Nieuws

Baat het niet, dan schaadt het niet?

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg9 nr2

Alternatieve geneeswijzen zijn populair, van de middeltjes die je in bijna iedere apotheek vindt tot de meer exotische zaken als gebedsgenezing, reiki en regressietherapie. Sommige therapieën zoals acupunctuur, osteopathie, chiropraxie en homeopathie hebben zelfs een soort erkenning gekregen sinds de wet op de niet-conventionele praktijken uit 1999. Vanwaar die aantrekkingskracht? We gingen hierover in gesprek met Wietse Wiels, arts, neuroloog in opleiding en bestuurslid van Skepp.

Olivier Faelens

Wat is alternatieve geneeskunde?

Wietse Wiels: Dat is niet zo eenvoudig te definiëren. Vaak wordt die vraag beantwoord met de oneliner ‘alles wat niet bewezen is of kan worden’. Of soms ook in flagrante tegenspraak is met wat bewezen is. Aanhangers van alternatieve geneeskunde zullen die definitie echter niet graag horen, omdat er in ziekenhuizen en bij ‘reguliere’ artsen ook geneeskunde wordt gebruikt waarvan de werking niet helemaal bewezen is.

Om de zoveel jaar komen alternatievelingen met nieuwe termen aanzetten, bijvoorbeeld complementaire, holistische of integratieve geneeskunde. Daarmee worden meestal vage dingen bedoeld, zoals een genezingsproces waarbij het lichaam zelf wordt gestimuleerd om te genezen. Je kan daar moeilijker tegen zijn. Veel alternatieve geneeskundigen willen niet flagrant in strijd zijn met de wetenschappelijke geneeskunde. Vaak willen ze zelfs als wetenschappelijk worden beschouwd, of op zijn minst als aanvullend op de geneeskunde.

Ze willen erkenning vanuit wetenschappelijke hoek?

Wiels: De wetenschap heeft de laatste tweehonderd jaar een enorme vooruitgang geboekt. Om van dat wetenschappelijk aura te kunnen genieten, meten alternatieve geneeskundigen zich een wetenschappelijk keurslijf aan, door artikels te produceren, wetenschappelijke termen te hanteren, academici zich voor hun geneeswijze te laten uitspreken, enzovoort. Ze geloven ook in experiment en bewijs, zolang die hun therapie bevestigen. Die groep noemen we de pseudowetenschappers, met bijvoorbeeld homeopaten die zich in oneindige bochten zullen wringen om toch maar te bewijzen dat homeopathie werkzaam is.

Daartegenover staan zij die stellen dat de wetenschap geen echte vooruitgang heeft geboekt, maar die zijn eerder uitzonderlijk. Een hoop therapieën beroept zich echter op een vaag concept van ziel, kracht, energie of universum, wat je bijna per definitie niet kan zien of meten. Zoiets is een geloof in het paranormale, iets dat in principe buiten de wetenschap valt. Veel oosterse geneeswijzen vallen daaronder, maar ook de klassieke osteopathie waar men gelooft dat er een soort van energie vanuit de rug naar de rest van het lichaam straalt. Een andere groep zijn de traditionele volksgenezers of sjamanen. Ze beroepen zich op een traditie en gaan zich niet in de wetenschappelijke arena gooien.

Tot op zekere hoogte is ‘ieder zijn waarheid’ mainstream geworden. Welke impact heeft dat op het gebruik van alternatieve geneeskunde?

Wiels: Er is heel wat geschreven over het relativisme dat door bepaalde postmoderne of poststructuralistische stromingen werd gehanteerd. Dat alles maar een mening is of dat ieder zijn waarheid heeft, is uiteraard een problematische stelling. Mijn antwoord daarop is dat dat ook maar gewoon een mening is (lacht) en dat ze mensen die met wetenschap bezig zijn maar beter laten doen, zodat zij de wetenschappelijke vooruitgang met nieuwe resultaten kunnen verderzetten. Je hebt ook geneeskundigen die vanuit het besef van betwijfelbare kennis de nadruk gaan leggen op strenge bewijsnormen, zoals het hanteren van statistische relevantie, de herhaalbaarheid van het effect, het gerandomiseerd opdelen van deelnemers in een groep met toegediend medicijn en een andere groep met placebo, enzovoort. Dat is wat ze evidence-based medicine noemen, wat nog een stapje ‘hoger’ is dan science-based medicine.

Hoeveel mensen geloven in alternatieve geneeskunde?

