Levensbeschouwelijk onderwijs

Standpunt

Unie Vrijzinnige Verenigingen (UVV) – deMens.nu pleit voor het behoud voor de levensbeschouwelijke vakken, zij vormen de beste garantie voor een echt neutraal onderwijs.

Probleemstelling

In België is het openbaar onderwijs grondwettelijk verplicht onderwijs aan te bieden dat aansluit bij de levensbeschouwing van de ouders (art. 24 Grondwet). Dit stelsel werd geïntroduceerd naar aanleiding van de tweede schoolstrijd en diende om de maatschappelijke vrede te bewaren tussen vrijzinnigen en katholieken (Schoolpact 1958). Daarom reserveren openbare scholen onder de Vlaamse Gemeenschap 2 uur voor de levensbeschouwelijke vakken ingericht door de erkende levensbeschouwingen. Zodra een leerling zich aanmeldt voor een levensbeschouwelijk vak wordt dit ingericht. In de Waalse Gemeenschap heeft men dit teruggebracht naar één uur burgerschap en een uur voor de levensbeschouwelijke vakken.

De levensbeschouwelijke vakken staan echter steeds meer onder druk. Verschillende politieke partijen ijveren voor een herziening van de grondwet om zich van deze plicht te ontdoen. En ook op Vlaams niveau wil men de grenzen van artikel 24 maximaal opzoeken om eventueel de levensbeschouwelijke vakken optioneel en buiten de reguliere schooluren te organiseren.

Nochtans hebben ze ook vandaag een belangrijke maatschappelijke rol te vervullen. In de eerste plaats bieden ze, net als ten tijde van het schoolpact, een dam tegen het dominantie katholiek onderwijs in Vlaanderen. Het gelijkheidsbeginsel verantwoordt dat ook voor de andere erkende levensbeschouwingen een aanbod verzekert wordt. Daarnaast zijn de levensbeschouwelijke vakken ook een belangrijke factor voor de integratie van jonge levensbeschouwingen in België. Dat er in de praktijk moeilijkheden bestaan rond een aantal vakken, betekent niet dat we het kind met het badwater moeten verdrinken. Integendeel, pas als we hen verder ondersteunen en professionaliseren kunnen we ten volle de vruchten plukken van een pluralistisch levensbeschouwelijk onderwijs.

Oplossingen

Sinds jaar en dag is het katholiek onderwijs de dominante speler van het Vlaamse onderwijslandschap. Ondanks dat Vlaanderen diepe katholieke wortels heeft, kan men niet zeggen dat het aanhoudend overaanbod een natuurlijke uitloper van de geschiedenis is. Het katholiek onderwijs houdt namelijk stand omdat het voor zichzelf steeds meer financiering heeft onderhandeld om haar machtspositie te consolideren. De andere levensbeschouwingen kunnen niet rekenen op een historisch scholenaanbod en moeten dus hun soelaas vinden in het officieel onderwijs dat op een neutrale en pluralistische leest geschoeid is. Om ouders in staat te stellen het onderwijs te kiezen dat bij hun wereldbeeld past, garandeert de grondwet dat het officieel onderwijs een vak moet aanbieden voor iedere erkende levensbeschouwing.

Tegenover de levensbeschouwelijke vakken zet men vaak “maatschappelijke vorming” of het door sommigen fel bepleitte LEF (Levensbeschouwing, Ethiek en Filosofie). Dergelijke algemene vakken worden verwelkomd als een neutraal alternatief. Nochtans is pluralisme de bouwsteen van het Belgisch onderwijsstelsel. Het Schoolpact van 1958 vormt het sluitstuk van meer dan een eeuw strijd om on- en andersgelovigen ruimte te bieden in een door het katholiek onderwijs gedomineerd scholenlandschap. Door pluralisme overboord te gooien dreigen we die pacificatie te verliezen.

