fbpx
deMens.nu

Beeldenstorm, centrum van verbeelding

Sociaal-artistieke zorg in de grootstad

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg9 nr1

Zorgen voor een warme, solidaire en inclusieve samenleving, daar staat het vrijzinnig humanisme voor. Dat ook kunst daartoe kan bijdragen, ligt voor velen misschien minder voor de hand. Nochtans, muzische creativiteit en maatschappelijk engagement gaan naadloos samen. Een mooi voorbeeld uit de praktijk is Beeldenstorm, centrum van verbeelding, een sociaal-artistieke oase in de Brusselse grootstad.

Hilde Vandervelde

Beeldenstorm ligt in Kuregem, een levendige wijk in hartje Anderlecht. Maar ook een achtergestelde buurt. Dat betekent onder meer slechte behuizing, hoge werkloosheid, lage inkomens, lage scholingsgraad, gebrek aan groene ruimten. De meerderheid van de bevolking is er van buitenlandse origine en een groot deel ervan is jonger dan vijfentwintig jaar.

Straatmeubilair en plantenbakken, gecreëerd in het las- en keramiekatelier van Beeldenstorm, toveren een kaal pleintje in de stad om tot een gezellige rust- en zitplek © Beeldenstorm

Kuregem behoort tot de armste wijken van Brussel, zelfs van België. Met achterstellingsfactoren die weinig toekomstperspectieven bieden en sociale uitsluiting in de hand werken, is het ook een transitzone. Eens de bewoners het iets beter hebben, ook al is hun situatie nog steeds precair, zoeken ze andere oorden op en zwerven ze uit naar steden en gemeenten waar het goedkoop wonen is.

In die omstandigheden is Beeldenstorm een lichtpunt, een oord van schoonheid, een plek waar inclusie en gelijkwaardigheid vanzelfsprekend zijn. Al meer dan twintig jaar inmiddels.

Drijvende kracht achter het centrum is Nik Honinckx, directeur en oprichter van Beeldenstorm, en zelf beeldend kunstenaar: “Beeldenstorm staat voor een overvloed, een storm aan beelden. In die zee van prikkels en zintuiglijke sensaties zetten we koers naar een verdraagzame en diverse bestemming.” “Die uitwisseling tussen mensen van verschillende culturen en achtergronden is mooi om te zien”, beaamt productieassistente Enna Halie.

 

Een storm aan beelden

Geen enkele dag bij Beeldenstorm is identiek.

Het zoemen van de naaimachines verraadt de bedrijvigheid in het naaiatelier. Buurtbewoners leren er kleren herstellen, maar net zo goed eigen creaties ontwerpen en realiseren.

In het keramiekatelier werkt de mix van ervaren keramisten en leergierige beginnelingen inspirerend. Deelnemers van een nabijgelegen buurtvereniging zijn zo fier op hun keramische creaties dat ze besluiten met de foto’s van hun werkstukken een jaarkalender samen te stellen.

Senioren vertellen en getuigen over hun oorlogservaringen als kind; het atelier immaterieel erfgoed van Beeldenstorm maakt een documentairefilm met de getuigenissen © Beeldenstorm

Het atelier immaterieel erfgoed brengt leden van een seniorenvereniging en jongeren uit naburige scholen bij elkaar. Samen verfilmen zij oorlogsgetuigenissen. De enen vertellen en getuigen, de anderen zijn nieuwsgierig en stellen vragen.

In het dansatelier wordt naarstig geoefend op de tonen van Born to Be Alive. De dansers geven aan dat ze iedere week met ongeduld naar dit moment uitkijken. Ze beleven veel plezier aan het dansen én het samenzijn.

Het Homelands-project brengt een duurzame dialoog op gang tussen lokale burgers en nieuwkomers, meer bepaald artiest-vluchtelingen. Samen met een textielkunstenaar ondernemen de enthousiaste deelnemers een artistieke zoektocht naar wat het betekent om je thuis te voelen, om toe te behoren aan een stad, een gemeenschap, een wijk …

In het kortfilmatelier ervaren jongeren wat het nut van teamwerk en organisatie is om hun zelfbedacht verhaal tot een goed filmeinde te brengen. Een teambuildingsactiviteit op maat van een groep jongvolwassenen die een leertraject bouw volgen.

