Vrijwilligers van bij ons
Vrijwilligers bij de Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen
Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg8 nr3. Meer verhalen van vrijwilligers hier.
Mensen achter de tralies, ze zijn net hetzelfde als wij: met ups en downs, zorgen en verwachtingen, liefde en pijn. De Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen, of de SMBG, wil hen een luisterend oor bieden. Professionele én vrijwillige consulenten zetten zich hiervoor over heel Vlaanderen en Brussel in. Een gesprek met twee van hen, An Van Dijck en Nancy De Maesschalck.
Anne-Flor Vanmeenen
Vrijwilliger An Van Dijck
Op welke manier ben je binnen de SMBG actief?
An Van Dijck: Ik spreek met mensen in de gevangenis van Turnhout en Antwerpen. Het verschil tussen die plekken is groot. Antwerpen is een arresthuis, daar ontmoet ik dikwijls mensen die pas gearresteerd zijn. Vooral onzekerheid, angst en de enorme verlieservaring staan dan centraal. Mensen storten hun hart uit en ik probeer vooral rust te brengen. In Turnhout werk ik met gedetineerden en geïnterneerden, de sfeer is anders. Bij geïnterneerden bijvoorbeeld is het perspectief heel onzeker. Komen ze nog vrij en zo ja, wanneer? Die gesprekken gaan vaak over zingeving in het hier en nu. Ik leef mee met hun ervaringen en hun dieptepunten. Hun levensbeschouwing is daarbij secundair. We hebben natuurlijk ons eigen referentiekader – en dat weten zij – maar we weigeren geen enkele respectvolle vraag tot gesprek.
Waar haal je voldoening uit?
An: Gedetineerden bepalen zelf of ze me willen spreken, waarover we praten en hoelang. Als ik hen op cel bezoek, verloopt het gesprek meestal gemakkelijker omdat ze in hun eigen omgeving zijn met hun brieven, foto’s, enkele persoonlijke spullen. Ook door ons beroepsgeheim en onze basishouding bieden we de mensen een veilige omgeving, waar ze hun maskers kunnen laten vallen en de gesprekken diepgang krijgen. Hun verleden, ervaringen, zorgen om ouders, partner of kinderen, hun dagelijkse zorgen, hun toekomst … Dat maakt het zeer boeiend. Ik ontmoet mensen wier pad ik anders wellicht niet zou kruisen. Het verruimt mijn blik en verrijkt mij. Als iemand me zegt: “Welkom” of “Bedankt voor het gesprek”, dan geeft dat heel veel voldoening. Er is duidelijk nood aan gesprekken van mens tot mens in de gevangenis.
Welke persoonlijke kwaliteiten zijn belangrijk bij dit werk?
An: Je moet in de eerste plaats kunnen, willen en durven luisteren. Soepelheid en geduld zijn een must, niet alleen met de mensen maar ook met het systeem. De vele regels, de veiligheidsvoorschriften – je moet ze aanvaarden. Verder heb je een zekere rijpheid en assertiviteit nodig. Je ontmoet mensen van allerlei slag. Gelukkig is er ondersteuning van de SMBG om te helpen waar nodig. Je doet de gesprekken alleen, maar je moet het niet alleen dragen. Ten slotte moet je natuurlijk geloven in mensen en kansen. Re-integratie is zeer moeilijk, dat verdient veel meer aandacht en begeleiding, eigenlijk tot ver voorbij de muren van de gevangenis …
“Een veilige omgeving waar
de gesprekken diepgang krijgen”
Hoe kijk je vanuit je ervaringen naar het detentiesysteem?
An: In feite heb ik veel bewondering voor de veerkracht en het aanpassingsvermogen van gedetineerden. Hoe zij het beste van hun situatie proberen te maken, dat is sterk. Beeld je maar eens in: niet meer kunnen kiezen wat je eet of wanneer, waar je gaat of staat, wanneer je eens naar buiten kan, wanneer je je geliefden ziet, géén internet, telefoneren op de gang en tegen betaling (terwijl je amper geld hebt) … Door al die beperkingen verkleint hun leefwereld heel erg en verliezen ze soms een beetje het contact met het tempo en de evoluties buiten de muren. Een moeilijke startpositie om de draad na de detentie weer op te pikken dus.
Bovendien zijn die mensen hun werk kwijt, hun (t)huis, hun sociaal netwerk en soms zelf hun eigen gezin, met in ruil niets anders dan de reuzegrote stempel ‘ex-gedetineerde’. En dan verwachten wij dat zij zich als modelburgers gaan gedragen, wetende dat velen van hen om te beginnen al een woelige start in het leven hebben gekend …
Vandaar mijn pleidooi voor een zorgvuldig en langdurig integratietraject. Het gaat vaak om mensen met kwetsbaarheden en/of beperkte vaardigheden; meestal kwamen ze net daardoor in de criminaliteit terecht. Straffen en vrijheidsberoving alleen zullen dus niet helpen. Als we willen dat ze het goed doen, dan moeten we hen daar ook in begeleiden. Een nieuw leven opbouwen is echt niet evident.
