Het abortusdebat in de VS
In de nasleep van Roe v. Wade
Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg9 nr4
De zaak ‘Roe versus Wade’ leidde in 1973 in de Verenigde Staten tot een mijlpaalarrest, waarbij het Hooggerechtshof bepaalde dat de Amerikaanse Grondwet de vrijheid van een zwangere vrouw die voor een abortus kiest, waarborgt zonder zware restricties van de (lokale) overheid. Die beslissing had een enorme invloed op de heersende antiabortuswetgeving in de staten en op het federale niveau. Dat zorgde voor een nog steeds lopend debat in de VS over de rol van morele en religieuze denkbeelden binnen de rechtsstaat en het politieke speelveld.
Jérémy Celen
Legalisering van abortus
Even terug naar de aanloop van de historische uitspraak. In 1969, in de Amerikaanse staat Texas, was Norma McCorvey – beter bekend onder het pseudoniem ‘Jane Roe’ – zwanger van haar derde kind. McCorvey wenste een abortus, maar dat was onmogelijk volgens de Texaanse wetgeving. Die stond abortus immers alleen toe wanneer het leven van de moeder in gevaar was. McCorvey schakelde enkele advocaten in die een rechtszaak tegen de lokale procureur aanspanden, waarbij ze stelden dat de Texaanse abortuswetgeving ongrondwettelijk was.
De drie rechters van het United States District Court for the Northern District of Texas gaven de advocaten gelijk. De staat Texas liet het daar niet bij en bracht de zaak voor het Amerikaans Hooggerechtshof. In januari 1973 oordeelden de rechters van die Supreme Court met zeven tegen twee dat het recht op abortus voor een zwangere vrouw onder het recht op privacy valt. Letterlijk: “No state shall make or enforce any law which shall abridge the privileges or immunities of citizens of the United States.”
Er werd eveneens gesteld dat het recht op abortus niet absoluut is, en dat er een balans moet worden gezocht tussen het beschermen van de gezondheid van de zwangere vrouw en de overheidsbelangen. Om die balans te definiëren, stelde het Hooggerechtshof dat de abortuswetgeving de drie trimesters van een zwangerschap diende te volgen. Tijdens het eerste trimester mogen overheden onder geen beding abortussen tegenhouden. Tijdens het tweede kan de overheid eisen dat er gezondheidsvoorschriften aan de abortusaanvraag worden gekoppeld. En tijdens het derde mag de staat abortus verbieden, zolang er uitzonderingsmaatregelen zijn die de gezondheid en het leven van de moeder beschermen.
Norma McCorvey, die haar inmiddels geboren derde kind afstond voor adoptie, bekeerde zich in 1995 tot het katholicisme, zei haar job in een abortuskliniek op en werd een antiabortusactivist. Ze schreef boeken over haar ‘openbaring’ en pleitte zelfs voor het herroepen van Roe v. Wade, wat onontvankelijk werd verklaard. Ze overleed in 2017. Op haar sterfbed stelde ze dat antiabortusbewegingen haar grof geld hadden betaald om zich tegen abortus uit te spreken, en dat haar zogenaamde activisme niets anders dan een ‘puike acteerprestatie’ was. Ze gaf nog mee dat ze achter de keuzevrijheid van de zwangere vrouw stond.
Wetgeving onder druk
In 2014 besloot de staat Louisiana om het recht op abortus in te perken aan de hand van een admitting privilege. Dat vereiste dat dokters die een abortus wilden uitvoeren, een soort toegangsrecht moesten krijgen tot een ziekenhuis dat binnen de 30 mijl (zo’n 48 kilometer) van de abortuskliniek lag. In de praktijk waren die documenten zeer moeilijk te verkrijgen.
Voorstanders hiervan stelden dat de vrouwen net werden beschermd, omdat er bij complicaties snel medische zorg beschikbaar zou zijn. In juni 2020 oordeelde het Amerikaans Hooggerechtshof dat die wet ongrondwettelijk was. Opperrechter John Roberts zorgde ervoor dat het oordeel met vijf tegen vier werd beslist. Dat is des te opvallender, gezien zijn conservatieve achtergrond en het feit dat hij als advocaat van de regering van zowel president Ronald Reagan als George H.W. Bush regelmatig tegen Roe v. Wade tekeerging.
