Nieuws

Column verschenen in deMens.nu Magazine jg12 nr4. Lees hier meer columns.

Tinneke Beeckman

Wordt je positie in de samenleving door culturele of door sociale en economische factoren bepaald? In tal van politieke kwesties – van onderwijs, werkgelegenheid tot criminaliteit – verschijnt dat dilemma. Die tweedeling komt met de politieke verdeeldheid overeen; rechtse partijen benadrukken het belang van identiteit en cultuur, linkse partijen wijzen naar sociale en economische condities die het lot van een mens zouden beïnvloeden. Zo verloopt ook het debat.

Een commentator zoals Ewald Engelen benadrukt steevast hoe fout het economische systeem in elkaar zit. Dat betoogt hij bijvoorbeeld in zijn boek Het is klasse, suffie, niet identiteit! Voor Engelen belooft het kapitalisme wel vrijheid en gelijke kansen, maar het systeem is inherent onvrij en ongelijk. Cultuur en identiteit spelen daarentegen geen enkele rol in maatschappelijke spanningen. Wie voor een andere migratiepolitiek pleit bijvoorbeeld, probeert de bevolking te misleiden over de échte oorzaak van maatschappelijke onrust.

Tegenover Engelen staan rechtse commentatoren die net het omgekeerde verdedigen; het zijn de culturele en identitaire verschillen die verklaren waarom de ene groep burgers het beter doet dan een andere groep. Gewoonten, zeden, religieuze opvattingen en idealen bepalen waar je terechtkomt. Daar moet een politieke gemeenschap rekening mee houden, en onder meer het migratiebeleid moet daarop afgestemd zijn.

Commentatoren uit beide groepen verdedigen niet alleen hun stelling, ze wijzen het andere perspectief radicaal af. Op die manier wordt het andere perspectief een blinde vlek voor henzelf; die commentatoren slagen er niet meer in vanuit nuance en pluraliteit naar fenomenen te kijken. Dat is jammer. Want het is vanzelfsprekend dat beide aspecten een rol spelen, dat je positie zowel door je sociale en economische omstandigheden als door je cultuur en identiteit wordt beïnvloed.

Culturele verschillen maken een concreet verschil – al moet je oppassen met veralgemeningen en clichés. Maar het maakt bijvoorbeeld uit hoe je je rol als vrouw of man definieert, hoe je de individuele vrijheid invult (of helemaal niet erkent), vanuit welke levensbeschouwing je naar het leven kijkt. Dat bepaalt dan weer hoe je omgaat met tegenslag en wie je durft aan te spreken voor hulp. En ervaar je vooral loyaliteit naar de leden van je groep of plaats je je eigen geluk voorop? Al die vragen zijn belangrijk.

Tegelijkertijd spelen materiële middelen ongetwijfeld een grote rol in wat je kan bereiken. Die beïnvloeden hoeveel geld je kan besteden, in welke kringen je kan vertoeven, hoeveel kansen je krijgt – en dus hoe vaak je kan mislukken zonder aan lagerwal te raken. Mensen met voldoende financiële reserves zijn beter tegen crises bestand. Materiële zekerheid heeft ook psychologische voordelen. Zo komen depressie en angststoornissen veel vaker voor bij mensen in armoede. Die mentale problemen maken het weer moeilijker om werk te vinden, voldoende sociale relaties te onderhouden en dus gezonder en ook welvarender te worden.

Als je rekening houdt met culturele én economische aspecten, begrijp je beter hoe complex maatschappelijke fenomenen zijn. En ook hoe genuanceerd en veelzijdig een passend politiek beleid er moet uitzien.

Tinneke Beeckman is filosofe en schrijfster. Meer lezen?