Nieuws

Interview met Jo Lemaire

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg11 nr4. Lees hier meer artikels uit de reeks ‘Onderhuids’.

Muziek is onmisbaar geworden in haar leven, net zoals ademen. Zingen maakt Jo Lemaire gelukkig. Tegelijk hoopt ze anderen met haar songs ook een beetje geluk te brengen. Door mensen samen te brengen en te verbinden. Door hen te ontroeren en te inspireren. Ze heeft veel rondgezworven, vaak getwijfeld en tal van hindernissen genomen. Daarbij komt telkens één constante naar boven: ze houdt zich ver weg van dogma’s.

Yasmina El Boubkari en Vincent Declercq

Wie is Jo Lemaire en waar houd je je mee bezig?

Jo Lemaire: Sinds het einde van de jaren zeventig ben ik voltijds zangeres en auteur-componist. Ik zie mezelf als een bruggenbouwer. Met mijn songs tracht ik mensen uit alle generaties en milieus samen te brengen en te ontroeren. Mijn stem is mijn werktuig en mijn favoriete manier om te communiceren. Ik besef dat ik van geluk mag spreken want spontaneïteit en fantasie maken integraal deel uit van mijn werk, en de vrijheid om gevoelens en emoties neer te pennen is een enorm voorrecht.

Muziek heeft een universele kracht, ze is en blijft een bron van inspiratie, ze brengt hoop, troost en vreugde. Kortom, muziek verbindt. De Griekse filosoof Plato was al de mening toegedaan dat kunst in al haar vormen het goede diende te propageren. Hij geloofde dat artiesten, kunstenaars en filosofen moesten samenwerken om de juiste ideeën overtuigend en populair te maken. In de zin van, verstaanbaar voor iedereen. Muziek verzacht niet alleen de zeden, ze werkt ook therapeutisch.

 

Was muziek in je jeugd ook al zo belangrijk voor jou?

Lemaire: Als kind was ik een dromer. Ik kon niet wachten om mijn vleugels uit te slaan en het nest te verlaten. Als tiener rebelleerde ik tegen alles en iedereen, mijn ouders, de school, autoriteit en het misbruik ervan … Ik was nog jong toen het zangvirus mij besmette en vanaf mijn zeventiende begon ik op te treden. In het begin van mijn zangcarrière nam ik overdag allerlei kleine jobs aan en ’s avonds ging ik zingen. Mijn opleiding was dus van korte duur en mijn rugzak vederlicht toen ik in het actieve leven stapte.

Emancipatie vond ik door veel te lezen en naar muziek te luisteren. In de jaren zestig en zeventig waren er tal van artiesten die opkwamen en mee betoogden voor gelijke rechten, onder meer in Amerika en Zuid-Afrika. Die beelden maakten een stevige indruk op mij, een jonge idealiste. Muziek heeft een enorme impact op mijn leven gehad. En van jongs af aan was ik al een troubadour, altijd en graag onderweg. Zo heb ik ook veel geleerd en mijn rugzak stilaan kunnen vullen – maar er is altijd plaats voor meer, natuurlijk.

 

“De vrijheid om gevoelens en emoties neer te pennen is een voorrecht”

 

Hoe ben je met de vrijzinnigheid in aanraking gekomen? Werd die levensbeschouwing je met de paplepel ingegoten?

Lemaire: Ik verkies het woord vrijdenker boven vrijzinnig. Het zal je misschien verbazen maar ik kom uit een oerconservatief nest. Verstokte katholieken, mijn vader op kop. Vandaar allicht mijn wens om snel op eigen benen te staan en het juk af te werpen, ver weg van alle dogma’s.

Zoals ik al zei, hebben literatuur en muziek mij geëmancipeerd. Ik kon over de beste mentors beschikken, allemaal geëngageerde schrijvers en zangers. De jaren zestig en zeventig stonden bol van protestsongs. Het waren woelige tijden. Veel onzekerheden en economische problemen, wat tot sociale onrust leidde – dat klinkt allicht bekend.

Het is een publiek geheim dat artiesten vaak mondig, kritisch, eigenzinnig en geëngageerd zijn. Wij houden meestal niet van dogmatische omgevingen en verkeren gemakkelijk in meer vrijzinnige kringen. Dat geldt althans voor mij, en ik heb er intussen ook goede vrienden gevonden.

Ik heb veel rondgezworven, vaak aan kruispunten gestaan en getwijfeld. Vrij onderzoek en nieuwsgierigheid hebben mij soms al zigzaggend door het leven laten gaan. Buiten het normatieve stappen is mij niet vreemd, en dankzij die vele contacten voelde dat voor mij aan als thuiskomen.

 

“Tolerantie, gelijkwaardigheid en respect, pijlers van een ethische maatschappij”

 

Welke thema’s raken je? Waar maak je je zorgen over?

