Nieuws

De sleutel tot een betere wereld

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg11 nr4. Lees hier meer artikels over ‘opgroeien’.

Kinderrechten zijn een belangrijk onderdeel van een democratische en humanistische samenleving. Het afdwingen van kinderrechten is echter niet vanzelfsprekend. In het licht daarvan gaan we op zoek naar de verschillende instellingen die in binnen- en buitenland de strijd voor kinderrechten op de agenda plaatsen. Welke impact hebben zij op het beleid?

Jérémy Celen

Het VN-Kinderrechtenverdrag

Het Kinderrechtenverdrag van de Verenigde Naties is de opvolger van de Verklaring van de Rechten van het Kind uit 1949 en werd op 20 november 1989 door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties goedgekeurd. Het verdrag geldt als de eerste internationale tekst die kinderen expliciet als rechthebbenden erkent. Het is door 196 landen ondertekend en geratificeerd, waardoor ze zich engageren om het verdrag in hun nationale wetgeving om te zetten. Alleen de Verenigde Staten hebben het (nog) niet bekrachtigd, wel getekend.

Het verdrag bestaat uit 54 artikelen en wordt in vier categorieën opgedeeld: recht op overleving, recht op ontwikkeling, recht op bescherming en recht op participatie.

Alle rechten in het verdrag zijn met elkaar verbonden en vormen een ondeelbaar geheel. Artikel 3 kan gezien worden als het belangrijkste artikel omdat het verwijst naar het hoger belang van het kind bij alle beslissingen die door regeringen worden gemaakt die betrekking hebben op de situatie van het kind.

Het Kinderrechtencommissariaat

Het Kinderrechtencommissariaat is een onafhankelijk orgaan dat door een decreet van het Vlaams Parlement werd opgericht. In Franstalig België bestaat er een gelijkaardige organisatie die over een vergelijkbaar takenpakket beschikt, namelijk de Délégué général aux droits de l’enfant.

In 1997 ging het Kinderrechtencommissariaat van start, met aan het hoofd de eerste kinderrechtencommissaris Ankie Vandekerckhove. Het mandaat van een kinderrechtencommissaris loopt zes jaar lang en kan één keer verlengd worden. Vandaag is de derde Vlaamse kinderrechtencommissaris Caroline Vrijens aan het werk. De commissaris wordt ondersteund door een multidisciplinair team van vijftien mensen (omgerekend 12,3 voltijdse equivalenten).

Het Kinderrechtencommissariaat detecteert signalen van zowel kinderen en jongeren als mensen in het werkveld en onderzoekt klachten, kan bemiddelen en toetst het Kinderrechtenverdrag aan het overheidsbeleid in Vlaanderen door adviezen te verlenen. Zo beschikt het over een klachtenlijn die individuele klachten onderzoekt, bemiddeling kan opstarten en advies geeft. Als een klacht betrekking heeft op bepaalde regelgeving, kan het Kinderrechtencommissariaat dat bovendien bij de bevoegde overheid signaleren.

Het Kinderrechtencommissariaat beschikt eveneens over een Commissie van Toezicht. Dat is een toezichtsorgaan voor alle gesloten en besloten Vlaamse instellingen waar jongeren verblijven. In die commissie zetelen maandcommissarissen die maandelijks op bezoek gaan in de hun toegewezen instelling. Daar voert de maandcommissaris dan gesprekken met jongeren, opvoeders en de directie, en kan die bij mogelijke conflicten optreden als verbindingspersoon.

De onafhankelijkheid van het Kinderrechtencommissariaat is een van de sterke troeven van de instelling. Maar nadat Vlaanderen uit Unia, het Interfederaal Gelijkekansencentrum, stapte, wordt er onderzocht of de instelling niet kan worden ondergebracht in het nog op te richten Vlaams Mensenrechteninstituut. Het Kinderrechtencommissariaat staat daar niet voor te springen, gezien de onafhankelijkheid van de instelling in het gedrang zou kunnen komen. Ook de Vlaamse Jeugdraad hield een pleidooi om het Kinderrechtencommissariaat niet in het Mensenrechteninstituut te integreren.

