Nieuws

Er is een opmars van religie en radicalisering aan de gang in onze samenleving. Voor wie daar aan twijfelt: de bewijzen zijn legio. De storm rond het verbod op het dragen van religieuze symbolen door ambtenaren en leerlingen in het GO! Gemeenschapsonderwijs is nog steeds niet gaan liggen. Daarnaast trekken moslimjongeren in naam van hun geloof dezer dagen als strijders naar Syrië. Aan de basis van deze radicalisering zou volgens de EMB-voorzitter Semsettin Ugurlu frustratie liggen. De EMB-voorzitter verwijst daarbij, in een Belga-bericht (dd 10-04-13), naar de frustratie die groeit uit bijvoorbeeld het hoofddoekenverbod dat vanaf volgend schooljaar geldt in de instellingen van het GO! gemeenschapsonderwijs, of nog naar anti-islamfilms en Mohammed-cartoons. Die frustratie “opent de deur voor manipulatoren die van deze situatie gebruikmaken in het teken van radicalisering, extremisme en ten slotte deelname aan het Syrische conflict”, aldus Ugurlu.

Deze religieuze opmars kunnen we niet los zien van de toenemende culturele diversiteit in onze samenleving. Vrijzinnig humanisten zien kansen in deze diversiteit, maar tezelfdertijd moet deze in goede banen worden geleid zodat elk individu wordt gerespecteerd. Wij staan achter een model van een interculturele maatschappij dat focust op het individu, dat in solidaire verhouding leeft met zijn medeburgers, boven diens culturele, levensbeschouwelijke of religieuze banden. Want in dit model zijn de rechten en plichten voor alle burgers gelijk en niet afhankelijk van hun culturele/levensbeschouwelijke lidmaatschap. Dit model impliceert dus een gelijke behandeling van elk individu en elke groepering. In België wordt dit gegarandeerd door artikelen 10 en 11 van de Grondwet.

Immers, hoewel de verwevenheid tussen levensbeschouwing en staat in tal van Europese staten een feit is, hanteert Europa, en daarin België, een seculier model. Als democratische rechtsstaat huldigt ons land een (betrekkelijke) scheiding tussen kerk en staat. Op deze manier tracht de Belgische overheid recht te doen aan alle overtuigingen en aldus te komen tot een pluralistische samenleving. Een scheiding tussen kerk en staat heeft tot gevolg dat België zich neutraal dient te gedragen, wat in deze materie de verplichting tot onpartijdigheid en niet-inmenging van de overheid ten opzichte van de levensbeschouwingen impliceert. En met de overheid ook de mensen die haar vertegenwoordigen. Andersom is er het verbod op inmenging van levensbeschouwelijke autoriteiten in burgerlijke zaken die voorschriften van het burgerlijk recht schenden.

Een neutrale staat impliceert dus dat de burgerlijke normatieve rechtsorde voorrang heeft op de religieuze rechtsorde, om de eenvoudige reden dat iedereen zich kan aansluiten bij de eerste, maar slechts een deel van de bevolking bij de tweede. Die burgerlijke rechtsorde wordt vertaald in een seculiere autonome moraal. Dit is een moraal die door de mens is geschapen en voor iedereen geldt. Volgens hoogleraar aan de Universiteit Leiden en filosoof Paul Cliteur is “een autonome moraal een moraal die mensen gemeenschappelijk hebben en niet een moraal die mensen verdeeld houdt. Religieuze moraal houdt mensen per definitie verdeeld. Of preciezer: ze smeedt de etnische en religieuze groep bijeen en scheurt de samenleving uit elkaar. Alleen autonome moraal maakt op de lange duur het vreedzame verkeer tussen mensen van verschillende religieuze achtergrond […] mogelijk.” (Paul Cliteur, Moreel esperanto) Deze seculiere autonome moraal verschilt zodoende van een goddelijke bevelstheorie, waarbij mensen zich onderwerpen aan de door religie ingegeven wetten. Dat je bovendien geen god nodig hebt om een morele samenleving te bouwen, bewijst bovendien ook primatoloog Frans de Waal. Hij deed onderzoek naar het gedrag van mensapen en concludeerde dat ook zij over een moreel besef beschikken.

Een neutrale overheid en een seculiere autonome moraal garanderen dus een harmonieus samenleven. Belangrijk is bijgevolg dat deze moraal in onze democratische rechtsstaat wordt doorgegeven. Onderwijs speelt hierbij een cruciale rol. Een seculiere autonome moraal introduceren in het onderwijssysteem, impliceert echter ook dat we moeten streven naar een eenheidsnet. Het is immers eigen aan de projecten van de vrije netten om hun groepseigen moraal door te geven en dit doorheen alle vakken. Via een publiek en pluralistisch eenheidsnet krijgt iedereen dezelfde morele bagage, maar kan er uiteraard in levensbeschouwelijke vakken aandacht worden besteed aan de verschillende levensbeschouwelijke visies. Zo is er plaats voor ieders eigenheid. In dit kader beoogt ook het verbod op het dragen van religieuze symbolen in het GO! gemeenschapsonderwijs, net als de seculiere autonome moraal, het samenlevingsmodel waarin iedereen gelijkwaardig wordt behandeld.

Wij pleiten voor de seculiere autonome moraal en een pluralistisch eenheidsnet als noodzakelijke voorwaarden om de toenemende diversiteit in goede banen te leiden. Europa zou trouwens ook gebaat zijn met dit model.

Sylvain Peeters
voorzitter deMens.nu, koepel van vrijzinnig humanistische verenigingen in Vlaanderen en Brussel