Nieuws

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg12 nr3. Lees hier meer ‘Wetenschappelijk onderzocht‘.

Nooit liepen er zoveel mensen rond op aarde. We zijn inmiddels met acht miljard en de teller blijft oplopen. En toch slaat eenzaamheid soms genadeloos toe, bij alle generaties. Recente internationale studies geven aan dat 25 à 62 procent van de ouderen zich af en toe eenzaam voelt. Maar tegengesteld aan wat soms wordt gedacht, ontstaat eenzaamheid niet pas in de latere levensfasen.

Jérémy Celen

Zo vroeg mogelijk detecteren

Volgens een enquête uit 2022 van Statbel, het Belgische statistiekbureau, voelt 7,2 procent van de Belgen zich altijd of meestal eenzaam. De meest kwetsbare groepen zijn vijftigplussers, alleenstaanden en langdurig zieken. Bij hen liggen de aangegeven eenzaamheidscijfers het hoogst. Bovendien geven meer dan dubbel zoveel inwoners van Wallonië aan altijd of meestal eenzaam te zijn, namelijk 11,1 procent, tegenover iets meer dan 5 procent van de Vlamingen.

Lise Switsers deed als doctoraatsstudent Agogische Wetenschappen aan de Vrije Universiteit Brussel onderzoek naar eenzaamheid en concludeerde dat eenzaamheid niet enkel gebonden is aan een bepaalde generatie zoals ouderen, maar dat er levenslang aandacht en preventie nodig zijn. Het eerder stereotiepe concept van de ‘eenzame oudere’ kan volgens die studie in de prullenmand.

Volgens het onderzoek van Switsers kunnen mensen immers al vanaf de kindertijd met eenzaamheidsgevoelens worden geconfronteerd. Voor het overgrote deel van de mensen zijn die gevoelens gelukkig tijdelijk, maar ook chronische eenzaamheid tijdens het hele leven komt zeker voor. En de intensiteit van de eenzaamheid kan sterk verschillen van tijd tot tijd. Daarom is het volgens Switsers belangrijk om eenzaamheid zo vroeg mogelijk te onderscheiden. Ook bij oudere mensen kan het gevoel van eenzaamheid van tijdelijke aard zijn, dus daar blijft het detecteren ervan eveneens van essentieel belang.

Te vaak met negatieve connotatie

Eenzaamheid heeft een eerder negatieve connotatie, maar dat moet worden bijgesteld. Uit de resultaten van het BBC Loneliness Experiment bij 5.263 Britten ouder dan zestig die met (lichte) eenzaamheidsgevoelens kampten, bleek dat 4 procent van de respondenten aangaf eenzaamheid altijd als iets positiefs te ervaren. Bijna 40 procent zei bovendien eenzaamheid soms als iets positiefs te beleven.

Uit het verdere onderzoek van Switsers blijkt dat hulpverleners en onderzoekers eenzaamheid te vaak benaderen als een negatief gegeven met nefaste gevolgen voor onder meer gezondheid en mentaal welzijn. Switsers stelt dat die zienswijze voorbijgaat aan het existentiële gegeven van eenzaamheid dat ook positief van aard kan zijn. Bovendien komt uit de studie naar voren dat eenzaamheid voor sommige respondenten net kansen op zelfontplooiing creëert en een inspiratiebron voor creativiteit kan vormen.

Eenzaamheid kent ook verscheidene dimensies. Emotionele eenzaamheid verwijst naar het ontbreken van een naaste met wie een hechte band wordt gevormd, zoals een partner of beste vriend. Sociale eenzaamheid wijst dan weer op het afwezig zijn van een breder sociaal netwerk van vrienden, buren of collega’s. Dat is nauw verbonden met sociale isolatie, waarbij een persoon afgezonderd van anderen leeft. En dan is er nog existentiële eenzaamheid, een diepere vorm van eenzaamheid die voortvloeit uit de onoverbrugbare kloof tussen het individu en de anderen. Het kan worden beschouwd als een voortdurend aanwezig gevoel van ondraaglijke leegte, van ondraaglijk verlangen en verdriet als gevolg van het besef dat de dood een fundamentele scheiding van het mens-zijn is.

Impact op de gezondheid

Verschillende studies wijzen op de ingrijpende impact van langdurige blootstelling aan eenzaamheid. Volgens een onderzoek uit 2010 van Julianne Holt-Lunstad, psycholoog en onderzoeker aan de Brigham Young University, is de combinatie van alleen wonen en een gebrekkig sociaal netwerk even slecht voor de gezondheid als het roken van vijftien sigaretten per dag. Ook kan het, volgens datzelfde onderzoek, de kans op onder andere hoge bloeddruk en vroegtijdig sterven vergroten en is het ongezonder dan lijden aan obesitas.

Uit cijfers van het Britse Office for National Statistics blijkt bovendien dat 50 procent van de mensen met een beperking aangeeft op eender welk moment met eenzaamheid te kampen. Daarnaast is er ook een gendercomponent aan eenzaamheid verbonden. Volgens diezelfde statistieken blijkt dat vrouwen frequenter aangeven eenzaam te zijn dan mannen. Ook de Belgische enquête van Statbel bevestigt die tendens van hogere eenzaamheidscijfers bij vrouwen. Wel is het zo dat een grotere groep van oudere mannen, met name vijftigplussers, zich vaker sociaal geïsoleerd voelt dan vrouwen uit diezelfde leeftijdscategorie.

Onbevooroordeeld kijken

Het is belangrijk om aandacht te hebben voor de preventie van eenzaamheid. Hoewel er zeker nuance in de perceptie van eenzaamheid moet worden gebracht, zoals het onderzoek van Lise Switsers aantoont, is de impact van eenzaamheid op zowel de mentale als de fysieke gezondheid groot. Daarom is het cruciaal om eenzaamheid zo vroeg mogelijk te detecteren, want zelfs in de latere levensfasen zijn het geen onomkeerbare gevoelens.

Er bestaan grote individuele verschillen in het ervaren van eenzaamheid, en ook de intensiteit en duur kunnen sterk contrasteren. Voor sommige mensen kan eenzaamheid net een stimulans voor zelfontplooiing en creativiteit betekenen. Dat besef kan voor hulpverleners en onderzoekers belangrijk zijn om onbevooroordeeld naar eenzaamheid te kijken.

Meer lezen?

Nieuwe enquête brengt eenzaamheid, geluksgevoel en tevredenheid van de Belgen in kaart, Statbel, 15 februari 2022, online.

Eenzaamheid bij ouderen als stereotype, My Science, 16 december 2021, online.

Eenzaamheid moet levenslang aangepakt worden, Knack Weekend, 16 december 2021, online.

Facts and Statistics About Loneliness, Campaign to End Loneliness, online.