Voorstanders van cultuurbeschouwing en LEF redeneren dat het de segregatie van klassen zou verhelpen door alle leerlingen samen te zetten. Nochtans riskeren deze algemene vakken net een veel grotere segregatie te organiseren door leerlingen van minderheidslevensbeschouwingen uit het officieel onderwijs te duwen. Mits voldoende financiering kunnen misnoegde gemeenschappen immers zelf levensbeschouwelijke scholen oprichten, naar het voorbeeld van het katholiek onderwijs. Bovendien leren de leerlingen elkaar wel verder kennen in het kader van de interlevensbeschouwelijke dialoog. Het GO! heeft verschillende pilootprojecten uitgerold om één uur per week in de derde graad leerlingen over de levensbeschouwingen heen samen te brengen. In 2023-2024 wordt dit breed uitgerold.

Als bepaalde groepen zich in hun eigen scholen terugtrekken, verdwijnt de interlevensbeschouwelijke ontmoeting helemaal. Door levensbeschouwelijke vakken aan te bieden zitten leerlingen tenminste tijdens de 34 andere lesuren nog samen in de klas. Zij die de oprichting van islamitische, joodse of protestantse scholen willen tegenhouden, zullen trouwens van een kale reis terugkomen. De vrijheid van onderwijs garandeert immers iedereen het recht een eigen school op te richten. Tenzij we natuurlijk deze vrijheid afschaffen en het vrije net (en daarmee het hele katholiek onderwijs) in zijn geheel opheffen.

De neutraliteit die LEF of cultuurbeschouwing nastreeft is bovendien niet vrij van kleur. Wat er op het schoolbord komt is één zaak, een heel ander verhaal is wie het verhaal vertelt. De leerkracht zedenleer, israëlitische en islamitische godsdienst bevinden zich in een bevoorrechte positie. Zij komen uit dezelfde gemeenschap als de zinzoekende jongeren, en staan daardoor dichter bij hun leefwereld. Wanneer jongeren met lastige vragen zitten over hun geloof, voelen zij zich gesterkt die te stellen aan hun leerkracht israëlitische of islamitische godsdienst, omringd door klasgenoten die begrijpen waar hun twijfels vandaan komen. In de cultuurbeschouwing klas is dit vertrouwen niet vanzelfsprekend. Meer nog, zolang het GO! en andere scholen van het officieel onderwijs vasthouden aan een verbod op levensbeschouwelijke tekens is er een structurele drempel van wantrouwen tegen de “de neutrale leerkracht”.

Het is ook niet zeker dat een leerkracht cultuurbeschouwing of LEF voldoende kan antwoorden op alle ethisch-religieuze vragen van leerlingen. De onderwijstijd voor iedere levensbeschouwing zou immers gedeeld worden door acht, omdat iedere erkende levensbeschouwing aan bod moet komen. Als de opdeling Levensbeschouwing, Ethiek en Filosofie een indicatie is van de tijdsverdeling, dan wordt dat zevende nog eens gedeeld door drie, en blijft er per levensbeschouwing nog maar vier procent van de lestijd over. Kan de LEF-leerkracht zich in die beperkte tijd ontfermen over alle belangrijke levensbeschouwelijke vragen? En kan die dat met een beperkte opleiding? Want ook daar zal verdieping plaats moeten maken voor verbreding.

Het behoud van de levensbeschouwelijke vakken is daarom de beste garantie voor een echt neutraal onderwijs. De leerling krijgt voldoende tijd en ruimte voor verdieping, onder begeleiding van een leerkracht met een duidelijk levensbeschouwelijk engagement. Samen met een uitwisseling tussen levensbeschouwingen leggen we zo een belangrijke basis voor het samenleven in diversiteit. Een lauwe neutrale invulling hiervan met één leerkracht die het gewicht van alle levensbeschouwingen moet dragen, terwijl deze er zelf natuurlijk maar één heeft, gooit een sterkte van ons onderwijs overboord. De discussie over de neutraliteit van het onderwijs zet ons voor een fundamentele keuze. Laten we de invulling over aan cultuurbeschouwing en riskeren we ons onderwijs verder te versplinteren of slaan we met alle levensbeschouwingen de handen in elkaar om samen te bouwen aan een tolerante, democratische samenleving.