Pedagogische tik voor de beleidsmakers

Een recente enquête van Defence for Children International toonde aan dat bijna de helft van de Belgische bevolking het slaan van een kind niet als problematisch categoriseert. Het Kinderrechtencommissariaat gaf in april 2022 aan dat de coronamaatregelen, die meer mensen thuishielden, ervoor zorgden dat de cijfers van huiselijk geweld en kindermishandeling sterk toenamen.

Het is dan ook opvallend dat België een van de weinige Europese landen is waar er geen officieel verbod op geweld in de opvoeding bestaat. In het parlement werden er al wel pogingen ondernomen om een artikel in het Burgerlijk Wetboek in te voegen om geweld in de opvoeding te verbieden, voorlopig zonder succes.

Zowel het Europees Comité voor Sociale Rechten als het VN-Kinderrechtencomité tikte België daarvoor al meermaals op de vingers. Kinderrechtencommissaris Caroline Vrijens onderschreef dan ook de eis om het principe van geweldloos opvoeden wettelijk te verankeren om een mentaliteitsverandering teweeg te brengen.

De Federatie Wallonië-Brussel startte het programma Yapaka op dat gericht is op het voorkomen van misbruik, met een hotline voor zowel kinderen als volwassen. Ook bevat de website van Yapaka een interactieve kaart met alle organisaties die bij mogelijk problematische situaties hulp kunnen bieden aan kinderen, jongeren, ouders en gezinnen.

Agentschap Opgroeien

Sinds 18 april 2019 verdwenen de agentschappen Kind en Gezin en Jongerenwelzijn, en werden ze samengevoegd in het eengemaakte Agentschap Opgroeien dat onder andere het Groeipakket (de vroegere kinderbijslag), pleegzorg, adoptie en kinderopvang overkoepelt.

Het agentschap kwam in de eerste helft van 2022 echter veelvuldig in het nieuws in onderzoeken naar de veiligheid van kinderopvang. Aanleiding hiervoor was het overlijden van een baby in een kinderdagverblijf waarover al eerder klachten waren. Daarnaast verschenen er verschillende getuigenissen over schrijnende situaties in enkele kinderopvanginitiatieven. Op 16 maart 2022 installeerde het Vlaams Parlement een onderzoekscommissie die drie maanden later een eindrapport presenteerde met 75 aanbevelingen om de veiligheid van de kinderopvang te verbeteren en het vertrouwen te herstellen.

Een van de opmerkelijkste conclusies was dat de bestaande procedures onvoldoende sluitend zijn en het dossierbeheer werd omschreven als ‘een puinhoop’. Daarom adviseerde de onderzoekscommissie dat er met spoed moest worden ingegrepen in het management van het agentschap om het vertrouwen terug te winnen. Vlaams minister van Welzijn Hilde Crevits voegde de daad bij het woord en stelde naast topvrouw Katrien Verhegge crisismanagers aan om de problemen op te lossen. Een evaluatie hiervan volgt op het einde van het jaar.

Kinderrechten en de Europese Unie

Elk jaar organiseert de Europese Commissie een Europees forum over kinderrechten waarbij alle mogelijke partners en actoren op het vlak van kinderrechten worden betrokken. De Europese Commissie beschikt sinds 2007 ook over een coördinator voor de rechten van het kind. Momenteel is dat Marie-Cécile Rouillon, die in maart 2022 werd aangesteld.

De opdracht van Rouillon draait om het verzekeren van het respecteren van kinderrechten bij de beleidsmakers op alle departementen van de Europese Commissie. Ook organiseert het team achter de kinderrechtencoördinator opleidingen voor de beleidsmedewerkers om de aandacht voor kinderrechten te verbeteren.