Ook in het lasatelier gonst het van de bedrijvigheid. Een bank krijgt er stilaan vorm. Zitvlak en rugleuning worden ingelegd met tegels uit het keramiekatelier. De zitbank zal weldra, samen met keramische plantenbakken, verhuizen naar een pleintje in de buurt.

Het gebeurt er allemaal. En het is maar een kleine greep uit de bedrijvigheid die er heerst. Want dan hebben we het nog niet gehad over de kunsteducatieve projecten, de naschoolse activiteiten en de sociaaleconomische werking. Of over de eigen producties, de cd-opnames en de concerten. Spreken van bedrijvigheid is hier dus wel op zijn plaats.

 

Hoe gaat Beeldenstorm te werk?

Musici repeteren in het kader van de maandelijkse concertreeks bij Beeldenstorm; in het aanpalende zaaltje staken kinderen ondertussen hun activiteiten om verbaasd mee te genieten © Beeldenstorm

Nik Honinckx: We willen ons niet vastpinnen op één of een beperkt aantal kunstvormen, maar werken multidisciplinair en willen net kruisbestuivingen tussen verschillende disciplines uitlokken. Door alle media aan te wenden, trachten we een zo ruim mogelijk publiek te bereiken, ook de verbaal zwakkeren of anderssprekenden. Op die manier werken we aan de democratisering van de kunst.

Tegelijk sporen we de meest kwetsbaren aan om zich via muzische werkvormen weerbaar op te stellen ten opzichte van de sociale en maatschappelijke valkuilen die ze in het dagelijks leven ervaren (muzisch verwijst naar de muzen en slaat op alle kunstvormen, red.). Want zich artistiek kunnen uiten, draagt bij aan het vormen van een positief zelfbeeld, het herstellen van het zelfvertrouwen en het vergroten van de weerbaarheid. Door die aparte methode en door onze bewuste keuze voor bijzondere doelgroepen, slaan we een brug tussen zowel het sociaal-artistieke als het kunsteducatieve en het sociaaleconomische netwerk. De enige voorwaarde die we aan belangstellende scholen, verenigingen en individuele deelnemers stellen, is actief te participeren aan de buurtontplooiing.

Enna Halie: Belangrijk ook is de laagdrempeligheid van Beeldenstorm. Mensen moeten te allen tijde de kans krijgen om deel te nemen aan de activiteiten en projecten. Financieel mag er geen enkele belemmering zijn. Ook de artistieke vaardigheden zijn altijd op maat van de deelnemers. Eerst wordt hen de basiskennis van de artistieke discipline bijgebracht en daarna kunnen ze zichzelf ontplooien. Maar wel steeds onder deskundige begeleiding. Laagdrempelig mag nooit betekenen van lage kwaliteit.

 

Hoe ervaren deelnemers Beeldenstorm? Wat vinden ze hier?

Enna: Wat telkens weer naar voren komt, is dat ze zich hier thuis voelen. Ze vinden hier een warme plek. Wie er ook komt, iedereen wordt gewoon in de groep opgenomen, zelfs al werken ze niet aan hetzelfde project of zitten ze niet in hetzelfde atelier. Dat niemand hier wordt uitgesloten, is essentieel. Ook de uitwisseling tussen de verschillende culturen en achtergronden speelt een belangrijke rol. Dat is zo mooi om te zien.

 

Hoe kan kunst ertoe bijdragen dat kinderen en jongeren weerbaarder worden?

