Wetenschap & religie
Een spannend duo
Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg13 nr1. Lees hier meer recensies.
Bert Goossens
Hoe kunnen religie, zingeving en geloof zich verhouden ten aanzien van kennis, rede en wetenschap? Op die vraag wil Patrick Loobuyck in zijn nieuwste boek Wetenschap & religie een antwoord geven. Hij duikt daarvoor in de geschiedenis van de wijsbegeerte. Aan de hand van de verschillende denkbeelden krijgt de lezer inzicht in hoe wetenschap en religie zich tot elkaar kunnen of moeten verhouden.
Patrick Loobuyck is een Belgische godsdienstwetenschapper, moraalfilosoof en hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen, waar hij verbonden is aan het Centrum Pieter Gillis, een reflectiecentrum voor actief pluralisme. Hij is een veelgevraagde spreker over thema’s als levensbeschouwing, burgerschap en democratie.
Religie is van alle tijden en culturen. De evolutionaire psychologie biedt ons vandaag inzicht in hoe religie is ontstaan. We zijn als mensen nu eenmaal geprogrammeerd om te geloven dat er een doel achter alles zit. Kinderen denken spontaan dat het gras groeit opdat de koe zou kunnen grazen. Het is met andere woorden gemakkelijker om te geloven dat er een doel achter de werkelijkheid is dan om te aanvaarden dat we het resultaat van ‘toevalligheden’ zijn.
Om te begrijpen hoe wetenschap en religie zich tot elkaar (hebben) verhouden, ontleent Loobuyck drie topologische posities aan de Amerikaanse fysicus en theoloog Ian Barbour, een van de peetvaders van het vakgebied science & religion.
De battlefield-positie stelt dat wetenschap en religie in conflict zijn met elkaar. Er is immers geen bewijs voor de ziel, mirakels, reïncarnatie enzovoort. De nieuwe atheïsten, van wie Richard Dawkins misschien wel de bekendste is, vallen onder die positie. Loobuyck maakt hier de nuance dat wetenschap in het verleden vaak als doel had om de schepping beter te begrijpen.
Als reactie op dat perspectief heb je de nothing in common-posities die vinden dat wetenschap en religie beide over iets anders gaan. Wetenschap gaat over het hoe, religie over het waarom. Door de geschiedenis heen zijn er heel wat filosofen die die positie innamen, onder wie de grote Verlichtingsdenker Immanuel Kant.
Tot slot heb je de togetherness-posities die de opvattingen van de twee andere kampen trachten te overstijgen. Zij belichten vooral hoe wetenschap en religie elkaar kunnen versterken. Vaak vertrekt die positie vanuit een theologisch perspectief.
Loobuyck houdt een brede definitie van religie aan. De scope van het boek beperkt zich echter tot de historische relatie tussen wetenschap en religie in het Westen. Naast het christendom is er ook aandacht voor de islam. Het zou interessant zijn geweest, mochten er nog meer religies en levensbeschouwingen aan bod zijn gekomen, niet het minst het vrijzinnig humanisme.
Is het vrijzinnig humanisme geen logische synthese tussen enerzijds het omarmen van het wetenschappelijke denken en anderzijds de behoefte aan zingeving, spiritualiteit, rituelen …? Het zou een interessante insteek voor een volgend boek zijn.
Wetenschap & religie
Een spannend duo
Patrick Loobuyck
Pelckmans, 2023
ISBN 9789463377171
Meer lezen?
Andere boeken van Patrick Loobuyck zijn onder meer:
- De seculiere samenleving, Houtekiet, 2013.
- Samenleven met gezond verstand, Pelckmans, 2017.
- Verdwaald in Verlichting, samen met Khalid Benhaddou, Borgerhoff & Lamberigts, 2019.
- Burgerschap, Boom, 2022.
Foto bovenaan © Shutterstock.com