Kinderrechten wereldwijd

De Verenigde Naties brachten op 28 juni 2022 een rapport uit in het kader van 25 jaar kinderrechten in conflictgebieden. Daaruit bleek dat er tussen 2005 en 2020 meer dan 266.000 ernstige schendingen tegen kinderen werden vastgesteld in meer dan dertig conflictsituaties in Afrika, Azië, het Midden-Oosten en Latijns-Amerika.

Dat gigantische cijfer is naar alle waarschijnlijkheid maar een fractie van het aantal schendingen dat daadwerkelijk heeft plaatsgevonden. De VN wijt dat aan verschillende belemmeringen zoals de toegangs- en veiligheidsbeperkingen en de schaamte, angst en pijn waaronder de overlevende kinderen en hun gezinnen te lijden hebben. Dat leidt ertoe dat de rapportage, documentatie en verificatie van die schendingen tegen kinderen in situaties van gewapend conflict worden belemmerd. Ook zijn kinderen vaak slachtoffer van meer dan één schending, waardoor hun kwetsbaarheid nog groter wordt.

Een diepere blik op de cijfers toont aan dat meer dan 104.100 kinderen werden verminkt of gedood bij conflicten. Daarnaast werden meer dan 93.000 kinderen gerekruteerd en ingezet door partijen binnen het conflict, en werden minstens 25.700 kinderen in conflictgebieden ontvoerd. Ook werden er meer dan 14.200 kinderen in conflictsituaties het slachtoffer van verkrachting, uithuwelijking en seksuele uitbuiting. Het overgrote deel van alle geverifieerde kindslachtoffers viel in Afghanistan, Israël en Palestina, Syrië, Jemen en Somalië.

Unicef, de kinderrechtenorganisatie van de Verenigde Naties, heeft als opdracht ervoor te zorgen dat alle landen de rechten van kinderen respecteren en naleven. Zo heeft Unicef in meer dan 155 landen projecten lopen ter ondersteuning van kinderrechten. Die projecten zijn geïnspireerd op het Kinderrechtenverdrag en maken deel uit van een driejarig strategisch plan (2022-2025). Een belangrijke focus van dat strategische plan zijn de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen van de VN die in 2030 behaald moeten worden, met bijzondere aandacht voor het herstel van de werkzaamheden na de coronapandemie.

Kinderrechten zijn mensenrechten

De aanwezigheid van het Vlaams Kinderrechtencommissariaat (en zijn Franstalige tegenhanger) is cruciaal in het verzekeren van de kinderrechten in België. De onafhankelijkheid van die instelling wordt meermaals als troef naar voren geschoven om het gevoerde beleid kritisch te evalueren. Het vrij nieuwe Agentschap Opgroeien doorstaat momenteel heel wat groeipijnen, en het is afwachten of er snel een koerswijziging plaatsvindt.

Op internationaal vlak had de pandemie een grote negatieve impact op het welzijn van kinderen, en Unicef hoopt met een bijzondere focus op het herstel na de pandemie de situatie van kinderen wereldwijd spoedig te verbeteren. Uit zijn laatste rapport blijkt immers dat er in de praktijk nog veel werk aan de winkel is om de kinderrechten af te dwingen en staten op hun plichten ten aanzien van hun jongste onderdanen te wijzen. Jammer genoeg laaien er opnieuw verschillende conflicten op, waarvan kleine kinderen vaak de grootste slachtoffers zijn.

Meer weten?

Unicef België: meer informatie hier.

Unicef-rapport: 25 jaar kinderen in gewapende conflicten: hier online te lezen of te downloaden.

Kinderrechtencommissariaat: meer informatie hier.

Geweldloze opvoeding is fundamenteel recht voor elk kind: opiniestuk van Caroline Vrijens, verschenen op 30 april 2022 en hier online te lezen.

Yapaka: meer informatie hier.

Defence for Children International: Engelstalige website hier en Nederlandstalige hier.