Opgroeien in armoede zorgt vaak voor een laag zelfbeeld: zich artistiek kunnen uiten, draagt bij aan het herstellen van het zelfvertrouwen en het vergroten van de weerbaarheid © Beeldenstorm

Nik: Veel kinderen en jongeren die in armoede opgroeien, hebben een laag zelfbeeld. Dat wordt in de hand gewerkt door de moeilijke omstandigheden waarin ze leven: slechte huisvesting, één of twee ouders werkloos, weinig groene ruimte om te spelen. Ze lopen een leerachterstand op en raken gedemotiveerd op school. Via artistieke expressie proberen we te werken aan het zich durven uiten, het zich goed leren voelen, het creëren, het maken en meemaken van iets moois.

De begeleidende artiest haalt zijn inspiratie en onderwerpen uit de opgelegde leerplannen. Hij gaat op een artistieke manier om met die onderwerpen, in de school, in de buurt en in de ateliers. De bedoeling van onze kunsteducatieve projecten is dat leerlingen en leerkrachten op een andere manier naar de leerstof kijken. Niet via een rechte weg, maar via een omweggetje, via het creatieve spel dat de kunstenaar iedere dag hanteert en waardoor hij zichzelf verrast en plezier vindt in zijn werk. Creëren is spelen is leren. Die aanpak helpt het zelfvertrouwen van de kinderen en jongeren te sterken.

 

Er worden regelmatig toonmomenten georganiseerd. Wat is daar het belang van?

Nik: Tijdens die toonmomenten worden de resultaten van de verschillende ateliers en projecten aan het publiek getoond. Want ook dat is belangrijk, het tonen van het werk en de receptie ervan in de buurt. Het gaat om een vorm van bewustmaking. Want al te vaak wordt muzische vorming als bijkomstig en zelfs verwaarloosbaar beschouwd. “We sturen onze kinderen niet naar school om te spelen”, is een regelmatig terugkerende opmerking.

Door ervoor te zorgen dat de creaties een plek in de buurt krijgen, gaan mensen het nut van muzische vorming begrijpen. En worden buurtbewoners ook bij de projecten betrokken. Dat kan verschillende vormen aannemen: kinderen plaatsen zelfgemaakte verkeersborden aan de schoolpoort ter bevordering van de verkeersveiligheid, reproducties van werken krijgen een ereplaats in de hal van een gebouw, affiches bij de plaatselijke kruideniers promoten gezonde voeding, straatmeubilair en plantenbakken, gecreëerd in het las- en keramiekatelier, toveren een kaal pleintje om tot een gezellige rust- en zitplek …

 

De buurt, de stad is altijd aanwezig?

Door samenwerkingen met alle mogelijke buurtactoren en met de buurtbewoners zelf wil Beeldenstorm een positieve dynamiek in de buurt ontwikkelen en een onderlinge kruisbestuiving realiseren © Beeldenstorm

Nik: We beschouwen het als onze taak om een positieve dynamiek in de buurt te ontwikkelen. Dat kan niet door binnen de muren van de ateliers te blijven. We gaan samenwerkingen aan met alle mogelijke buurtactoren: scholen, woonzorgcentra, buurtverenigingen, de gemeente, het OCMW, de wijkantenne van de politie, het sociaal restaurant, de academie … En uiteraard met de buurtbewoners zelf: kinderen, ouders, leerkrachten, maar ook winkeliers, kappers, dokters … Door actoren en bewoners samen te brengen, beogen we meer dan samenwerking alleen, we streven naar onderlinge kruisbestuiving.

 

Naast de sociaal-artistieke en kunsteducatieve projecten is Beeldenstorm ook actief op het vlak van de sociale economie?

Nik: Onze bedrijvigheid heeft ertoe geleid dat we zelf een reeks toeleveringsactiviteiten hebben uitgebouwd. Die zijn telkens gelinkt aan onze artistieke werking: de drukkerij werkt voor de non-profitsector, het naaiatelier kan toneelkostuums en modeontwerpen realiseren, het lasatelier kan theaterattributen, decorelementen of straatmeubilair leveren, enzovoort. Die bedrijvigheden worden geleid door vakbekwame artiesten. Tegelijk geven de begeleiders hun kennis door aan jongeren uit projecten deeltijds leren deeltijds werken, aan jongeren die een persoonlijk ontwikkelingstraject volgen, en aan zogenoemde doelgroepmedewerkers.