Wiels: Dat hangt van je definitie af. Gaat het over het bezoeken van gebedsgenezers, het gebruik van homeopathie, het drinken van kruidenthee, het bezoeken van een osteopaat? Afhankelijk daarvan ga je grote verschillen in cijfers vinden. Alternativo’s beginnen hun betoog vaak met het grote of stijgende aantal mensen dat gebruikmaakt van alternatieve geneeskunde, maar wat betekent dat? Vroeger geloofde iedereen dat de aarde plat was – een geloof dat trouwens tegenwoordig weer een heropleving kent. Dat betekent niet dat het waar is. Ik denk dat de wijze waarop mensen in alternatieve geneeskunde geloven vaak pragmatisch is, als in ‘baat het niet, dan schaadt het niet’. Het is alleszins een miljardenbusiness geworden. Kijk maar naar de omzet van bedrijven als Boiron of A. Vogel.

Hoe verklaar jij de aantrekkingskracht van alternatieve geneeskunde?

Wiels: Er zijn drie belangrijke ideeën: dat het natuurlijk, traditioneel en holistisch is. Het coronavirus Covid-19 is natuurlijk. Aderlaten is traditioneel, maar niet zo gezond. Met holistisch wordt verwezen naar de gehele persoon aan wie aandacht wordt gegeven. In een medische context is er niet altijd tijd voor, maar ook daar probeert men rekening te houden met de context van de patiënt en zich empathisch op te stellen. Dat een alternatieve therapeut soms veel tijd en aandacht aan zijn patiënt besteedt, kan natuurlijk wel aantrekkelijk zijn.

Wat zijn de alternatieve geneeswijzen waar we ons zorgen om moeten maken in België?

Wiels: De vraag is wat je belangrijk vindt. Dat een geneeswijze juist is, dat ze werkt, dat ze veilig is? Wat ik schadelijk vind, is reguliere behandelingen, zoals chemotherapie of een operatie, stopzetten ter wille van een alternatieve behandeling. Sommige alternatieve geneeswijzen hebben bovendien negatieve bijwerkingen, wat niet hoort bij een product dat geen bewezen positieve werking heeft. Wat ik persoonlijk heel erg vind, zijn de sociaal-economische gevolgen voor kwetsbare mensen. Het is natuurlijk ook jammer dat rijke mensen hun reikimeester gek veel geld betalen voor een handoplegging, maar ik word helemaal moedeloos wanneer iemand die ziek is fortuinen betaalt aan een alternatieve en dus niet werkzame therapie in de hoop te genezen. Ik ken verhalen van mensen die hun huis verkopen om hun ziek kind toch maar een alternatieve therapie in Duitsland te kunnen bieden. Erg triestig is dat.

Zie je een evolutie in België op het gebied van alternatieve geneeskunde?

Wiels: Dat komt en gaat in modes. Soms is het chiropraxie en dan weer osteopathie dat veel aandacht krijgt, met bijvoorbeeld gezondheidseconoom Lieven Annemans die er recent promotie voor maakte. De alternatieve kankerbehandelingen in Duitsland zijn een tijdje populair geweest, maar door rechtszaken en negatieve berichtgeving zijn die nu enigszins op de achtergrond geraakt. Ik heb de indruk dat homeopathie de laatste jaren wat in het defensief is, doordat een aantal grote zorgverzekeraars en organisaties zeggen dat de promotie en terugbetaling ervan moet stoppen omdat genoeg is aangetoond dat het niet werkt. Op het internationale toneel heb je de traditionele Chinese en ayurvedische geneeswijzen die respectievelijk door China en India sterk worden gepromoot. Ze hebben ook de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ertoe kunnen brengen om die geneeswijzen, vanuit een soort respect voor cultuurverschillen, in een aantal obscure teksten te erkennen. We hebben de WHO hierover in het verleden al aangeschreven.

Hoe zit het met de spirituele trips onder invloed van ayahuasca, ibogaïne, vliegenzwammen en dat soort dingen?

Wiels: Bij Skepp hoor je soms dat je niets a priori kan afwijzen, hoewel sommige beweringen zo absurd en in strijd zijn met alles wat we weten dat je ze wel ‘de facto’ kan negeren. Wijlen Etienne Vermeersch, filosoof en ethicus, schreef daarover destijds een mooi artikel, Wetenschappelijke a priori’s tegenover het paranormale. Dat geldt niet voor de substanties die je net opsomde en die een duidelijke biologische werking hebben. Het is echter niet gemakkelijk om de effecten van die natuurproducten te onderzoeken, omdat een plant of een eenvoudige joint uit duizenden verschillende stoffen bestaat die elk afzonderlijk zouden moeten worden onderzocht.

