Recht op erkenning

Recht op erkenning

15 oktober 2021 / Column/Magazine

Column verschenen in deMens.nu Magazine jg10 nr4. Lees hier meer columns.

Tinneke Beeckman

Vrouwen hebben eeuwenlang niet de erkenning gekregen waarop ze recht hadden. Hun creatieve prestaties bleven veelal onderbelicht. De laatste jaren worden inspanningen geleverd om dat recht te trekken. Maar die weg is vaak lastig. Ik besef steeds meer hoe niet alleen mannen, maar ook vrouwen daarin een belangrijke rol te spelen hebben. En vaak op een subtiele, indirecte manier.

Tijdens de zomer dacht ik aan die kwestie, toen ik een fantastische roman las: Een revolverschot uit 1911 van Virginie Loveling (1836-1923). In dat verhaal bewonen twee dochters van wijlen notaris Santander de ouderlijke woonst in het dorpje Vroden. Wanneer ze verliefd worden op dezelfde man, ontstaat een vurige rivaliteit. Die intense, meeslepende roman beschrijft het lot van vrouwen aan het einde van de negentiende eeuw: enerzijds moeten ze een echtgenoot vinden, anderzijds moeten ze zich gedienstig en verzorgend opstellen.

“Als vrouw heb je het gevoel

een bijzondere rol te hebben …”

In het verborgene hebben vrouwen echter verlangens en fantasieën die veel verder reiken dan wat anderen hen toedichten. Loveling schetst die pijnlijke confrontatie tussen intimiteit en buitenwereld. De lezer voelt de haast ondraaglijke pijn van mensen die aan het kortste eind trekken en dreigen ten onder te gaan. Voor wie Gustave Flauberts Madame Bovary kan appreciëren, is de roman een aanrader.

Toch bleef dat werk lang onder de radar. De vrouwelijke thema’s spelen een rol: in vergelijking met veroveringen, artistieke omwentelingen of wetenschappelijke ontdekkingen lijken de verwikkelingen van kleinburgerlijke vrouwen triviaal materiaal op te leveren. Maar vrouwen werden gewoon van het publieke en professionele leven uitgesloten. Uiteraard draaide hun leefwereld rond de huiselijke kring. Lovelings literaire prestatie is trouwens des te indrukwekkender: ze was autodidact, omdat vrouwen geen toegang tot hoger onderwijs hadden.

“… jij moet de vrouwelijke

stem vertolken”

Intussen werden romans van haar tijdgenoten zoals Conscience, Buysse of Timmermans in de literaire canon van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letteren (KANTL) opgenomen. Maar Lovelings werk niet. In de nieuwe editie van uitgeverij De Geus legt schrijfster en KANTL-commissielid Annelies Verbeke in haar nawoord openhartig uit hoe dat is gelopen. Ze las de roman enthousiast, bewonderde de verhaallijnen, de rijke woordenschat, de originele benadering. Maar uiteindelijk aarzelde ze om het werk voluit te verdedigen. Ik vind het knap dat Verbeke openlijk probeert te begrijpen waar de erkenning van vrouwen vaak misloopt.

Als vrouw heb je het gevoel een bijzondere rol te hebben: jij moet de vrouwelijke stem vertolken. En dan twijfel je, omdat het werk niet eerder al werd erkend. Je wordt haast strenger voor het werk dan je zou moeten zijn: “Is dit wel écht goed genoeg?” Op die manier blijven oorspronkelijke miskenningen doorwerken. Zelfs al gaat het over romans die in de eigen tijd veel werden gelezen, zoals bij Loveling het geval was. Geleidelijk worden die vrouwen dan onzichtbaar gemaakt, zodat “de indruk ontstaat dat dit werk er niet is, dat die schrijvende vrouwen er niet waren”, zoals Verbeke opmerkt. Vanuit die ervaring besloot ze om Een revolverschot opnieuw op de markt te brengen. Samen met het schrijverscollectief Fixdit ijvert ze ervoor om meer divers werk onder de aandacht brengen, ook door podcastreeksen te maken. Vaut le détour.