De schoonheid van een leven
Het volledige plaatje, mét barsten
Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg12 nr1. Lees hier meer artikels over ‘positiviteit’.
Een geboorte vieren, een overgang maken, in het huwelijksbootje stappen, afscheid nemen: een vrijzinnig humanistische plechtigheid markeert altijd een mijlpaal in het leven. Er valt zoveel te vertellen op dat moment, al zijn de juiste woorden soms moeilijk te vinden.
Lieve Goemaere
Zo eerlijk mogelijk vertellen
“Wat ik nu allemaal over mijn vader heb verteld, moet je zeker niet vermelden tijdens de plechtigheid”: een zinnetje dat ik als vrijzinnig humanistisch consulent in een huisvandeMens geregeld in verschillende varianten te horen krijg. Tegen mij persoonlijk willen nabestaanden nog wel eens de ware aard van de overledene toelichten – in die gevallen dus meestal niet zo positief – maar tijdens de ceremonie mogen die eigenschappen niet benoemd worden.
Niet alleen tijdens de voorbereiding van afscheidsplechtigheden maak ik dat mee. Het valt ook voor wanneer ik prettigere momenten voorbereid, zoals huwelijksceremonies. “Vertel eens iets over je roots”, is een van de vragen die ik altijd stel en waarop ik zeer uiteenlopende antwoorden krijg. Soms is het een en al harmonie, andere keren hoor ik verhalen van gebarricadeerde slaapkamerdeuren om geen klappen te krijgen of van kinderen die ingezet werden als pionnen tijdens vechtscheidingen. Het leven is zeker niet overal rozengeur en maneschijn.
Niet dat ik de plechtigheid rond die thema’s opbouw, integendeel. Wat ik wel probeer, is om zo eerlijk mogelijk te vertellen. Zonder de zaken rooskleuriger voor te stellen en zonder oude wonden open te rijten. Ik heb het niet over een gelukkige kindertijd wanneer ik weet dat het niet zo was. Ik spreek de ouders van het bruidspaar niet aan als ik weet dat dat gevoelig ligt. Grote kwetsuren zal ik misschien in vage bewoordingen even aanhalen, maar meer ook niet. Tijdens een huwelijksplechtigheid vallen zulke zaken gelukkig gemakkelijk te omzeilen. Een trouwceremonie is geen therapeutische verhandeling over het verleden, maar focust op het bruidspaar. (lees verder onder de foto)
Het wikken en wegen van woorden
Een afscheidsplechtigheid is natuurlijk wél een traditioneel terugblikken. Ik herinner me één specifiek verhaal nog heel goed. Een man kwam langs om de afscheidsplechtigheid van zijn moeder voor te bereiden. “Ik heb al zoveel telefoontjes van vrienden gekregen. Allemaal zeggen ze me hetzelfde: ‘Je bent zeker opgelucht dat ze dood is? Eindelijk ben je van die oude heks verlost.’”
Het was een feit, die man had met zijn beide ouders afgezien. Als kind had hij een vaste plek aan tafel, tussen vader en moeder in, zodat ze hem gemakkelijk konden slaan wanneer hij zich misdroeg, en dat deed hij in hun ogen bijzonder snel. Een minuut te laat, een erwt die van zijn vork viel, te vrolijk lachen: het kon hem allemaal een pak rammel opleveren. “Maar toch wil ik haar niet als een hond onder de grond steken. Ondanks alles blijft ze mijn moeder.”
En dan begint mijn werk: het wikken en wegen van woorden. De overledene respecteren, maar tegelijk ook niet liegen. De dingen benoemen zoals ze zijn, zonder het mes nog dieper in de wonde te steken. Zodanig schrijven dat wie van niets weet, nog steeds niets weet, en dat wie het wél weet, alles heel goed begrijpt. Een vrijzinnig humanistische afscheidsplechtigheid is nooit een verheerlijking, maar zeker ook nooit een afrekening. (lees verder onder de foto)
Een delicate oefening
Onlangs belandde ik weer in zo’n ingewikkelde situatie, een afscheidsplechtigheid vanuit een verder gelegen West-Vlaams huisvandeMens. Alle collega’s daar hadden al een plechtigheid te verzorgen en de broer van de overledene – ik zal haar Gerda noemen – kon sowieso alleen maar telefonisch afspreken. Best wel gek, vond ik, dat ik met de broer te maken kreeg en niet met haar kinderen, én dat hij aandrong op een telefonisch contact. Al begreep ik het meteen toen ik hem aan de lijn kreeg. Niet alleen woonde de man aan de andere kant van het land, hij had ook al tientallen jaren geen contact meer met zijn zus. “Ik kan je dus niet zoveel vertellen, maar misschien kan je eens telefoneren naar de hulpverleners door wie Gerda werd begeleid. Ze werd door een groot professioneel netwerk omringd.”
Professioneel en tegelijk ook heel warm en betrokken, dat merkte ik meteen. De eerste hulpverlener gaf me het telefoonnummer van de coördinator, die me de gegevens van de verzorgende bezorgde, die graag nog even naar de poetsvrouw verwees, die mijn mailadres zou doorgeven aan … Ik belde erop los, telkens korte gesprekken waarin een beeld van Gerda werd geschetst en die bevestigden wat anderen me al eerder hadden gezegd.
Zoveel telefoontjes en mails later kon ik eraan beginnen: een afscheidsceremonie schrijven voor iemand die ik zelf niet heb gekend, voor nabestaanden die ik niet heb ontmoet, in een heel gevoelige context. Een delicate oefening. Voor haar hulpverleners was Gerda een zachtaardige, lieve dame geweest, maar de familie droeg heel wat kwetsuren met zich mee. Er was zoveel gebeurd en dat verdriet van hen wilde ik zeker niet ontkennen of minimaliseren. Ik schreef en ik schrapte, ik koos de muziek en schreef nog wat verder, tot ik iets had waarvan ik dacht: dit doet Gerda recht en schoffeert ook de nabestaanden niet.
In alles zit een barst
Om zo’n resultaat te bereiken, vraag ik best veel van de mensen die ik ontmoet. Ik nodig hen uit om mij, een wildvreemde, een eerlijk beeld te schetsen. Niet alleen het mooie plaatje dat we maar al te graag presenteren, maar ook die dingen die we misschien liever onder het tapijt vegen. Met beide kanten samen probeer ik een oprecht en zo volledig mogelijk verhaal te maken.
Gebreken nemen sowieso de schoonheid van een leven niet weg. Of om toch nog maar eens die regel van Leonard Cohen boven te halen die tot vervelens toe wordt herhaald, maar toch zoveel waarheid met zich meedraagt: “There is a crack in everything, that’s how the light gets in.”
huisvandeMens
Wil je meer informatie over vrijzinnig humanistische plechtigheden? Neem dan hier een kijkje.
Of zoek je een huisvandeMens in je buurt? Hier vind je meer info en alle contactgegevens.
