedrag te kijken. Wat gebeurt er tijdens een ruzie? Gaat een van de partners zich hysterisch gedragen? Trekt iemand zich terug en voelt de ander zich in de steek gelaten? Als partners met elkaar kunnen bespreken wat dat met hen doet, als ze bereid zijn daar op een volwassen manier over te reflecteren, dan kan men zich in principe met om het even wie verbinden.

Wat triggert angst in een relatie?

Ponnet: Heel simpel, een teveel of een tekort aan relatie. De een ervaart een teveel, voelt zich verstikt en zet een stap achteruit. De ander klampt aan, want die voelt een tekort. Zo ontstaat vaak een noodlottige dans.

Hoe verklaar je dat, dat teveel of tekort?

Ponnet: Een tekort is het afwezig zijn. Ik hoor heel vaak dat mensen fysiek wel aanwezig zijn in hun relatie, maar tegelijk heel afwezig zijn, omdat ze bijvoorbeeld elke avond aan hun scherm gekluisterd zitten. Een teveel kan zich uiten in opmerkingen als: “Het is alweer een week geleden dat we seks hebben gehad.” Of als: “Jij ziet mij waarschijnlijk niet meer graag.” De een voelt een tekort, bevraagt dat op een negatieve manier, waarop de ander zich onder druk gezet voelt, het ervaart als een teveel, en afstand creëert.

Er zijn meer singles dan ooit, alsof we collectief bang geworden zijn van relaties. Moeten we ons idee van dé liefde bijstellen?

Ponnet: We moeten twee zaken duidelijk onderscheiden: liefde en relaties. Liefde maakt deel uit van een relatie, maar zeker niet altijd, en al helemaal niet van wat wij traditioneel als een huwelijk beschouwen.

Je kan onze maatschappij, waarin veel singles leven, niet vergelijken met vroeger. Het gezin was toen de hoeksteen waarrond alles draaide. Mensen trouwden om kinderen te krijgen. Een man koos een goede huisvrouw, een vrouw pikte er een schijnbaar verantwoordelijke vader uit. Vandaag vergeten we hoe belangrijk die motieven waren. De manier waarop wij nu naar liefde kijken en de verwachtingen die we nu van relaties hebben, zijn totaal anders dan toen.

Wat is er veranderd?

Ponnet: Koppels bleven vroeger samen omdat scheiden taboe was. Wie scheidde werd een paria, uitgesloten van het maatschappelijke leven. Ook op praktisch en financieel vlak was het haast onmogelijk om uit elkaar te gaan. Vandaag meten wij het al dan niet hebben van een relatie af aan het feit of die relatie ons psychologisch, seksueel en emotioneel bevredigt. Is dat niet zo, dan stoppen we ermee. De elementen die we in een relatie zoeken, zijn nu veel minder duurzaam dan vroeger. Dat verklaart grotendeels het toenemend aantal singles.

Als het dekseltje niet perfect op het potje past, gooien we makkelijk de handdoek in de ring?

Ponnet: Relaties zijn soms een levenslang traject. Voor mensen voelt het weleens aan alsof ze gefaald hebben, want ze zijn al drie keer gescheiden. Ze vinden dat ze te angstig zijn, zich te veel vastklampen, of net omgekeerd, weglopen.

Hoe vaak zeggen mensen me: “Het is altijd hetzelfde bij mij, ik val op de verkeerde mannen of vrouwen.” Dan ga ik samen met hen naar hun patronen kijken. En dan zien we dat daar een progressief systeem in zit, dat mensen uit dat eerste verhaal dingen hebben geleerd, zichzelf een stukje hebben ontplooid. Ze hebben nog steeds hun hechtingsstrategie, maar ze komen in een nieuw verhaal terecht, leren daar opnieuw dingen, en ontwikkelen zich zo verder in de richting van een systeem dat voor hen werkt.

Bindings- of verlatingsangst is niet per se slecht?

Ponnet: Een angstige of vermijdende hechtingsstijl brengt ook heel waardevolle zaken met zich mee. Iemand die angstig is, kan bijvoorbeeld erg sensitief of creatief zijn. Een vermijder is dan weer geschikt om bepaalde beroepen, zoals spoedarts of beroepsmilitair, uit te oefenen, net omdat ze in staat zijn om niet te hard te voelen. Dus je ziet, het hebben van een bepaalde hechtingsstijl heeft ook positieve gevolgen.

Mensen kunnen gewoon blij zijn met een bepaalde eigenschap die de eerder angstige of vermijdende stijl met zich meebrengt. Het is geen etiket waarmee je opgezadeld zit en waarmee je in het leven niet verder kan.

Stel, ik zoek een lief. Er is een enorme vijver om in te vissen. Wat is jouw advies?

Ponnet: Heel eerlijk zijn. Ik werk dagelijks met daters. Wat me opvalt, is dat mensen zo erg in hun hoofd zitten en zo weinig durven. Mensen kleven tegenwoordig graag etiketjes: “Ik heb bindingsangst … Mijn date is een vermijder … Dat is een narcist.” Volgens mij ligt dat niet zo vast. Het heeft geen zin om op voorhand een kosten-batenanalyse van je potentiële partner te maken. Je moet je durven openstellen, durven daten met ontvankelijkheid en overgave.

Misschien lijkt de ander op het eerste gezicht niet de man of vrouw van je leven, maar spreek af en voel wat die ander met je doet, oefen jezelf in het toelaten van de ander in je leven. Covid maakt dat allemaal ingewikkelder. Mensen zijn angstiger geworden, meer controlerend. Ze doen maar een inspanning als ze er écht van overtuigd zijn dat het de moeite wordt. Maar wat verwachten ze? Een uitgebreid psychologisch verslag vóór ze iemand leren kennen? Uiteindelijk verlies je niets door een koffie met iemand te gaan drinken. Dus, durf. Kom achter je muur vandaan en ontmoet mensen.

Meer lezen?

• Blijf bij mij. Hoe we in relaties strijden voor macht en intimiteit, Rika Ponnet, Lannoo, 2012.

“In elke relatie ontstaat op een bepaald moment een strijd om macht. (…) Blijf bij mij toont aan hoe de kiemen van die strijd al worden gelegd in het begin van een relatie. Of beter nog: hoe je relatieproblemen beginnen nog voor je een relatie hebt aangeknoopt. Want je hechtingsstijl, en die van je partner, beïnvloedt in belangrijke mate hoe je relaties op volwassen leeftijd zullen lopen.”

 

 

• Alleen met jou. De terugkeer van de romantische liefde, Rika Ponnet, Lannoo, 2018.

“In de liefde zijn we vrijer dan ooit en toch zijn we collectief bang. Bang om gekwetst te worden. Bang om niet gezien te worden. Bang om te falen. Dus schuiven we onze emoties aan de kant, en hopen we dat onze ratio ons zal redden. (…) In Alleen met jou toont Rika Ponnet waarom het hoog tijd is dat we de romantische liefde in ere herstellen, en hoe we alleen kunnen liefhebben als we ook durven loslaten.”