“Bij de Republikeinse partij is het tegenwoordig zo goed als algemeen aanvaard dat men tegen het recht op abortus is”
Roe v. Wade wakkerde een hevig nationaal debat aan dat ook binnen de twee dominante politieke partijen heel wat teweegbracht. Er is echter pas sinds 1988 een merkbaar verschil tussen de opvattingen van beide partijen. Bij de Republikeinse partij is het tegenwoordig zo goed als algemeen aanvaard dat men tegen het recht op abortus is. Binnen de Democratische partij was en is de strijd voor het recht op zelfbeschikking allesbehalve evident. Zo voerde de huidige rooms-katholieke Democratische presidentskandidaat Joe Biden sinds 1973 oppositie tegen Roe v. Wade. Hij vond de beslissing te ver gaan en stemde de afgelopen dertig jaar als senator regelmatig tegen federale financiering en tegen uitbreidingen van de abortusfaciliteiten via de ziekteverzekeringen. Hij was voorstander van het zogenoemde Hyde Amendment dat alleen in geval van levensbedreigende situaties, incest of verkrachting financiering via Medicaid voorzag.
“Binnen de Democratische partij was en is de strijd voor het recht op zelfbeschikking allesbehalve evident”
Maar Biden maakte een U-bocht in zijn visie op het recht op abortus, en verklaarde in juni 2019 dat hij Roe v. Wade in de Amerikaanse wetgeving wil verankeren, dat hij zijn steun voor het Hyde Amendment intrekt en dat hij abortusklinieken wil herfinancieren. Hevige voorvechters van het zelfbeschikkingsrecht en de uitbreiding van de federale voorzieningen, zoals de senatoren Elizabeth Warren en Bernie Sanders, speelden daarin een belangrijke rol.
Bij de presidentsverkiezingen van 3 november 2020 is Joe Biden de uitdager van de huidige Republikeinse president Donald Trump. ‘The Donald’ verklaarde zich in een interview in 1999 nog very pro-choice, maar bevindt zich nu in het pro-lifekamp. Heel even gooide ook de rapper Kanye West zich met zijn Birthday Party in de strijd om het presidentschap. Hij barstte op 20 juli 2020 tijdens een verkiezingsrally in tranen uit, terwijl hij een antiabortusspeech gaf. Inmiddels heeft West zijn plan om deel te nemen aan de presidentsverkiezingen laten varen.
Publieke opinie
Hoewel de Amerikaanse politiek erg gepolariseerd is op dit thema, en er (voornamelijk, maar niet uitsluitend) door Republikeinse politici en diverse oerconservatieve bewegingen, zoals de Tea Party, pogingen worden ondernomen om het zelfbeschikkingsrecht via allerhande wetgeving in te perken, is de publieke opinie dat veel minder, ofschoon daar ook verschuivingen bij de aanhangers van beide partijen plaatsvonden. Uit de meest recente polls van het onderzoeksbureau Gallup blijkt dat zo’n 60 procent van de Amerikanen niet wil dat Roe v. Wade wordt herroepen. Daarnaast ging 21 procent van de ondervraagden akkoord met de stelling dat abortus volledig moet worden verboden, terwijl zo’n 25 procent stelde dat er geen restricties bij een abortus mogen zijn. Meer dan de helft, 53 procent, gaf aan dat abortus legaal moet zijn onder voorwaarden.
Meer lezen?
Majority in U.S. Still Want Abortion legal, With Limits, Lydia Saad, Gallup, 25 juni 2019, hier online.
Biden Calls for Enshrining Roe v. Wade in Federal Law, David Siders, Politico, 22 juni 2019, hier online.
Amerikaans Hooggerechtshof verwerpt abortuswet van de staat Louisiana, Roel Pennemans, VRT NWS, 29 juni 2020, hier online.
