Nieuws

Insteek tegen extreem-religieuze ideeën

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg9 nr4

Tegenwoordig lijkt er overal in de wereld een populistische tot uiterst rechtse vloedgolf op te duiken die vaak goed scoort bij verkiezingen. De betrokken leiders hebben gemeen dat ze godsdienst misbruiken om hun radicale ideologie te verspreiden. Terzelfdertijd bestaat er binnen zowat alle religies een ultraconservatieve vleugel die ernaar streeft zijn politiek-maatschappelijke invloed te bestendigen, en vaak weet door te dringen tot de hoogste regionen van de macht.

Yvan Dheur

Katholieke traditie, familie en eigendom

Tradition, Family and Property is een internationale beweging die in 1960 in Brazilië is ontstaan, en tot doel heeft een ultraconservatieve interpretatie van het katholicisme te verdedigen en te verspreiden. Inmiddels is de beweging wereldwijd gegroeid, en in Europa behoren tal van organisaties en initiatieven ertoe die gekant zijn tegen abortus, tegen lgbti+rechten, tegen seksuele en reproductieve rechten, tegen vrouwenemancipatie, enzovoort.

Erkend door het Vaticaan, actief bij de Europese Unie en de Verenigde Naties, maar ook op het terrein, denk aan de antiabortusbeweging in Polen die bijna een wetswijziging doordrukte, de censuur van het initiatief She Decides in Kroatië, of nog de petitie tegen het burgerlijk huwelijk die in Estland naar vijfhonderdduizend burgers werd verstuurd. Bindingen met Vlaams Belang zijn intussen ook waargenomen. Vergelijkbaar met oerconservatieve jihadisten, of ultraorthodoxe joden of hindoes ijveren de aanhangers voor een terugkeer naar een vervlogen, geromantiseerde realiteit, zijn ze tegen elke maatschappelijke evolutie, en hebben ze een waanbeeld over de superioriteit van hun religieuze gemeenschap. De beweging is erg machtig, ze oogt blits en is gevaarlijk voor de democratische vrijheden.

Islamitisch fundamentalisme

De terroristische golf die over Europa en de rest van de wereld waarde, ligt nog vers genoeg in het collectieve geheugen om zich de bijbehorende politiek-religieuze ideologie te herinneren: een radicaal, oerconservatief jihadisme, een extreemrechtse zuil binnen de islamitische geloofsleer als het ware. Oerconservatief, omdat die stroming staat voor een terugkeer naar een geïdealiseerd beeld van hoe de islamitische maatschappij er vroeger uitzag.

Naast het befaamde Al Qaeda en de zelfverklaarde Islamitische Staat of Daesh, zijn er nog tal van vertakkingen overal in de wereld: Al-Shabaab in Somalië, Boko Haram in Nigeria, Abu Sayyaf op de Filipijnen, Hezbollah in Libanon, Hamas in Palestina, Groupe Islamique Armé in Algerije, enzovoort.

Rusland, Israël, India …

De macht van de orthodoxe kerk in Rusland is exponentieel toegenomen, tot op het punt waar Vladimir Michailovitsj Goendjajev, patriarch Kirill van Moskou, rechtstreeks toegang tot de machtsstructuren van het Kremlin heeft. Kenmerkend voor het beleid zijn anti-lgbti+, antiabortus, ultraconservatief en nationalistisch.

Hoewel de overgrote meerderheid van de joodse gemeenschap in de wereld volledig seculier is, toch merken we een opmars en een demografische explosie van de ultraorthodoxe strekkingen zoals Neturei Karta of nog de Tkuma-partij, die tevens uiterst rechts en oergelovig is.

Nog een exempel vinden we bij de Indiase Rashtriya Swayamsevak Sangh, een invloedrijke nationalistische, paramilitaire hindoegroep die banden met extreemrechtse en religieus geïnspireerde partijen in Europa onderhoudt.

Voorbeelden van dergelijke bindingen tussen ultranationalistische en ultrareligieuze groeperingen zijn helaas legio, overal in de wereld. Alsof volkeren zich willen isoleren en afkeren van de wereld. Alsof mensen geen zin hebben om andere meningen en culturen te aanvaarden. Alsof wij niets uit de twee wereldoorlogen hebben geleerd. Alsof mijn land, mijn taal, mijn volk, mijn culturele identiteit beter is dan alle andere.

Wat te doen?

Zowel op lokaal als internationaal vlak is interlevensbeschouwelijke dialoog een goede insteek om de progressieve, liberale en pluralistische krachten binnen alle religieuze gemeenschappen te bundelen en erop te duiden dat die slingerbeweging naar extreemrechts aan de gang is en dat die de samenleving en het samenleven tenietdoet.

In strikte zin beschouwen de oerconservatieven zich als ‘echte’ en ‘pure’ gelovigen, maar in werkelijkheid streven ze naar waarden die haaks staan op de basiswaarden van alle religies zoals verdraagzaamheid en respect, solidariteit en openheid, pacifisme en geweldloosheid. Het feit dat de meeste religieuze gemeenschappen in de wereld aan interlevensbeschouwelijke dialoog participeren, is op zich al een blijk van het falen van de extreemrechtse religieuze ideologieën die pluralisme verafschuwen en liever polariseren.

De internationale humanistische koepelorganisaties, zoals Humanists International en European Humanist Federation, volgen de excessen van de extreemrechtse religieuze leiders en bewegingen op de voet. Ze klagen zowel etnocentrische reflexen als schendingen van mensenrechten aan, en dat doen ze in tal van internationale instellingen zoals de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties, de Raad van Europa, de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa, en de Afrikaanse Unie.

De voornaamste instrumenten tegen de opmars van extreemrechtse religieuzen zijn rede, kritisch denken, vrij onderzoek, empathie, verdraagzaamheid, solidariteit, openheid … en bovenal ook onderwijs en opvoeding. Gerichte basiseducatie kan er mee voor zorgen dat mensen zich minder in zichzelf keren en zich niet afkeren van de wereld, dat ze andersdenkenden zonder angst tegemoet treden, dat ze leren dat ‘anders’ ook goed kan zijn. Want er is een reden waarom mensen zich binnen de grenzen van hun geloof en cultuur opsluiten. Van belang is te achterhalen waarom zovelen zich voor extreemrechtse religieuze ideologieën wensen in te zetten. Zodat gericht kan worden geageerd, ten bate van vooruitgang en inclusie, tegen fanatisme en dogmatisme, altijd en overal.