Lemaire: Ik ben voorstander van een inclusieve maatschappij en maak me zorgen over het ongenuanceerde discours van populisten. Tolerantie, gelijkwaardigheid en respect zijn voor mij de pijlers van een ethische maatschappij. Onze geschiedenisboeken staan vol verhalen over allerlei migratiestromen, naar Amerika, Australië, Canada … Overal wonen nakomelingen van Europeanen. De homo sapiens is constant in beweging, al sinds het prille begin, toen we vanuit Afrika de wereld gingen bevolken.

Een andere zorg is de oorlog in Oekraïne, in het hart van Europa. Mijn vader belandde tijdens de Tweede Wereldoorlog in een Duits gevangenenkamp. Je zag het litteken van een kogelinslag op zijn bovenarm. Over zijn innerlijke wonden sprak hij nooit, maar hij zei vaak: “De geschiedenis herhaalt zich, mensen vergeten zo snel.” Daarom sleurde hij mijn broer en mij mee naar Verdun, Ieper, Breendonk … Reizen om nooit te vergeten. “C’est un travail de mémoire”, zei hij dan, ter herinnering aan diegenen die in de fleur van hun leven als bloemen werden weggerukt.

Hongersnood is ook een steeds groter wordend probleem. Moraalfilosoof Etienne Vermeersch legde ooit de vinger op de wonde, toen hij voor een wereldwijde geboortebeperking pleitte. Het blijft een delicate kwestie, maar volgens mijn nederige mening zou het toch een deel van de oplossing kunnen zijn. (lees verder onder de foto)

 

 

Naar welke ethische thema’s mag er wereldwijd meer aandacht gaan?

Lemaire: De afschaffing van de doodstraf overal ter wereld. Het depenaliseren en legaliseren van abortus en euthanasie wereldwijd. Respect voor iedereen. Geen discriminatie meer. Gelijkwaardigheid en gelijke kansen voor iedereen. Sociale media die sociaal blijven. Dat iedereen zijn eigen ingebouwde morele kompas ontdekt. Want je wordt niet als mens geboren, je wordt er een. Er is dus altijd hoop.

 

“Je eigen ingebouwde morele kompas ontdekken”

 

Hoe zorg jij voor jezelf?

Lemaire: Daar sta ik niet echt bij stil. Het leven op zich is risicovol, en een mens is maar een fragiel beestje. Ik sport niet, maar ik ben ervan overtuigd dat zingen ook een beetje topsport is. Humor, zelfrelativering, doorzettingsvermogen en volharding zijn niet alleen in mijn beroep van cruciaal belang, maar ook in mijn dagelijkse leven. Op het podium kan ik me maar moeilijk inhouden. Zingen brengt mij geluk en zoals het zo mooi wordt verwoord in het Frans: “Quand on aime, on ne compte pas.” Laat de adrenaline maar komen. En wanneer ik op zoek ga naar rust, grijp ik algauw naar filosofieboeken, reisverhalen of zelfs sciencefiction.

 

Wat betekent vrijheid voor jou? Voel je je vrij als artiest?

Lemaire: “Freedom is just another word for nothing left to lose”, zong Janis Joplin in de jaren zestig. Wat betekent vrijheid? Je eigen vrijheid eindigt waar die van een ander begint. Iemand die zichzelf als vrij beschouwt, heeft nooit het recht om iemand anders in de naam van diezelfde vrijheid te benadelen. En er is een groot verschil tussen je individuele vrijheid en onze gezamenlijke vrijheid.

Liberté is niet toevallig de titel van een nieuwe song van mij, geschreven in coronatijden, op een moment dat tal van individualisten luidkeels riepen dat hun vrijheid werd aangetast. De beelden van senioren in woonzorgcentra die in eenzaamheid en zonder enige vorm van menselijke warmte hun laatste dagen doorbrachten, hebben me enorm hard geraakt. Hartverscheurend. Waar was hun vrijheid? Het woord vrijheid wordt helaas vaak misbruikt.

Vanaf 1999 heb ik mijn zangcarrière volledig in eigen handen genomen, onafhankelijk van de platenindustrie. Dat betekent dat inkomsten meteen weer in een volgende productie worden geïnvesteerd. Dat geeft me soms een gevoel van onzekerheid.

Artiesten in ons land wachten al zo lang op een fatsoenlijk statuut zoals het elders in Europa bestaat. Ik vraag me weleens af waarom dat hier zo moeizaam gaat. Jaren geleden ben ik uit noodzaak zelfstandige geworden. Misschien wel de ultieme vorm van vrijheid? Ik voel me in elk geval vrij om mijn activiteiten te plannen zoals het mij uitkomt. En muzikaal heb ik natuurlijk ook carte blanche.

