fbpx
deMens.nu

Er is veel om te beschermen

Privacy in tijden van crisis

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg9 nr4

Onze privacy staat voortdurend onder druk. Van sociale media tot de meest moderne technologieën die ons het leven makkelijker maken, alles wordt geregistreerd. Maar wat als je aan privacy moet inboeten om het welzijn van de bevolking en jezelf te garanderen? Vorig jaar blies de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens zeventig kaarsjes uit, maar het recht op privacy blijft wereldwijd nog steeds in wankel evenwicht, zeker in tijden van crisis.

Jana Peeters en Robin Schrijvers

Ethische vragen in crisistijd

Een crisis brengt altijd ethische dilemma’s met zich mee. De meeste landen zagen recent heel wat vrijheden ingeperkt worden met het oog op de volksgezondheid.

Denk maar aan de vrijheid van beweging, het recht op demonstratie … Er worden camera’s, drones en warmtesensoren ingezet om de strijd met de heersende coronapandemie aan te gaan. Op verschillende plaatsen gaat men nog een stapje verder met contacttracing en een app om sociale interactie in kaart te brengen.

 

Voordelen van technologie

© Shutterstock.com

Vandaag de dag zijn er tal van voorbeelden waar burgers graag een stukje privacy afstaan om te genieten van de voordelen van technologie.

Kijk bijvoorbeeld naar Estland, waar men via blockchaintechnologie gezondheidsgegevens van patiënten verzamelt. Dat onafhankelijke digitale platform werd volledig ontwikkeld in het kader van transparantie en vertrouwen. In dit zogenoemde tijdperk van de digitale verlichting hebben patiënten zelf inzicht in hun gezondheidsgegevens en wordt individueel beslist met wie ze die delen. Een nieuwe stap in de richting van een geavanceerde digitale wereld waar artsen en specialisten met realtimedata aan de slag gaan.

Een dergelijke aanpak heeft tijd nodig om zich goed te ontwikkelen en om op een geïnformeerde wijze bij de gebruikers ingeburgerd te raken. Zowel transparantie als medezeggenschap en het ervaren van de voordelen ervan maken deel uit van een geslaagde implementatie. Maar wat gebeurt er wanneer we in allerijl aan privacy moeten inboeten door een onbekende, nieuwe technologie?

Uitzonderlijke tijden vragen om uitzonderlijke maatregelen, zoals dat het geval is bij een pandemie. Nochtans is het in tijden als deze dat de basiswaarden van onze samenleving plots niet meer zo evident lijken. De focus gaat uit naar bestrijdingsmaatregelen waarbij de lat voor rechten als privacy al eens lager komt te liggen. Maar eenmaal een maatregel in gang is gezet, wordt het moeilijk om die nog terug te draaien. Het zou niet de eerste keer zijn dat een tijdelijke maatregel permanent wordt ingevoerd. Zo merkte historicus Yuval Noah Harari terecht op dat de noodtoestand in Israël nog steeds geldt sinds de Arabisch-Israëlische Oorlog van 1948.

 

“Een crisis mag geen vrijgeleide zijn om aan privacy in te boeten”

 

Weerstand tegen dataverzameling

Het recht op privacy maakt deel uit van de fundamentele rechten waar we in een niet zo ver verleden hard voor hebben gevochten.

Tijdens de Eerste en de Tweede Wereldoorlog zagen we de desastreuze gevolgen van een onbeperkt overheidsgezag. Als reactie op de gruweldaden werd in 1948 de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens opgesteld om eenieder een menswaardig bestaan te garanderen. Ook de bescherming van iemands persoonlijke levenssfeer maakt deel uit van een menswaardig bestaan. Men beroept zich op het recht om ‘met rust te worden gelaten’ wanneer men niets verkeerds of verdachts doet.

Overheidsinstanties kunnen in principe niet zonder reden vragen waar je je begeeft en met wie je contact hebt. Men gaat ervan uit dat dat gevoelige informatie is die niet zomaar gedeeld mag worden. Hoewel die gevoelige informatie goed bewaakt lijkt, laat de wetgeving heel wat ruimte open om ermee aan de slag te gaan.

 

“Privacy en gezondheid kunnen hand in hand gaan, mits er aandacht is voor openheid en medezeggenschap”

 

Geanonimiseerde gegevens

Onder de juiste voorwaarden is het mogelijk om locatiedata te verzamelen, indien ze geanonimiseerd worden en ‘van zwaarwegend belang’ zijn. Een pandemie wordt bijvoorbeeld als zwaarwegend beschouwd. Toch wekken dat soort maatregelen heel wat ongemakkelijke gevoelens op. Meer dan driekwart van de Belgen vreest dat de verzamelde data onder andere organisaties worden verspreid.

Die weerstand kan worden toegewezen aan de angst voor function creep. Men loopt het risico dat gegevens langer dan nodig worden bewaard of dat ze voor andere doeleinden worden gebruikt.

Een bekend voorbeeld hiervan is de Patriot Act, die in het leven werd geroepen na de aanslagen van 11 september 2001 in New York. Met die ‘tijdelijke’ wet wilde de Amerikaanse overheid het afluisteren makkelijker maken om de strijd tegen het terrorisme aan te gaan. Er kwam een hoop kritiek op het schenden van de burgerrechten van de Amerikaanse bevolking. Zoveel jaar na datum is die wet nog steeds in gebruik.

Een ander land dat het minder nauw neemt met de privacy van zijn bevolking is Zuid-Korea. In de strijd tegen het virus stuurt de overheid automatisch een bericht naar de personen met wie een besmet iemand in contact is geweest. Inclusief gegevens als geboortejaar, woonplaats en zelfs zijn of haar beroep.

China gaat dan weer aan de slag met groene, gele of rode labels die je toegang verschaffen of weigeren tot openbare diensten.

 

Openheid en medezeggenschap

Wat maakt dat dataverzameling op zoveel weerstand botst in tijden van crisis? Het veelbesproken recht op privacy lijkt in zo’n periode haast een hinderpaal voor een doorgedreven veiligheidsbeleid. Een beleid waarbij men het idee wekt dat persoonsgegevens van burgers op ieder moment beschikbaar moeten zijn. Moeten we waakzaam zijn voor het vervallen in scenario’s à la Big Brother of kunnen we erop vertrouwen dat de maatregelen in ons aller belang zijn?

Angst voor een crisis mag ons kritisch denken niet aantasten. Daarom verdient onze privacy een diepgaand debat met alle betrokken partijen. Een crisis mag immers geen vrijgeleide zijn om aan privacy in te boeten.

Wanneer we het debat aangaan, zullen we snel beseffen dat een keuze tussen privacy of gezondheid de verkeerde benadering is. Zoals Harari reeds stelde kunnen beide hand in hand gaan, mits er aandacht is voor openheid en medezeggenschap. Alleen zo kunnen technologische ontwikkelingen ons als mens assisteren om beter om te springen met een gezondheidscrisis.

 

Angst voor een crisis mag het kritisch denken niet aantasten, daarom verdient onze privacy een diepgaand debat met alle betrokken partijen © Shutterstock.com