Nieuws

Internettrollen onder de loep genomen

Artikel verschenen in deMens.nu Magazine jg12 nr2. Lees hier meer artikels over ‘de virtuele mens’.

Het wereldwijde web biedt de mogelijkheid om informatie, inzichten en ideeën razendsnel met elkaar te delen. Het verrijkt ons contact met andere mensen. Maar er liggen ook spelbrekers op de loer: de trollen. Wie of wat zijn trollen, en waarom doen ze wat ze doen?

Bert Goossens

Onrust zaaien en reactie uitlokken

Op 27 december 2022 haalde de voormalige kickbokser Andrew Tate uit naar klimaatactiviste Greta Thunberg met een tweet over zijn collectie sportwagens. “Bezorg me alsjeblieft je mailadres, zodat ik je een volledige lijst van mijn verzameling auto’s en hun enorme uitstoot kan doorsturen”, schreef hij. Thunberg antwoordde gevat in haar gekende stijl: “Yes, please, do enlighten me. Email me at smalldickenergy@getalife.com”, wat haar miljoenen likes opleverde.

Andrew Tate, ondertussen beschuldigd van mensensmokkel en verkrachting, is een schoolvoorbeeld van een trol. Een trol zaait onrust door mensen op het internet met schokkende uitspraken tegen de haren in te strijken. Hij of zij gebruikt vaak een mengeling van feiten en onwaarheden, ernst en (zelfverklaarde) humor.

Trollen zijn erop belust om reactie uit te lokken. De beste reactie is dan ook: niet reageren. Of zoals men in het internetjargon zegt: “Don’t feed the trolls.” En als je je dan toch niet kan bedwingen, doe het dan ad rem zoals Thunberg. (lees verder onder de foto)

Een onschuldig grapje?

In de oude sagen is een trol een bovennatuurlijk wezen dat graag streken uithaalt met mensen. De uitdrukking ‘trollen’ komt ook in de visserij en het militaire jargon voor. Daar betekent het zoveel als ‘het uitlokken van een reactie’.

In de jaren tachtig, bij de opkomst van het internet, stond trollen nog gelijk aan het uithalen van een onschuldig grapje met newbies, nieuwelingen op een forum. Door de tijd heen is de praktijk van trollen toxischer geworden.

Trollen zijn meestal vermomd als ‘sokpop’. Een sokpop of kloon is een benaming voor een fictieve online identiteit die wordt gebruikt om te misleiden op het internet. Door die anonimiteit kunnen trollen zich helemaal uitleven.

Online fora halen niet altijd het beste in mensen naar boven. Het gebrek aan echt visueel contact met de tegenpartij zorgt ervoor dat nuance en context al gauw verloren gaan. Zelfs de hoffelijkste mensen durven zich online sterker uit te drukken dan bedoeld.

De ene trol is de andere niet

Sommige trollen zijn ordinaire pestkoppen. Ze genieten er gewoon van om anderen op stang te jagen. De redenen daarvoor kunnen divers zijn: omdat ze zich vervelen, zich in een moeilijke thuis- of werksituatie bevinden, seksueel gefrustreerd zijn, een sadistische aanleg hebben of gewoon zelf worden gepest. Ze verschillen met andere woorden niet fundamenteel van pesters in het ‘echte’ leven. Ze kleineren de ander om zichzelf (even) beter te voelen.

Trollen kunnen ook mensen zijn die zich niet gehoord voelen. Het zijn dezelfde mensen die zich aangetrokken voelen tot een extreem politiek gedachtegoed.

Extreem online

In zijn boek Extreem online onderzoekt auteur Tim F. Van der Mensbrugghe hoe de virale propaganda van Schild & Vrienden en Vlaams Belang extreemrechts groter maakt. Omdat Vlaams Belang op weinig media-aandacht kon rekenen, zeker na de verkiezingsnederlaag van 2014, is de partij op eigen mediakanalen beginnen in te zetten. Met succes. Het voordeel is dat ze zo eigen verhalen brengt, zonder dat er kritische journalisten aan te pas moeten komen. De focus ligt ook niet meer alleen op de eigen kernthema’s, zoals migratie en veiligheid. Er komen ook andere topics aan bod waarover maatschappelijke onvrede bestaat, denk aan de corona-aanpak of de stikstofdiscussie. In navolging van Marine Le Pen in Frankrijk gaat de partij voor een properder imago, althans voor de schermen.

De leden van Schild & Vrienden, een studentenclub die in eenzelfde extreemrechts vaarwater zit, gebruik(t)en memes in geheime groepen om hun ‘echte’ overtuigingen kenbaar te maken. Zo versterken ze ook elkaars overtuigingen. Maar ze gingen verder dan dat. Het VRT-programma Pano bracht in kaart hoe Dries Van Langenhove aanstuurde op gecoördineerde raids op een vooraf bepaalde progressieve pagina of organisatie. Een vorm van trollen dus.

Trollenlegers zijn wel vaker ideologisch of politiek gemotiveerd. Het Internet Research Agency, een berucht Russisch trollenleger onder leiding van Jevgeni Prigozjin, die ook als ‘chef-kok van Poetin’ bekendstaat, wordt ervan verdacht de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 te hebben beïnvloed in het voordeel van Donald Trump.

Bij een verrassend groot deel van de bevolking leeft volgens Van der Mensbrugghe een hang naar autoritarisme. Daarom is het belangrijk om naar mensen met radicaal-rechtse opvattingen te luisteren, ook al gaan we er niet mee akkoord. Dus ook extreemrechtse trollen moeten we, hoe moeilijk ook, serieus nemen. (lees verder onder de foto)

Psychologische schade

Nog een vaststelling: trollen zijn vaak mannen en slachtoffers vaak vrouwen. Een mogelijke verklaring daarvoor is dat vrouwen steeds vaker in de publieke sfeer treden en dat sommige mannen zich daardoor bedreigd voelen. Het steekspel Tate-Thunberg is daar een goed voorbeeld van.

Trollen is zeker niet onschuldig. Dergelijke vorm van cyberpesten kan leiden tot ernstige psychische klachten, tot suïcide toe. Daarom is het belangrijk dat er binnen een schoolcontext en in de media voldoende aandacht wordt voorzien om dat fenomeen te bespreken.

Sommige slachtoffers die door trollen worden belaagd, kiezen ervoor om hun online accounts (tijdelijk) links te laten liggen. Want ook al besef je dat trollen jou als willekeurig slachtoffer uitkiezen, een storm van haatberichten doet iets met een mens.

De grote socialemedianetwerken hebben een belangrijke verantwoordelijkheid om haatberichten aan te pakken. Iets waar ze vandaag nog onvoldoende in slagen.

Meer weten?

Bij Mediawijs vind je dossiers, onderzoeken, educatieve pakketten enzovoort die je de weg wijzen in de digitale wereld, technologie en media: klik hier voor meer informatie.

Denk je aan zelfmoord en heb je nood aan een gesprek, dan kan je terecht bij de Zelfmoordlijn op het nummer 1813 of via de website www.zelfmoord1813.be