Nieuws

Column verschenen in deMens.nu Magazine jg10 nr3. Lees hier meer columns.

Tinneke Beeckman

De (voorlopig?) laatste golf van de covid-19-epidemie loopt ten einde, en de maatschappelijke schade wordt duidelijk: een polarisering in de samenleving. Niet alleen tussen jong en oud of links en rechts. Maar ook tussen wie wetenschappelijk denken aanvaardt, en wie zich ervan afwendt. Wetenschappers hebben de maatregelen en de statistieken rond covid-19 maandenlang uitgelegd. Bij dat pijnlijke nieuws bleven politici veelal afwezig, vooral in het begin. Politici dagen liever op om positief nieuws te brengen (en de ‘bonus van de bevrijding’ op te strijken).

De afkeer van de lockdown en de bijhorende vrijheidsberoving dreigen dan ook over te slaan naar de wetenschappers zelf. Dat is slecht nieuws, omdat wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen ook bij volgende crises een cruciale rol zullen spelen, bijvoorbeeld bij klimaatverandering.

“Méér kans op een welvarend,
vrij en gezond leven …”

Mensen hebben het moeilijk om met slecht nieuws om te gaan. Zinloos leed is ondraaglijk – elke pijn vraagt een breder verhaal. Eeuwenlang heeft religie zo’n relaas aangeleverd. Volgens het christelijke geloof maakt lijden deel uit van Gods plan, en elke mens kan zich inzetten voor verlossing. De verschrikkelijke aardbeving in Lissabon in 1755 bijvoorbeeld werd gezien als een goddelijk oordeel, een test voor zondige mensen. Tegelijkertijd hebben dergelijke rampen de wetenschappelijke nieuwsgierigheid aangewakkerd. De aardbeving in Lissabon – met tienduizenden doden – wordt dan ook een belangrijk kantelpunt voor verlichtingsdenkers. Voltaire verwijst ernaar om de these van een welwillende God die de beste van alle mogelijke werelden zou bestieren, te weerleggen. Immanuel Kant waagt zich in enkele korte essays aan natuurlijke verklaringen voor aardbevingen. Zijn gissingen worden spoedig weerlegd. Maar ze zijn wel belangrijk omdat ze geen bovennatuurlijke verklaringen inroepen. In dezelfde periode begint de seismologie zich te ontwikkelen.

“… wanneer mensen
wetenschappers vertrouwen”

Wetenschappelijke interventies die pijn en smart ondubbelzinnig kunnen verlichten, hebben een betoverende werking. Bijna niemand wantrouwt de arts die een spoedoperatie uitvoert om hartfalen te voorkomen. Maar zodra de kwaal verderaf lijkt, neemt de welwillendheid rond de wetenschappelijke methode af. Je moet je laten vaccineren terwijl je nog gezond bent bijvoorbeeld, en heel wat twijfelaars bekijken alleen mogelijke neveneffecten. Nog vervelender wordt het wanneer wetenschappelijke boodschappen zelf ongemak en schade veroorzaken (weliswaar om een groter onheil te verhinderen, maar dat kan opnieuw een abstract probleem lijken, omdat de maatregelen het aantal overlijdens doen afnemen). Wetenschappers worden zelf onderwerp van kritiek wanneer ze de bevolking moeten aanmanen om de sociale omgang te beperken en economische offers te brengen.

Dat verzet kan absurd lijken: mensen maken in elk geval méér kans op een welvarend, vrij en gezond leven wanneer ze wetenschappers vertrouwen. De ontwikkeling van een vaccin bewijst dat. Maar zo makkelijk kan je wantrouwende geesten niet overtuigen; ze zoeken achter elk ongemak een veroorzaker, een motief, een doel en liefst een mogelijkheid tot genoegdoening. Zelfs al moeten ze hiertoe complottheorieën of imaginaire dictaturen verzinnen. Kortom, ze zoeken een breder verhaal waarin hun barre positie een diepere betekenis krijgt.

Tinneke Beeckman is filosofe en schrijfster. Meer lezen?

Foto bovenaan © Johan Jacobs