Nieuws

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg12 nr2. Lees hier meer ‘Ingezoomd‘.

In 50 jaar debat & verbinding. De Unie Vrijzinnige Verenigingen en haar leden 1971-2021 bundelen de auteurs een reeks historische mijlpalen die de structuren van de georganiseerde vrijzinnigheid hebben bepaald. Maar het boek gaat ook over debat.

Patrick Stouthuysen

Krachten bundelen

Het kan nooit kwaad om af en toe achterom te kijken, om te proberen te begrijpen hoe je werd wie je vandaag bent. Dat geldt voor individuen, maar net zo goed voor verenigingen of organisaties. In 2021 bestond de vzw Unie Vrijzinnige Verenigingen vijftig jaar. Ellen Van Impe en Rik Röttger, beiden historici en verbonden aan CAVA, het Centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven, schreven de geschiedenis van die halve eeuw verenigingsleven. Dat deden ze aan de hand van archiefmateriaal, gedrukte bronnen en interviews – en met de steun van deMens.nu. Het resultaat is een goed leesbare en, zeker voor wie actief is of was in de vrijzinnige wereld, bijzonder boeiende terugblik op dat eigen verleden.

UVV ontstond in 1966 als een feitelijke vereniging, om de krachten van de verschillende Vlaamse vrijzinnige organisaties te bundelen om zodoende met één stem te kunnen spreken. Die feitelijke vereniging werd in 1971 een vzw, op initiatief van negen stichtende lidorganisaties. De concrete aanleiding tot de formele oprichting van de nieuwe vereniging is te begrijpen tegen de achtergrond van de tendens naar regionalisering die op dat moment in de politiek opgang maakt. Het vooruitzicht van een staatshervorming, waarbij de gemeenschappen culturele autonomie zouden verwerven, doet de vrees van minorisering van de vrijzinnige stem ontstaan.

Tussen autonomie en slagkracht

Ellen Van Impe en Rik Röttger hangen de verschillende hoofdstukken, niet toevallig, op aan ontwikkelingen in de omgeving die telkens een impuls geven aan de aard en de inhoud van UVV. In belangrijke mate gaat het daarbij dan om veranderingen in de regelgeving van de subsidiërende overheden. In functie daarvan heroriënteert ook UVV door de tijd heen haar organisatievorm en werking. Net die relatie tot de subsidiërende overheden blijkt een terugkerende bron van discussie, en die verloopt, tot vandaag, langs twee lijnen.

Enerzijds is er de principiële kwestie: stapt men mee in het systeem van subsidiëring van de levensbeschouwelijke gemeenschappen en eist men daarbinnen zijn deel van de koek op, of ijvert men voor de scheiding van kerk en staat en dus voor een volledig terugtreden van de overheid uit de levensbeschouwelijke sfeer?

Anderzijds is er de kwestie van de verhouding tussen UVV en de lidverenigingen. In die vijftig jaar duikt de discussie steeds weer op: wat is eigenlijk de status van de overkoepelende organisatie aan de ene kant en van de afzonderlijke lidorganisaties aan de andere kant? Kan die koepel namens iedereen spreken en, zo ja, onder welke voorwaarden? En, misschien nog crucialer, wat moet er gebeuren met de middelen die via de krachtenbundeling zijn verworven? Het blijft, wellicht ook vandaag, zoeken naar het optimale evenwicht tussen autonomie en slagkracht.

Basis voor verder onderzoek

Het mooie van deze geschiedenis van UVV is dat ze ook vragen oproept voor toekomstig onderzoek; dat is ook de rol van CAVA. Het gaat immers niet louter om het bijhouden van archieven en erfgoed: de essentie is op basis van dat materiaal inzicht krijgen in de dynamiek van het vrijzinnige verleden. België neemt internationaal een bijzondere positie in inzake de wettelijke regeling van een aantal ethische dossiers zoals abortus, euthanasie, homohuwelijk enzovoort. Het zou de moeite zijn om te kijken wat de dynamiek in andere landen was om vergelijkbare wettelijke regelingen te treffen.

Dit boek beperkt zich, begrijpelijk, tot Vlaanderen. Wat er aan de andere kant van de taalgrens gebeurt, komt slechts sporadisch aan bod. Ook dat zou een interessant onderwerp van vergelijkend onderzoek kunnen zijn: wat is vergelijkbaar en wat is anders aan Franstalige kant, spelen er dezelfde kwesties, hoe verliepen daar de discussies, wat verklaart de eventuele andere keuzes die werden gemaakt …?

Mensen achter organisaties en discussies

Eigen aan wat overblijft aan bewaard archief is natuurlijk dat latere historici vooral organisatorische kwesties accuraat kunnen in kaart brengen en analyseren. Het is dan ook goed dat de auteurs, waar mogelijk, via interviews mensen hebben kunnen spreken die achter die organisaties en discussies zaten.

Dat is waarover je als lezer meer zou willen weten: waar waren die mensen al die tijd mee bezig, los van bestuursvergaderingen, centen- en subsidiekwesties? Hoe zag bijvoorbeeld dat lokale vrijzinnige verengingswezen er uit? Wie bereikten de vrijzinnige organisaties? Hoe bekenden mensen zich tot de vrijzinnigheid? Hoe kwamen ze in contact met de organisaties? Stof allemaal voor toekomstig onderzoek. 50 jaar debat & verbinding vormt daartoe alleszins een zeer interessante aanzet.

50 jaar debat & verbinding
De Unie Vrijzinnige Verenigingen en haar leden 1971-2021
Ellen Van Impe en Rik Röttger
VUBPress, 2022
ISBN 9789461172792

Lees ook deMens.nu Magazine jg10 nr2, april 2021,
met dossier ’50 jaar Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw – deMens.nu’