Door het taboe rond drugs en de war on drugs werden veel van die producten niet serieus onderzocht, maar daar is de laatste jaren verandering in gekomen. Gelukkig maar, want uiteindelijk zijn veel geneesmiddelen ontdekt via natuurproducten. Zo komt aspirine van de wilgenbast en bepaalde chemotherapie komt van de taxushaag. Als je daarenboven bedenkt dat het voor de farmaceutische industrie tot twintig jaar kan duren om een bepaalde geneeskundige molecule te ontwikkelen, dan is het niet onlogisch om bij natuurproducten te gaan zoeken wat er reeds voorhanden is en dat uit te testen. Zo vinden we bij sommige paddenstoelen de stof psilocybine, wat volgens een aantal onderzoeken lijkt te werken bij resistente depressie en enkele sterke vormen van hoofdpijn. Maar het is niet omdat aspirine tegen hoofdpijn helpt, dat je dan op een wilgenbast moet beginnen te kauwen.

En wat met CBD, waar recent veel om te doen was in de media?

Wiels: In cannabis vind je hallucinogene THC en zogenaamd kalmerende CBD. Uit onderzoek blijkt CBD inderdaad een kalmerende werking te hebben bij specifieke aandoeningen zoals bepaalde vormen van kinderepilepsie, pijnlijke spierspasmen bij multiple sclerose, en braken bij kanker. Door die resultaten zijn een hoop mensen via allerlei winkeltjes CBD-olie gaan kopen tegen pijn of om rustiger te worden, zonder enig bewijs van die werkzaamheid. Via die winkels loop je ook het risico dat het om dure en onzuivere producten gaat. Zeker voor kwetsbare personen zoals kinderen is het belangrijk dat er geen andere stoffen zoals THC inzitten.

Ik raad mijn patiënten die erom vragen dan ook altijd aan om naar een apotheker te gaan, nadat ik ze goed heb geïnformeerd over de wetenschappelijkheid ervan. Ik vind ook dat apothekers de plicht hebben om die informatie duidelijk aan hun cliënteel te geven. Jammer genoeg wordt het door apothekers soms ook voor allerlei andere zaken gepromoot.

Wat is je standpunt over alternatieve geneesmiddelen bij de apotheker?

Wiels: Ik vind dat problematisch. Ook artsen zijn niet heilig, maar als een arts een loopje met de wetenschap neemt, wordt die door collega’s al gauw als kwakzalver of randfiguur gezien. Ik heb de indruk dat dat bij apothekers minder het geval is. Bij de meeste apothekers vind je producten die geen geneesmiddelen zijn en geen enkele wetenschappelijke waarde bezitten. Apothekers zijn hoogopgeleide wetenschappers, maar soms lijkt het commercieel belang de overhand te nemen. In de statuten van de Orde der Apothekers staat nochtans dat het doel van een apotheek niet louter commercieel mag zijn. Een aantal onderzoeken van consumentenorganisaties wijst uit dat apothekers hun klanten over alternatieve geneesmiddelen weinig betrouwbare informatie bieden en die producten zelfs promoten.

Met Skepp willen we nu uitzoeken hoe dat commerciële systeem van desinformatie kan worden veranderd. We willen nagaan in welke mate apothekers zelf in die middelen geloven of dat ze vanuit louter pragmatisch-commerciële overwegingen worden aangeboden. Stel dat de te lage winstmarges op geneesmiddelen een belangrijke oorzaak vormen, dan moet men misschien een structurele verandering doorvoeren om apothekers voldoende winstgevend te maken zonder dat ze kwakzalverij moeten verkopen. Alleszins hebben we in onze nieuwsbrief een oproep gelanceerd om mee na te denken over wat er nodig is om apothekers opnieuw wetenschappelijk onderbouwde producten te laten verkopen.  Mensen die hierover vragen of ideeën hebben, kunnen die naar actieapotheken@skepp.be sturen.

Skepp?

Skepp, Studiekring voor Kritische Evaluatie van Pseudowetenschap en het Paranormale, onderzoekt – vrij van religieuze of politieke opvattingen – beweringen en verschijnselen die volgens de huidige stand van de wetenschap bijzonder onwaarschijnlijk of onmogelijk zijn.

Meer informatie, opiniestukken en nuttige links vind je op de website van Skepp.

Wetenschappelijke a priori’s tegenover het paranormale, Etienne Vermeersch, 1997, hier online te lezen.