O ja/nee, daar is de wolf! Is de angst terecht?
Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg11 nr2. Lees hier meer ‘Wetenschappelijk onderzocht‘.
“Ons land is te vol, de wolf kan daar niet bij.” “Gelukkig dook die wolf tijdens de vakantie op, stel je voor dat er net school zou geweest zijn, met al die kinderen in de buurt.” “Het zal jouw schaap maar zijn dat aangevallen is, dat beest hoort hier niet thuis.” Wat is er toch met de wolf, dat die zoveel emoties opwekt zoals angst, weerzin en zelfs paniek.
Ellen Vandevijvere
Hoe je het ook wendt of keert, de wolf is terug. Het toproofdier is al jaren aan zijn hernieuwde aanwezigheid aan het timmeren en het steekt gestaag steeds verdere grenzen over, dankzij de hoogst mogelijke Europese bescherming. Nadat hij meer dan tweehonderd jaar tot in de uithoeken van Europa was verdreven, zijn er nu overal zichtmeldingen van zwervende wolven, tot in Vlaamse velden en straten. Ook de heftige emoties rond het dier zijn terug. Waar komt die ingebeelde angst voor de wolf vandaan? Om dat te achterhalen, is het goed ons te verdiepen in de relatie tussen mensen en wolven, en bij uitbreiding wilde roofdieren, door de geschiedenis heen.
Concurrentie met wilde roofdieren
In de ijstijden reisden kleine menselijke gezelschappen rond. Wolven leefden daar gewoon tussenin en lieten de mens met rust. Er was immers ruimte genoeg om prooidieren met elkaar te delen. De grote kentering kwam er met het sedentaire leven van de mens. Door de mogelijkheden om voedsel ter plaatse en op grotere schaal te produceren, ontstonden dorpen en steden. En met die schaalvergroting groeide ook de behoefte aan natuurlijke grondstoffen zoals water, hout en landbouwgrond, en groeide de drang naar eigendom.
De mens palmde eeuw na eeuw hardnekkig de natuur in, gewapend met steeds betere manieren om indringers uit hun grondgebied te weren. En daar kwamen natuurlijk conflicten van: onderlinge oorlogen en concurrentie met wilde (roof)dieren.
De wolf, een symbool voor het woeste, ondoordringbare en mysterieuze bos, had telkens weer de pech om in een slecht daglicht te komen staan. De mens had intussen zowat alle prooidieren uit het territorium van de wolf uitgeroeid, waardoor die vanzelf dichter bij de mens kwam wonen, op zoek naar voedsel. Niet alleen leverde zijn schuwe maar opportunistische gedrag hem wel eens een lam op, bovendien raasde er in de middeleeuwen ook nog rabiës of hondsdolheid, een dodelijke ziekte. Door die infectie, die het zenuwstelsel van zoogdieren aantast, gaan dieren zich onvoorspelbaar en vooral gevaarlijk gedragen.
Rabiës komt in ons land niet meer voor sinds 2001, maar jaarlijks sterven er wereldwijd nog steeds tot honderdduizend mensen aan. Tot op de dag van vandaag bestaat er geen genezing voor hondsdolheid eenmaal je symptomen vertoont. Beeld je de middeleeuwen dus maar eens in, met hun oorlogen, hongersnood, ziektes en de daarmee gepaard gaande verwaarlozing van de landbouw. Ook wolven hadden honger en werden beschouwd als een geduchte concurrent, een gevaarlijke vijand.
Het zal niet verbazen dat de wolf tot in de negentiende eeuw intensief werd bejaagd: er kon geld mee verdiend worden en een wolf was alleen nuttig als hij dood was. Het dier werd allerlei eigenschappen aangemeten gebaseerd op nonsens en verhalen zoals dat van Roodkapje hadden groot succes.
Evenwicht in de natuur
Als je al die elementen samenlegt, was de angst voor een roofdier destijds niet geheel onterecht. Wie zou niet voorzichtig zijn? Maar de angst is grotendeels cultureel aangemeten en vandaag dus compleet nutteloos. Een beetje verdieping in het leven van de wolf zal snel duidelijk maken dat hij vooral bang is van elk menselijk contact.
Het dier zal zich alleen laten zien wanneer het net het nest heeft verlaten en op zoek is naar een eigen territorium om zich te vestigen. Wolven kunnen daartoe letterlijk honderden kilometers afleggen, met ontelbare te trotseren gevaren zoals snelwegen, kanalen, rivieren, bruggen en natuurlijk ook jagers.
Dat hij onderweg een schaap te pakken neemt, is een drama, maar niet onlogisch. Het staat er nu eenmaal als een gemakkelijke hap onderweg, achter een omheining die niet wolfproof is. Eens de wolf zich in een gebied heeft gevestigd waar voldoende natuurlijke prooi aanwezig is, dan zie je hem zelden tot nooit. Wél zorgt hij voor een mooier evenwicht in de natuur, zoals dieren aan de top van de voedselketen meestal wel doen.
Rationeel denken over dieren
Angst is niet alleen voor de wolf weggelegd, net zo goed bestaat er angst voor andere dieren. Vaak gaat het om aangeleerd gedrag, door zichzelf of via de angstige reactie van een ouder of opvoeder van een kind. Een negatieve of traumatische ervaring kan een kind bijvoorbeeld angstig maken voor een hond. Maar net zo goed hangt angst voor een dier af van de gevoeligheid van het kind zelf, en hoe daarop wordt gereageerd. Sommige kinderen zijn angstig zonder enige aanleiding. Vaak helpt het om het gedrag van het dier uit te leggen, wat het meer voorspelbaarheid geeft.
Kinderen maar ook volwassenen hebben baat bij voorspelbaarheid. Een kind dat tussen vogelspinnen en slangen opgroeit, zal leren om voorzichtig te zijn, maar het zal evenmin in paniek schieten als een slang de woning is binnengeslopen. Want het hoort bij zijn dagelijkse leven.
Dat is wat vandaag bij ons wellicht ontbreekt: het dagelijkse leven met de dierenwereld buiten onze muren. Als we de dierenwereld beter begrijpen, zullen we er ook minder angstig op reageren. We leren dan vooral rationeel te denken, niet emotioneel. En rationeel denken is een begrip bij uitstek dat altijd wel, niet alleen op het vlak van dieren, nog groeimarge heeft.
Meer lezen?
In het spoor van de wolf. De comeback van een iconisch dier in de Lage Landen, Jan Loos, Uitgeverij Lannoo, 2020.