Enna: Bij doelgroepmedewerkers gaat het om volwassenen die in de maatschappij uit de boot zijn gevallen en vaak niet in het reguliere arbeidscircuit terechtkunnen. Zij volgen een traject van één of twee jaar bij ons. Het gaat om mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Beeldenstorm is dan een goede stap om hun vaardigheden – al dan niet artistieke – aan te sterken en hun arbeidsattitudes te versterken. Wij ondersteunen en begeleiden hen, zodat ze (opnieuw) aansluiting kunnen vinden bij het reguliere arbeidscircuit.

 

Hoe ervaren doelgroepmedewerkers Beeldenstorm? Krijg je vaak respons van hen?

Beeldenstorm, centrum van verbeelding, een sociaal-artistieke oase in de Brusselse grootstad © Beeldenstorm – Johnny Huysser

Enna: Dat is individueel heel verschillend. Wanneer ze aangeven dat ze hun periode hier positief ervaren, dan doet je dat wel iets. Of wanneer iemand heel erg bij de werking van Beeldenstorm betrokken is en niet alleen in zijn ‘hokje’ zit, maar meedenkt met de andere disciplines. Als je dat ziet gebeuren, dan geeft je dat ook voldoening. Ooit gaf een doelgroepmedewerker me een doosje met mijn lievelingsthee om me te bedanken. Dat was zo’n mooi moment. Hij wilde graag iets terugdoen en dat heeft me persoonlijk aangegrepen. Niet omdat het iets materieels is, wel het gebaar op zich. Maar het leukste is natuurlijk wanneer mensen, eens ze hun traject hier hebben voltooid, nog eens langskomen of aan onze activiteiten deelnemen. Wanneer ze zelf ook het gevoel hebben dat ze er iets aan hebben gehad, zowel op menselijk als professioneel vlak.

 

Zijn er ook moeilijke momenten?

Enna: Het blijft moeilijk dat doelgroepmedewerkers aan het einde van hun traject bij ons, niet kunnen blijven. De vaste ploeg moet zich telkens aan andere medewerkers aanpassen, maar erger nog is dat de middelen voor doorstroming zo beperkt zijn geworden. Vaak willen ze hier ook helemaal niet weg. Je merkt dat ze zich dan zorgen beginnen te maken. Ze beseffen dat ze nadien op eigen kracht verder moeten en dat ze mogelijk opnieuw een stap achteruitgaan. Dat is heel triest om te zien. Sommigen vinden een baan, we hebben ook een costumier begeleid die nu een eigen zaak heeft geopend, maar lang niet iedereen slaagt erin een job te vinden.

 

Wat is je persoonlijke drijfveer?

Enna: Ik heb vroeger altijd voor artistieke projecten in de privésector gewerkt. Dat ik inmiddels hier aan de slag ben, betekent voor mij dat ik de gelegenheid krijg om iets aan de maatschappij terug te geven. Dat klinkt heel groots, maar alle kleine beetjes helpen. En dat is wat we hier met Beeldenstorm willen bereiken: de maatschappij helpen, ondersteunen en versterken.

Nik: De missie van Beeldenstorm bestaat erin te revolteren tegen vastgeroeste clichés en dwarsliggen voor ieder vooroordeel en doemdenken. Vandaar dat we muzische activiteiten aanbieden en verspreiden, ook daar waar men denkt dat men onze inspanningen zal overstemmen met taboes en onverschilligheid. En daar wil ik me blijvend voor inzetten.

 

Meer weten?

Beeldenstorm vzw, centrum van verbeelding, is een sociaal-artistieke organisatie die een ruime waaier aan artistieke, kunsteducatieve en sociaaleconomische activiteiten en projecten voor alle leeftijden aanbiedt.

Beeldenstorm is een lidvereniging van deMens.nu.

Meer informatie, activiteiten en concertagenda vind je hier.

Lees ook: The Flowers of War, muziek van gesneuvelde componisten, artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg7 nr4.