 

Hoe inspireer je je publiek? Kan je je trouwens een leven zonder muziek voorstellen?

Lemaire: Ik heb de opleiding Secretariaat in avondonderwijs gevolgd, maar eerlijk gezegd zag ik een negen-tot-vijfbaan nooit helemaal zitten. Als kind voelde ik wel iets voor archeologie: lekker in het warme zand in Egypte gaan graven. (lacht) En ontdekkingsreiziger leek me ook wel wat. Maar inmiddels is muziek onmisbaar geworden in mijn leven, net zoals ademen.

Als artieste voel ik mij als een spons die alles in zich opneemt. Ik kan me soms zeer kwetsbaar aan het publiek tonen. Ik stap als het ware uit de schaduw in het licht, maar ik weet dat na de euforie de eenzaamheid op de loer ligt. Een muze kan je niet onderwerpen, ze is vrij en vooral wispelturig. In het beste geval kan je haar alleen maar wat zuurstof geven in haar zoektocht naar inspiratie. Zingen is voor mij telkens weer opnieuw de allerbeste versie van mezelf proberen te geven. Ik hoop dat mijn enthousiasme, mijn liefde voor het vak en mijn wil om het goed te doen, aanstekelijk werken en mijn publiek inspireren.

 

Welk misverstand bestaat er over jou?

Lemaire: Ooit schreef een journaliste dat ik een moeilijk meisje was. Indien ze met moeilijk iemand bedoelde die weet wat ze wel of niet wil, dan had ik me daar helemaal in kunnen vinden. (lacht) Maar ik twijfel veel, over alles en nog wat. Door mijn enthousiasme laat ik me leiden en soms gemakkelijk misleiden. Ik kan ook moeilijk nee zeggen en neem gewoon te veel hooi op mijn vork.

 

Zijn er beslissingen in je leven waar je spijt van hebt? Of zaken die je liever anders had aangepakt?

Lemaire: Het leven is een reis vol hindernissen en zeker geen eenrichtingsstraat. Soms moet je durven terugkeren en je trots inslikken. Door mijn eigen pad te volgen, heb ik ongetwijfeld mensen gekwetst, daar ben ik me van bewust. Misschien had ik dat kunnen vermijden, maar zou ik dan staan waar ik nu sta? Zowel in mijn persoonlijke als professionele leven heb ik mijn weg gezocht, met vallen en opstaan, door mijn eigen tekortkomingen, maar ook door toedoen van anderen.

Lang geleden bijvoorbeeld werd mijn vertrouwen zwaar op de proef gesteld door iemand die het ethisch niet zo nauw nam. Ik had toen mijn instinct moeten volgen, maar liet mij door een vertrouwenspersoon beïnvloeden waardoor ik een nefast contract verlengde. Even dreigde ik mijn vertrouwen in anderen te verliezen en trachtte ik elke vorm van advies of kritiek af te weren. Maar een optimist krijg je niet zomaar klein. Als artiest moet je nu eenmaal over een flinke dosis doorzettingsvermogen en zelfrelativering beschikken, indien je een lange carrière wil uitbouwen.

 

Wat vind je de mooiste menselijke eigenschap?

Lemaire: Empathie hebben. Beschikbaar zijn. Solidair en vrijgevig zijn. Luisterbereidheid tonen. Ook in de muziek moet je naar elkaar luisteren, wil je chaos vermijden.

 

“Empathie hebben, beschikbaar zijn, solidair en vrijgevig zijn”

 

Hoe ga je om met vooroordelen?

Lemaire: Daar heb ik het echt moeilijk mee. Al te snel heeft men een mening over alles, vaak zonder veel na te denken of zonder kennis van zaken. Gemakzucht en oppervlakkigheid krijgen dan de bovenhand. Ik ervaar dat als een ware plaag. Van uitlatingen als ‘waar rook is, is vuur’ word ik letterlijk niet goed. Het vraagt uiteraard tijd en maturiteit om verder te kijken dan het oppervlak, en moed om naar de waarheid op zoek te gaan. Onwetendheid doodt de wijsheid, en de leugen vermoordt alles wat schoon is.

 

“Een eenheid binnen de verscheidenheid”

 

Tot wie richt je je wanneer je het evenwicht kwijt bent?

Mijn beste raadgever is mijn echtgenoot Alex. Hij draagt onnoemelijk veel petjes, ook dat van steun en toeverlaat. Ik vertrouw hem blindelings. We hebben samen veel meegemaakt, wat ons gesterkt heeft. Hoewel we heel verschillend zijn, hebben wij door de jaren heen een mooi evenwicht gevonden. Samen vormen wij een eenheid binnen onze verscheidenheid.

Foto’s © Jeroen Vanneste