Dagboek 1933

13 april 2023 / Magazine/Van de bovenste plank

Het gevaar van extreemrechts

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg12 nr2. Lees hier meer recensies.

Bert Goossens

Extreemrechts is terug van nooit echt weggeweest. In Hongarije slaat de extreemrechtse regering van Viktor Orbán al jaren de plak. In Polen zorgt regeringspartij PiS, wat staat voor Recht en Rechtvaardigheid, voor de nodige democratische erosie. In oktober 2022 kwam extreemrechts aan de macht in Italië en leverde zelfs de premier, Giorgia Meloni. Elders in Europa voert extreemrechts de oppositie aan: in Nederland, Oostenrijk, Frankrijk … staat ze sterk.

En we moeten het niet te ver zoeken natuurlijk: Vlaams Belang scoort goed in de laatste peilingen en zou in 2024 de grootste partij in Vlaanderen kunnen worden.

Oude wijn in nieuwe zakken

In ‘Dagboek 1933’ van Dirk Verhofstadt lees je hoe Hitler in nazi-Duitsland in enkele maanden tijd de democratie de nek omdraaide

In Dagboek 1933 trekt politiek filosoof Dirk Verhofstadt parallellen tussen de opkomst van het nazisme en het hedendaagse extreemrechts. Als kernlid van denktank Liberales schreef hij in het verleden boeken en essays over onder meer atheïsme, liberalisme, feminisme en de Holocaust. Als overtuigd humanist en verdediger van de mensenrechten is hij zich bewust van het gevaar van politiek extremisme.

“Geschiedenis herhaalt zich nooit, maar rijmt altijd een keer”, zingt Spinvis in het nummer Oostende. De hedendaagse extreemrechtse partijen opereren vandaag in een heel andere context dan in de jaren dertig van de vorige eeuw. Verhofstadt toont aan dat er toch opvallend veel parallellen te trekken te zijn.

Propaganda bijvoorbeeld was een belangrijk onderdeel van het nazisme. Voor de eigen ideologie, maar vooral ook tegen specifieke bevolkingsgroepen – het Joodse volk voorop.

Vandaag zien we dat extreemrechtse partijen tonnen (belasting)geld spenderen aan reclame op diverse sociale media. En opnieuw mag de waarheid hen niet in de weg staan. Het begrip ‘fake news’ mag dan van recente makelij zijn, het is allesbehalve een nieuw fenomeen. Het enige wat nieuw is, is dat sociale media nog efficiënter zijn om (des)informatie te verspreiden.

Tegen de lamp

In 1933 gingen de Duitse conservatieven ervan uit dat de nazi’s, door hen aan de regering te laten deelnemen, vanzelf wel tegen de lamp zouden lopen. Hun partijprogramma was toch onhaalbaar en bovendien hadden ze geen ervaring om een land te leiden, zo werd gedacht.

Maar zodra extreemrechts aan de macht komt, worden de democratische instellingen, al dan niet op subtiele wijze, ontmanteld. De slagkracht van vakbonden wordt aan banden gelegd, de pers monddood gemaakt, de onafhankelijkheid van het gerecht opgeheven … tot er geen kritische stemmen meer over zijn.

Zo gebeurde dus ook in nazi-Duitsland. De Duitse conservatieven werden gedreven door angst voor een communistische revolutie. De nazi’s deden er alles aan om dat schrikbeeld uit te buiten. Op 27 februari 1933 werd het Rijksdaggebouw, het Duitse parlementsgebouw in Berlijn, in brand gestoken. De Nederlandse communist Marinus van der Lubbe werd als dader opgepakt. Historici zijn er nog steeds niet uit of hij de echte dader was of dat het een operatie van de nazi’s onder valse vlag was. Hoe dan ook, het bood Hitler de mogelijkheid om elke vorm van oppositie buitenspel te zetten. De privémilities – de SA en de SS – schakelden stap voor stap alle dissidenten uit.

Hoe dat proces in ijltempo verloopt, lees je in Dagboek 1933. Verplichte lectuur voor elke democraat.