Kleermaker in Auschwitz
Ide Leib Kartuz
Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg9 nr4. Lees hier meer recensies.
Hilde Vandervelde
In Kleermaker in Auschwitz reconstrueren David Van Turnhout en Dirk Verhofstadt het levensverhaal van Davids Joodse grootvader Ide Leib Kartuz. David koestert warme, hartelijke herinneringen aan de man, die hij alleen in zijn kinderjaren heeft gekend en van wie hij toen niet wist dat hij zijn grootvader was. Het is pas nadat zijn moeder alle banden met Davids vader en diens familie verbreekt, dat hij verneemt dat Ide zijn grootvader is. En wanneer David uiteindelijk als volwassene naar Ide op zoek gaat, blijkt die intussen overleden te zijn.
Als jongeman sloeg Ide Leib Kartuz op de vlucht voor het toenemende antisemitisme en geweld in zijn geboorteland Polen. Hij arriveerde in 1929 in Antwerpen, waar hij zich als kleermaker vestigde. Zijn achtergebleven familie kwam in het getto van Radomsko terecht en nadien in het concentratiekamp Treblinka. Alle familieleden werden vergast, niemand bleef over.
In België sloot Kartuz zich aan bij het verzet, maar in 1942 arresteerden de nazi’s hem. Via Breendonk en de Dossinkazerne werd Ide naar Auschwitz gedeporteerd. Zijn vrouw en twee kinderen bevonden zich op hetzelfde transport: hen wachtte een gruwelijke dood meteen na hun aankomst in het vernietigingskamp.
Bijna 29 maanden zat Ide in een van de meest dodelijke concentratiekampen. Hij overleefde er de gruweldaden en wreedheden, én de onmenselijke dodenmars naar Mauthausen in januari 1945 bij temperaturen van bijna twintig graden onder nul.
Na de oorlog ging Kartuz in Antwerpen weer aan de slag als kleermaker. Hij hertrouwde en kreeg opnieuw twee kinderen, onder wie Davids vader Benno. En hij ging zijn laatste strijd aan, tegen de Belgische staat, voor de erkenning als Belg, weerstander en oorlogsslachtoffer. Want ook na de bevrijding was het nog steeds bijzonder moeilijk voor de Joden in België.
Er was niet alleen de juridische strijd, maar ook het onnoemelijke leed en de blijvende psychische impact van de Holocaust. “Bij hun terugkomst moesten veel Joden het alleen zien te rooien. Na hun repatriëring gingen ze op zoek naar overlevende familieleden en vrienden, maar ook naar hun identiteit. Velen moesten opnieuw wennen aan de vrijheid en leren weer mens te worden nadat de nazi’s ook hun ziel hadden vernietigd.”
Het persoonlijke verhaal van Ide Leib Kartuz en de doorgedreven zoektocht van de auteurs in talrijke archieven resulteren in een indrukwekkend én aangrijpend boek. Familieleden komen voor je ogen tot leven en gaandeweg ontdek je, net als Van Turnhout zelf, meer over Ide Leib Kartuz, zijn leven en zijn naasten, zijn (overlevings)strijd, zijn verdriet. Tegelijk biedt het werk je een enorme hoeveelheid historisch materiaal en tal van onuitgegeven getuigenissen die de gruwelen van de Holocaust nauwgezet documenteren.
De zoektocht was voor beide auteurs emotioneel zwaar en bewogen. “We zijn allemaal stil. (…) Nooit eerder was voor ons deze tragische geschiedenis zo voelbaar dichtbij.” En ook: “Het maakt een verpletterende indruk op ons. De stilte is hier oorverdovend, de aanblik overrompelend. We willen even alleen zijn en elk apart de emoties van deze plek verwerken.”
Tot slot van het boek benadrukken de auteurs het belang van geschiedenis in het onderwijs. En ze citeren Max Eisen, een overlevende van de Holocaust: “Zonder de geschiedenis zijn er geen herinneringen, en zonder herinneringen is er geen toekomst. Als we niet uit onze fouten leren, maken we ze opnieuw.” En precies daarom is dit een geschiedenis die blijvend verteld moet worden.
Kleermaker in Auschwitz
Ide Leib Kartuz
David Van Turnhout en Dirk Verhofstadt
Houtekiet, 2019
ISBN 9789089247964David Van Turnhout
is communicatieconsultant, copywriter, politiek columnist én de kleinzoon van Ide Leib KartuzDirk Verhofstadt
is politiek filosoof en auteur van talrijke boeken, onder meer over de Jodenvervolging, media en ethiek, en atheïsme