Vrijwilliger Nancy De Maesschalck
Wat houdt je vrijwilligerswerk bij de SMBG in?
Nancy De Maesschalck: Ik ben vrijwillig moreel consulent in de gevangenis van Brugge. Al zestien jaar lang kom ik wekelijks een halve dag langs om te praten met, maar vooral te luisteren naar gedetineerden. We ontmoeten elkaar op cel, in hun eigen omgeving dus. Eigenlijk zijn wij één groot klankbord. Cliënten delen hun zorgen, hun angsten of net de positieve ervaringen. In volle vertrouwen mogen ze zich aan ons bloot geven. Dat levert bijzondere momenten op, waarbij je toegelaten wordt tot hun meest intieme gedachten. Iemand schreef me ooit dat ze niets aan de gevangenis zal missen, maar met heimwee aan onze gesprekken zal terugdenken. Ik was “haar rots in de branding” en “gaf haar kracht om te strijden”. Zoiets ontroert mij diep.
Wat maakt dat je hiervoor hebt gekozen?
Nancy: Ik ben opgegroeid in een horecazaak naast het gerechtsgebouw. Van kleins af aan was ik al gefascineerd door de wereld van justitie. Mijn droom was om psycholoog of jurist te worden, maar mijn familie stuurde me richting regentaat. Al kruipt het bloed waar het niet gaan kan … Ook in mijn carrière als leerkracht niet-confessionele zedenleer probeerde ik een steunfiguur te zijn en kwetsbare leerlingen te helpen. Uiteindelijk werd ik ook lid van het comité bijzondere jeugdzorg; dat deed ik veertien jaar lang. Later, toen mijn loopbaan ten einde liep, was het bijna vanzelfsprekend dat ik in de gevangenis aan de slag zou gaan. Het combineert mijn fascinatie voor die wereld, mijn idealisme om mensen te helpen en mijn sociale persoonlijkheid. Mijn man grapt soms dat het ergens op mijn gezicht moet staan dat mensen bij mij een luisterend oor vinden. Overal, zelfs op reis, raak ik in gesprek en delen mensen hun verhalen met mij. Soms moet ik wat leren begrenzen, maar het zorgende hoort gewoon bij wie ik ben.
Heeft dit werk invloed op wie je bent en hoe je in het leven staat?
Nancy: Mijn ervaringen hebben mijn visie absoluut bijgestuurd. Je krijgt een heel ander beeld van justitie bijvoorbeeld. De grens tussen goed en kwaad valt niet samen met de gevangenismuur. Tegelijk besef je hoe relatief alles is. Ik zeg nooit dat ik nooit een misdaad zou kunnen plegen, zoiets weet je gewoonweg niet. Omstandigheden zijn zo bepalend. Ik sprak ooit een vrouw die drugsdelicten had begaan omdat ze arm was en eens mooi speelgoed voor haar kinderen wilde kopen. Misschien zou ik wel hetzelfde gedaan hebben? Door dit werk leer ik veel over mezelf, over de complexiteit van menselijke beweegredenen en over onze maatschappij. Het biedt stof tot nadenken en houdt me in beweging; ik vind dat heel waardevol. Een mens moet zich blijven ontwikkelen in het leven.
“De mens achter de misdaden zien”
Wat drijft je om je engagement vol te houden?
Nancy: Ik doe dit werk vanuit liefde, ik blijf de mens achter de misdaden zien. Sommige mensen vinden dat moeilijk te begrijpen. Hoe kan je van ‘moordenaars’ of ‘zware criminelen’ houden? Ze vergeten dat maar één procent van de gedetineerden zo zijn. Als ik de verzuring en verharding merk, word ik bang. De roep om strenge straffen klinkt luid. Maar je moet de mensen niet kapot krijgen, je moet ze op de rails krijgen. Velen hebben een zware jeugd gehad, kenden (kans)armoede … Het gaat niet om vergelding maar om herstel, want vroeg of laat moeten we weer samen in dezelfde maatschappij functioneren. Het is belangrijk om te zien dat de belangen van de delinquent en de samenleving parallel lopen.
Vrijwilliger worden bij de SMBG, de Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen?
Heb je een halve dag per week tijd om, op vraag van gedetineerden, onbevooroordeeld naar hun verhaal te luisteren, ondersteuning te bieden of indien nodig door te verwijzen naar interne of externe gespecialiseerde diensten? Dan ben jij misschien de vrijwilliger die de SMBG zoekt.
Kandidaturen kunnen opgestuurd worden naar de Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen, Stalingradlaan 54 te 1000 Brussel. Of je kan de SMBG contacteren via telefoon 02 537 59 28 of via mail admin@smbg-famd.be
Meer informatie vind je hier bij de SMBG zelf.
Foto bovenaan © Shutterstock.com
